Mak yong

Mak Yong Tiyatrosu
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası
Ülke	Malezya
Kaynak	00167
Bölge	Asya ve Pasifik
Tescil geçmişi
Tescil	2008 (3. oturum)

Mak Yong (Cavi alfabesiyle: مق يوڠ; Tayca: มะโย่ง), özellikle Malezya’nın kuzeyindeki Kelantan eyaletine özgü geleneksel bir dans-tiyatro biçimidir. İslam öncesi döneme, animist ve Hindu-Budist köklere dayandığı için, Malezya İslam Partisi tarafından yasaklanmıştır. 1980’lerde Mak Yong’un önde gelen icracılarından biri Cik Ning olmuştur. 2005 yılında UNESCO, Mak Yong tiyatrosunu “İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirasının Başyapıtları” arasında ilan etmiştir.

Her ne kadar geleneksel Malay danslarının çoğu Hindistan, Cava ve Güneydoğu Asya'nın diğer bölgelerinden etkilenmiş olsa da, Mak Yong'un şarkı ve müzik repertuvarı bölgeye özgü eşsiz nitelikler taşır. Mak Yong'da sahnelenen başlıca hikâyelerin büyük bölümü Kelantan-Patani mitolojisinden kaynaklanır. Malay-Tay sınır bölgesinin dışından gelen bazı anlatılar ise, anavatanlarında zamanla unutulmuş olsalar da Mak Yong repertuvarında yaşamaya devam etmiştir. Örneğin, kökeni Budist Jataka masallarına dayanan Anak Raja Gondang adlı hikâye, Hindistan'da artık neredeyse tamamen bilinmez hâle gelmiştir.

Bir Mak Yong gösterisi, semah kumpung adı verilen ritüel kapsamında ruhlara saygı sunulup adak takdim edilerek başlar. Ardından dans, oyunculuk ve doğaçlama diyaloglar sahnelenir. Hikâyeler genellikle birkaç geceye yayılan ve her biri yaklaşık üç saat süren bölümler hâlinde sunulur. Gösterinin başrolünde yer alan dansçıya Pak Yong denir ve bu karakter geleneksel olarak kral kostümü giyer. Kadroda ayrıca ikinci planda bir kraliçe, saray kadınları ve soytarılar yer alır. Geleneksel biçimde, tüm roller kadınlar tarafından oynanırken, yalnızca soytarı rollerini erkekler üstlenir. Gösteri sırasında Jong Dongdang adı verilen bir topluluk, bölümler arasında ve finalde şarkı söyleyip dans ederek anlatıya eşlik eder. Mak Yong orkestrası küçük ölçeklidir; başlıca çalgılar üç telli dikenli lavta (rebab), davul (gendang) ve bir çift gongdur. Bunlara zaman zaman flüt (serunai), keduk davulları ve küçük zil çiftleri (kesi) de eklenir.

Günümüzde hayatta olan usta Mak Yong icracılarının sayısı onu geçmemektedir. Sanatı canlandırmaya yönelik bazı girişimler olsa da, deneyimli sanatçılar kentsel kesimdeki dansçıların ticarileşmiş yorumlarıyla kırsal bölgelerdeki geleneksel icralar arasında belirgin farklar bulunduğunu belirtmektedir. Gençler arasında uzun ve zahmetli bir çıraklık sürecini göze alanların sayısı azaldığı için Mak Yong sanatı gün geçtikçe gerilemektedir.