Martkopi Manastırı
მარტყოფის მონასტერი | |
 Aziz Anton'un sütunundan Martkopi Manastırı görünümü | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Martkopi, Gardabani Belediyesi, Kvemo Kartli, Gürcistan |
| Koordinatlar | 41°49′39″K 44°58′05″D / 41.82750°K 44.96806°D |
| Yükseklik | |
| Zirve | Manastır kompleksi |
Martkopi İlah Manastırı (Gürcüce: მარტყოფის ღვთაების მონასტერი) Gürcistan'ın başkenti Tiflis'in 25 km doğusundaki Martkopi köyünde yer alan bir Gürcü Ortodoks manastırıdır. Manastırın tarihi, 6. yüzyıldaki stilit çalışmalarına dayanmaktadır ve On Üç Süryani Babadan biri olan Aziz Anton ile ilişkilidir. Manastırın mevcut yapılarının çoğu 17 ila 19. yüzyıllar arasında yapılmıştır. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.[1]
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Manastır kompleksi, Kvemo Kartli bölgesine bağlı Gardabani Belediyesindeki arkeolojik olarak önemli Martkopi köyünün 5 km kuzeybatısında ve Tiflis'in 25 km doğusunda konumlanmıştır. İalno Sıradağlarının ormanlık güney yamacında yer almaktadır. Günümüzde kompleks, ana kubbeli kilise, çan kulesi, Aziz Anton'un Sütunu ve çeşitli diğer yapılardan oluşmaktadır.[2][3]
Ana kilise, 19. yüzyılın ortalarında, Orta Çağ'dan kalma yıkık yapının yerini alması için tamamen yeniden inşa edildi. Kilisenin kuzeyinde bir çan kulesi vardır. Çan kulesi, duvarındaki Gürcüce yazıtta yazdığına göre 1699 yılında Ahverda tarafından inşa edilmiştir. Mimari olarak Gürcistan'daki diğer çağdaş çan kulelerine benzemektedir. Biraz Safevî etkisinin görüldüğü Ninotsminda, Urbnisi ve Ançişati çan kuleleri bunlardan bazılarıdır. Doğuya doğru, bir tepenin üzerinde manastıra bakan ve 30 metre yükseliğinde bir kule vardır. Aziz Anton'un Sütunu olarak bilinen bu kulenin, rahibin yaşamının son 15 yılında stilit keşiş kulübesi olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Mevcut yapı, yıkık erken Orta Çağ taş sütununun üzerine inşa edilmiştir.[2]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Martkopi manastırının kurulması Orta Çağ Gürcü geleneği ile ilişkilidir (13. yüzyıl din adamı Arsen Bulmaisimisdze tarafından ilahilerde detaylandırılmıştır.) Aziz Anton'un, Gürcistan'a, Yukarı Mezopotamya'daki Edessa'dan 545 civarında gelmiş olduğu söylenir. Yer ismi olan Martkopi, Gürcüce Aziz Anton'un sıfatından türemiştir. Martodmqopeli (anlamı, "yalnızlık içinde yaşayan biri"), "bir keşiş" demektir. Kiliseye İlah ismi eklenerek, Kurtarıcının ahiropoitic ikonuna gönderme yapılmaktadır, söylentiye göre bu ad Anton tarafından Edessa'dan getirilmiştir.[2][4]
1265 yılında, Rustavi şehri Moğol Altın Orda Devleti'nin hükümdarı Berke tarafından yapılan seferde yok edilince, Martkopi manastırı Rustavi piskoposunun konutu olmuştur. Manastır, 1395 yılında, Türk-Moğol emiri Timur'un Gürcistan seferleri sırasında yağmalanmıştır. Manastır 17. yüzyılın sonlarında, büyük ölçüde yenilenmiştir. Manastır, 18. yüzyıl Gürcü bilgini Prens Vahuşti tarafından bildirildiği üzere "kale gibi" güçlendirilmiştir. Duvarı toplam 1.400 m uzunluğunda olup, atış mazgalları ile donatılmıştır.[2]
15. yüzyılın sonlarında Gürcistan Krallığı'nın dağılmasıyla beraber Martkopi, doğudaki Gürcü Kaheti Krallığı'na bağlanmıştır. Pers-Gürcü kuvvetlerinin 1735'te Osmanlı askerlerini yenmesiyle beraber, manastır, Nadir Şah ve müttefikleri Prens Teimuraz ve Erekle tarafından ziyaret edilmiştir; Nadir, Hristiyan manastırına bir miktar para ve hediyeler bağışlamıştır.[4]
1752'de, yağmalayıcı Lezgi baskınlarından sakınan Piskopos İoseb Jandierişvili, manastırı terk etmek ve daha iyi korunan bir köy olan Martkopi köyüne cemaatiyle birlikte taşınmak zorunda kaldı. Kilise binası 1823'teki bir depremde ciddi hasar gördü; kubbesi ve doğu duvarı yıkıldı.[2] 19. yüzyıl Fransız tarihçisi Marie-Félicité Brosset, kiliseden geriye duvardan başka hiçbir şeyin kalmadığını belirtti.[5]
Platon İoseliani 1847 yılında Martkopi'yi şöyle tanımlamıştır:[4] yıkık kilisedeki freskler hala bozulmamıştır, Gürcü krallar Vahtang Gorgasali ve Kurucu Davit'in tam boyutlu portreleri de bu fresklere dahildir. Bu freskler Gürcüce metinlerle tanımlanmıştır. 1586 yılındaz yazılmış Yunanca-Rusça yazıtlar, Kaheti'deki Rusya Çarlığı'ndan bahsetmektedir.[2]
Ana kilise binası 1848 ve 1855 yılları arasında yeniden inşa edilmiştir. Rus ressam Mihail Troshçinsky, 1856'da kilisenin içini fresklemesi için görevlendirilmiştir. Bu süreçte eski Gürcü duvar resimleri ve çok dilli yazıtlar kaybolmuştur; Kilisenin kuzey kesiminde bulunan bir oda, Aziz Anton'un mezar yeri olarak tanımlanmıştır.[2]
26 Ağustos 1918'de, Martkopi manastırı, Gürcistan Patriği II. Kyrion'un cinayetine sahne olmuştur. Kyrion, belirsiz koşullarda kendi hücresinde vurulmuş olarak bulundu. Manastır, Sovyet yetkililer tarafından kapatıldığı 1934 yılına kadar aktif kaldı; kilise binası önce bir yetimhaneye, daha sonra ise Tiflis merkezli 31. Havacılık Fabrikası çalışanları için bir dinlenme tesisine dönüştürüldü. 1989 yılında manastır, yeniden Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne dönüştürülmüştür.[6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019.
- ^ a b c d e f g Matiashvili, A. (1963). "მარტყოფის ისტორიიდან" [From the history of Martqopi]. Matsne (Gürcüce). Cilt 1. ss. 126-128.
- ^ Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "მარტყოფი [Martqopi]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. s. 328. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2019.
- ^ a b c Ioselian, Platon (1847). Марткопский Монастырь в Грузии [Martqopi monastery in Georgia] (PDF) (Rusça). Tiflis. ss. 10-17. 10 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ağustos 2019.
- ^ Allen, W.E.D., (Ed.) (1970). Russian Embassies to the Georgian Kings, 1589-1605. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 348-349.
- ^ Gunia, Irakli (2005). მცხეთა-თბილისის ეპარქიის ტაძრები: ენციკლოპედიური ცნობარი [Churches of the Tbilisi-Mtskheta Eparchy: An encyclopedic handbook] (Gürcüce). Tiflis. ss. 63-64.