Mehmed Talât Muşkara
Mehmed Talât Muşkara[1] (1880, Muşkara - 1959, İzmir), Türk siyasetçi ve gazetecidir. İttihat ve Terakki Cemiyetinin İzmir “katib-i mes’ulü” (genel sekreteri) olmuştur.[2][3]
İttihat ve Terakki'nin kurucularından, Dahiliye Nazırı ve Sadrazam Talât Paşa'dan farklı olması için “Küçük Talât” olarak bilinir.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mehmed Talât (Muşkara) Bey Nevşehirlidir. Babası Ziya Bey Alman asıllıdır. Ailesi küçük yaşta onu Türk okuluna vermiş, orada Müslüman olarak Ziya adını almış. Annesi, Trablusgarp'ta sürgün olan vali Bedri Paşa'nın eşinin evlatlığı Rum dönmesi İclal Hanım'dır. Ziya Bey, kolağası iken 1911'de Trablusgarp Savaşı'nda Mustafa Kemal'le aynı cephede görev yaptı.[4]
İttihat ve Terakki'ye 1908 yılından önce girdi. Jandarma Heyet-i Teftişiyesi Reis-i Sanisi iken askerlikten 1910'da Cemiyet'in isteği ve onayı üzerine istifa etti. II. Meşrutiyet'ten sonra Merkez-i Umumi'nin kararı ile İttihat ve Terakki'nin Aydın Vilayeti Müfettişi olarak İzmir'e geldi. Burada İttihad ve Anadolu gazetelerinin yayınlanmasına ön ayak oldu. 1913'te İttihat ve Terakki'nin kongresi sonrasında Cemiyet'in genel merkez üyesi olarak seçilince İzmir'den ayrıldı, yerine Mahmut Celal (Bayar) atandı. İstanbul'a giden Küçük Talât Bey, Ziya Gökalp ile birlikte Cemiyet'in yayın işleri ile görevlendirildi.[4] 1917-1918 yılları arasında Yeni Mecmua dergisinin imtiyaz sahibi ve mesul müdürü oldu.[5]
I. Dünya Savaşı'ndaki yenilginin ardından İttihatçı avının başladığı günlerde Küçük Talât Bey, İstanbul'da saklanırken tutuklandı. 7-8 Ağustos 1919 gecesi, Enver Paşa'nın amcası olan Halil (Kut) Paşa ile birlikte hapis oldukları Bekirağa Bölüğü'nden kaçtı.[6] Küçük Talât Bey, Halil Paşa ile birlikte Erzurum'a giderek Kâzım Karabekir'in karargahında 7-8 gün kaldıktan sonra Kafkasya'ya geçti.[4] Halil Paşa ve Küçük Talât Bey, Azerbaycan Bolşevik Partisi ile temas kurdular.[3]
Şark Milletleri Kurultayı'na (1-8 Eylül 1920) katılmak için Halil Paşa ve Bahâeddin Şâkir Bey ile Bakü'ye gitti.[7] Aynı yıl Mustafa Suphi başkanlığındaki Komünistler Bakü'ye gelince burada ittihatçıların kurduğu Türkiye Komünist Fırkası dikkatlerini çekti. Mustafa Suphi, Bakü'de bu “ittihatçı komünistler”in bazıları ile ilişki kurarak Türkiye İştirakiyun Teşkilatını kurdu.[3] Ancak bir süre sonra Mustafa Suphi, ittihatçılar tarafından Azerbaycan'da kurulan Türkiye Komünist Fırkası'ndan bazı ittihatçıları attı. Atılanlar içinde Halil Paşa, Küçük Talât ve Bahâeddin Şâkir beyler vardı.[4]
Bunun üzerine Anadolu'nun durumunu anlamak için Anadolu'ya doğru yola çıktı. Trabzon'a gelen Küçük Talât Bey, buradaki Müdafaa-i Hukuk'çular ile ilişkiye girdi. Trabzon'dan çıkarılması emri gelince, İstanbul'a gitmeyi uygun gördü. Daha sonra, Küçük Talât Bey de Halil Paşa'nın ardından Batum'a gitti.[8]
