Markut
Markut, Merküt veya Bürküt, Yörükler arasında yaramazlık yapan çocukları korkutmak için uydurulan efsanevi kuş. Eski inanışa göre, Markut sadece adı anılanları korkutan bir kuştur.[1]
Bu mitolojik varlık hakkında Yörükler arasında "Markut Markut... Bacadan kolunu salla..." denmekteydi. Aynı tekerleme bazı yörelerde "Harkıt. Bacadan torbanı sarkıt. Çocukları al git." olarak söylenmektedir.[1] Kötü ruhları korkutmak amacıyla çağırılan Markut adındaki bu kuş ile Türkmenlerdeki Bürküt Ata ve Yakutların, şamanların Bürküt soyundan gelme inançları arasında mitolojik anlamsallık açısından yakınlık bulunmaktadır.[2]
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Vasili Radlov, Sibirya'dan adlı eserinde Altay dağlarında yaşayan şamanların yaptıkları kurban merasiminden söz ederken "sema kuşu Markut"un adının geçtiği bir şaman duası metninden bahseder. Radlov'un sözünü ettiği Markut, göze görünmezdir ve yalnızca belli insanlar onu görebilir:
| "Gök kuşları beş Markut, Tırnakları bakırdan Ayın tırnağı bakırdan, Ayın gagası buzdan Geniş kanatları muhteşem hareketli. Uzun kuyrukları yelpaze gibi Sol kanadı ayı örter. Sağ kanadı güneşi Ey dokuz kartalın anası! Yayığı geçerken şaşmaz İdil üstünde yorulmaz, Öterek gel sen bana! Oynayarak gel sen sağ gözüme! Sağ omzumun üstüne kon."[1] |
Şaman, Markut kuşunu bu yolla çağırdıktan sonra cevap verdiği zaman, kuşun sesini taklit eder ve "Gağag gag! Kam ay!" diye bağırır. Sonra büyük kuşun taşımasının ne kadar zor olduğunu göstermek için boynunu büker. Radlov'un sözünü ettiği Markut, göze görünmez ve kötü ruhları korkutmak için çağırılır. Bu kuşu ancak belli insanlar tarafından görüşebilir.[1]
Teleüt şamanlarının davullarında yer alan resimlerden biri de "Ülgen kuşu Bay Mörküt" adında büyük kartal görünüşlü bir kuştur. Böylece Altay-Sayan şamanlarının dünya görüşünde kamlık zamanı ulu Ülgen'e yoldaşlık yapan nur yüzlü kuşun adı da "Merküt" olmuştur. Bu mitolojik "Merküt" kuşu, Sibirya'dan çok uzaklarda, aynı etnik-kültürel sistemin binlerce kilometre uzağında yaşayan başka bir geleneğinde Anadolu'nun yarı göçebe Yörüklerinin dilinde çocukları koruyan hayali bir varlık şeklini almıştır. "Merküt" (Markut) adıyla Türkmenlerdeki "Bürküt Ata" adı arasında da mitolojik anlam açısından ilişki mevcuttur.[1]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Markut)
 | Mitoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |