Mihail Lomonosov

Mihail Vasilyeviç Lomonosov
Mihail Vasilyeviç Lomonosov
	Lomonosov'un bilinmeyen bir ressam tarafından yapılmış yağlı boya resmi
Doğum	19 Kasım 1711; Mişaninskaya köyü, Arhangelogorod Guberniyası, Rusya Çarlığı
Ölüm	15 Nisan 1765 (53 yaşında); Sankt-Peterburg, Rus İmparatorluğu
Milliyet	Rus
Vatandaşlık	Rusya İmparatorluğu
İmza

Mihail (Mihaylo) Vasilyeviç Lomonosov (Rusça: «Михаи́л (Миха́йло) Васи́льевич Ломоно́сов») (d. 19 Kasım 1711 - ö. 15 Nisan 1765), Dünya çapında ünlü Rus bilim insanı.

Rusya'nın yetiştirdiği en büyük bilim adamlarından biri olan Lomonosov, ansiklopedist, doğa bilimci, fizikçi ve kimyacıdır. Bir disiplin olarak fiziksel kimyayı bugünküne çok yakın bir biçimde tanımlayan ilk kimyacı sıfatıyla tarihe geçmiş ve gelecekte bu alanda yapılması gereken çalışmaların geniş bir programını hazırlamıştır. 1755 yılında Rusça Dilbilgisi (Российская грамматика) adında Rus dilinin gerçek anlamdaki ilk dilbilgisi eserini kaleme almıştır.^[1] Moskova Devlet Üniversitesi'nin kurulması projesi de Lomonosov'un eseridir ve 1755 yılında açılan okula yaklaşık 200 sene sonra (1940 yılında) Lomonosov'un adı verilmiştir. Venüs gezegeninin bir atmosferinin olduğunu ilk kez olarak (1761 yılında) iddia etmiştir.

Dönemi

Lomonosov'un dönemi Rusya tarihinin büyük değişimlerle zengin önemli bir evresidir. Rusya Çarlığı'nın son çarı I. Petro reformlarını büyük ölçüde sonlandırmış ve devletini Avrupa'nın en büyükleri sırasına sokacak kesin hamleyi yapmıştır. Nitekim 1721 yılında Rusya'yı imparatorluk ve kendisini imparator ilan edecektir. Bundan bir süre önce, 1709 yılında İsveçlilerin tarihteki en büyük yenilgiyi aldığı ve İsveç kralı Demirbaş Şarl'ın Osmanlı'ya sığınmak zorunda kaldığı Poltava Savaşı'nda Rusya önemli bir zafer kazanmıştır. 1711 yılında Osmanlı Devleti ile imzalanan Prut Antlaşması Rusya'yı belki kaderini sonsuza kadar değiştirecek bir hezimetten kurtarmıştır.

Hayatı

19 Kasım 1711'de Rusya Çarlığı'nın Arhangelogorod Guberniyası'na bağlı Mişaninskaya köyünde doğdu. Prof. Dr. Celal Şengör ve Prof. Dr. İlber Ortaylı 16 Aralık 2015 tarihli Teke Tek programında Mihail Lomonosov hakkında bilgiler sunmuştur. Lomonosov'un 18 yaşında köyden yürüye yürüye kente gittiğini ve ilkokula başladığını söylemişlerdir. İlber Ortaylı daha sonra ekleyerek o dönemin Rusya'sında ancak soyluların Üniversite'ye gidebildiğini, ancak Lomonosov'un bir yolunu bulup bu engeli aşıp Üniversite'ye girdiğini söylemiştir. Rus kaynaklarına göre o tarihlerde Rusya'da bir üniversite bulunmamaktadır. Lomonosov, Славяно-греко-латинскую академию adlı bir okula başlamış ve bu okulu dört senede bitirmiştir. Daha sonra eğitimine Kiev ve St. Petersburg'da devam etmiştir. 1736 yılında Almanya'ya giderek fizik, kimya, mekanik ve madencilik alanlarında Üniversitede çalışmalarına devam etmiştir. Beş yıl sonra yurda dönmüş ve 'российской академии наук' da ilk Rus bilim insanı olarak çalışmaya başlamıştır. O tarihe kadar bu akademide sadece yabancı bilim adamları çalışmaktadır. 1755 yılında Moskova'da Rusya'nın ilk üniversitesini kurmuştur.

Bilimsel çalışmaları

Tarih çalışmaları

Lomonosov 18. yüzyılda Rus tarih biliminde etkin Liberal-Asilzade Akımı'na mensuptur. Halk kütlelerinin tarihte belirli bir ölçüde rol oynadığını kabul etmekle beraber, tarihî şahsiyetlerin rolünün belirleyici olduğuna inanmıştır. Rusların İskandinav kökenli olduğunu iddia eden Norman Teorisi'ni inkâr etmiştir. Sarmatizm (Sarmat Teorisi) yanlısıdır. Rusların etnik kökeninin Slavlarla Fin-Ugorların (Lomonosov bunlara «Çudi» der) karışımı olduğuna inanmaktadır.
Kratkiy Rossiyskiy letopisec s rodosloviem (Soyağaçlı Kısa Rusya Vakayinamesi, Sankt-Peterburg, 1760)^[2] adlı eserinde Lomonosov Rusya'nın 862-1725 yılları arasındaki tarihinin en önemli olaylarına kısaca yer vermiştir. Büyük ilgi gören bu çalışma Lomonosov henüz hayattayken Almancaya, yazarının ölümünden 2 yıl sonra da İngilizceye çevrilmiştir.
Lomonosov'un tarih alanındaki en önemli eseri Drevnyaya Rossiyskaya istoriya (Eski Rusya Tarihi, Sankt-Peterburg, 1766)^[3] adlı çalışmadır. Bu çalışmasında Lomonosov Rusya tarihini Roma İmparatorluğu tarihiyle kıyaslar ve Antik Çağ'ın inançlarıyla Doğu Slavların inançları arasında pek çok ortak nokta tespit eder.