5 Ekim 1921'de Batum'da beş kişi ile İttihat ve Terakki Kongresi toplandı. Dr. Nazım Bey, Halil Paşa, Küçük Talât ve Dr. Raik beyler “Kongre yetkisine sahip Merkez-i Umumf” olarak Enver Paşa'nın kaldığı küçük evde biraraya geldiler, başkanlığı Enver yaptı, delegeler Anadolu'daki mücadeleyi Mustafa Kemal'den daha iyi idare edeceklerini fakat bu iş için hazırlık yapmak gerektiğini savunmuştur.[9] Kongre'nin sona erdiği gün altı maddelik bir karar metni Ankara'ya, Millet Meclisi'ne gönderilmiş; yazıyı Kongre İcra Bürosu olarak Küçük Talât, Dr. Nazım ve Halil Paşa; Merkez-i Umumı adına da Enver Paşa ile Dr. Raik, Ali ve Şadi diye imzalamışdı.[10]
Sakarya Meydan Muharebesi neticesinde Mustafa Kemal Paşa ve orduları kazanınca Anadolu'ya geçmekten vazgeçen Enver Paşa, Bolşeviklere karşı Basmacı Ayaklanması'nı yönetirken Türkistan'da öldürüldü. Talât Paşa, Cemâl Paşa ve diğer ittihatçı liderlerin öldürlümesi üzerine Cemiyet'in tesiri azalmış ve parti faaliyeti Türkiye'de çözülmüştü. Yeniden yurda dönen Küçük Talât Bey, İstanbul Akaretler'deki babası Ziya Bey'in evine yerleşti. 1925 yılında kardeşi Vasfi Bey'in çağrısı üzerine İzmir'e geldi.[4]
Mustafa Kemal Paşa'ya düzenlenen İzmir Suikastı girişimi yargılamaları sırasında Ankara'da yargılandı. İstiklal Mahkemesindeki yargılama sonunda Küçük Talât ve Kara Vasıf aklanmıştır.[11]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Oğlu Turan Muşkara (1922-2003), Türk iş adamı. Michigan Üniversitesi'nde Yüksek Mühendislik okumuş[4] ve İMAS İklimlendirme A. Ş. kurucusudur.[12] 1998'de İzmir ve Karşıyaka Anıları yayınlanmıştır.
Oğlu Celasin Muşkara (1924-2001), Türk spor yöneticisi.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Akal 2024, s. 113.
- ^ "İzmir Milli Kütüphane Tarihçesi". İzmir Milli Kütüphane. 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Yılmaz, Yunus (21 Eylül 2019). "Mustafa Suphi ve onun TKP'sine karşı olan Sol, Sosyalist İttihatçı Küçük Talat Bey". Utku Gazetesi. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f Özmakas, Yavuz. "Küçük Talat (Muşkara) Bey". "İzmir Suikastı" girişiminden portreler: 5. Academia.edu.
- ^ Çoruk, Ali Şükrü (2018). "İttihat ve Terakki Tarafından Birinci Dünya Savaşı Sırasında Basın ve Edebiyat Dünyasına Yapılan Örtülü Ödenek Harcamaları". Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. Cilt 58 (Sayı 1). İstanbul Üniversitesi. ss. 82, 83. 3 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Mayıs 2018.
- ^ Bardakçı 2015, s. 227.
- ^ Bardakçı 2015, s. 205.
- ^ Bardakçı 2015, s. 258.
- ^ Bardakçı 2015, s. 280.
- ^ Bardakçı 2015, s. 282.
- ^ Ertan, Temuçin Faik (13 Nisan 2021). "Atatürk'e Düzenlenen Suikastler". Atatürk Ansiklopedisi. Atatürk Araştırma Merkezi.
- ^ "Kimler Geldi, Kimler Geçti : Turan Muşkara". Termodinamik. 16 Haziran 2022. 15 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Aramızdan Ayrılanlar". 1912 Karşıyaka Derneği. 21 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2025.
- Genel
- Akal, Emel (2024). Kim Hakiki Komünist? Portreler-Polemikler. İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 113-118. ISBN 978-975-05-3768-4.
- Bardakçı, Murat (2015). Enver. İstanbul: Türkiye İş Bankası. ISBN 978-605-332-603-8.
- Muşkara, Turan (1998). İzmir ve Karşıyaka Anıları. İzmir: Tükelmat A.Ş.