Dil Bilimi Çalışmaları

Lomonosov'un en önemli dil bilimi çalışması Rossiyskaya grammatika (Rusya Grameri) Rusçanın grameri üzerine bu dildeki ilk basılı bilimsel eserdir. Eser 1755 yılında tamamlanmış, 1757 yılında Sankt-Peterburg'da ilk baskısı yapılmış ve yaklaşık 30 senede 4 kere daha basılmıştır. Lomonosov bu çalışmasında Rusçanın birtakım gramer normlarından bahsetmiş, sözcük türü kavramını açıklığa kavuşturmuş, sözcüklerin imla ve telaffuz kurallarına değinmiştir. Sözcüklerin telaffuzundan bahsederken Lomonosov Moskova konuşmasını ölçüt kabul etmiştir.^[4] Özgün dil çalışmalarıyla Rus dilbiliminin temelini atmış ve Rus diline katkılarından dolayı Rus dilbiliminin kurucusu (основоположник русской лингвистики) olarak anılmıştır. Eleştirmen Belinski, Rus edebiyatının Lomonosov'la başladığını, Rusçanın babası ve öğretmeni (отцом и пестуном) olduğunu belirterek, onun Rus edebiyatının Büyük Petro'su olduğunu söylemiştir.^[5]
Rassujdenie o polze knig cerkovnıh v rossiyskom yazıke (Rusçada Kilise Kitaplarının Önemi Üzerine) adlı çalışmasında da Lomonosov Üç Stil Teorisi'ni kullanarak Rusçanın, 3 farklı yapıya bölünmesini önererek Üç Stil Teorisi (Tеория Трех Штилей) ortaya koyar: Yüksek stil (şiir, kaside, oratoryo), Orta stil (tiyatro oyunları, hicivler), Düşük stil (komedi, mektuplar).^[1]

Hatırası

Doğa objeleri

Mihail Lomonosov'un adını taşıyan doğa objeleri şunlardır:

Yerleşim birimleri ve kentsel alanlar

Rusya'da Lomonosov kenti ve Lomonosovo köyü bulunur. Yine Rusya'nın Moskova, Arhangelsk, Saratov kentlerinde Lomonosov'un adını taşıyan birer cadde, Sankt-Peterburg ve Severodvinsk kentlerinde ise birer meydan vardır.
Ukrayna'nın Konstantinovka kentinde de Lomonosov Caddesi vardır.
Şu kentlerde birer Lomonosov Sokağı bulunur:

Rusya kentleri:

Almetevsk, Arsenyev, Barnaul, Berezniki, Biysk, Blagoveşçensk, Çerepovets, Engels, Gusev, İjevsk, İrkutsk, Jukovski, Kem, Kineşma, Kirov, Kolçugino, Koryajma, Krasnodar, Krasnoyarsk, Kursk, Lipetsk, Murmansk, Nijni Novgorod, Novorossisk, Novosibirsk, Oryol, Ramenskoye, Sankt-Peterburg, Saransk, Severodvinsk, Smolensk, Soçi, Stavropol, Şadrinsk, Şenkursk, Taganrog, Veliki Novgorod, Velsk, Vladimir, Volgograd, Vorkuta, Voronej, Yekaterinburg

Ukrayna kentleri:

Kiev, Harkiv, Simferopol, Lugansk, Donetsk, Vinnitsya

Estonya kentleri:

Tallinn

Letonya kentleri:

Riga

Moldova kentleri:

Kişinev

Transdinyester kentleri:

Dubossarı

Sankt-Peterburg'daki bir metro istasyonu da Lomonosovskaya adını taşımaktadır.

Eğitim ve kültür kurumları

Rusya'da ve Rusya dışında birtakım eğitim ve kültür kurumları Mihail Lomonosov'un adını taşımaktadır:

Moskova Devlet Üniversitesi
Moskova Hassas Kimya Teknolojileri Devlet Üniversitesi
Lomonosov Okulu, Moskova
Lomonosov Lisesi, Sankt-Peterburg, Rusya
Arhangelsk Tiyatrosu
Kuzey (Arktik) Federal Üniversitesi, Arhangelsk
Arhangelsk Şehir Lisesi
Lomonosov Lisesi, Jeleznogorsk, Rusya
Lomonosov Ortaokulu, Samara, Rusya
Holmogorı Ortaokulu, Holmogorı, Rusya
Lomonosov Lisesi, Yoşkar-Ola, Mari El Cumhuriyeti, Rusya
Lomonosov Lisesi, Riga, Letonya
Lomonosov Lisesi, Harkiv, Ukrayna
Millî Maden Üniversitesi, Dnipro, Ukrayna

Galeri

Lomonosov'un adını taşıyan
doğa objeleri

Lomonosov Sualtı Sıradağları

Lomonosov'un adını taşıyan
yerleşim birimleri ve kentsel alanlar

Lomonosov'un şehir kapısı, Rusya
Lomonosov Caddesi, Moskova
Lomonosov Sokağı, Sankt-Peterburg
Lomonosov Meydanı, Sankt-Peterburg
Lomonosov Köprüsü, Sankt-Peterburg
Lomonosovskaya metro istasyonu içi, Sankt-Peterburg
Lomonosov Sokağı, Arhangelsk

Lomonosov'un adını taşıyan
eğitim ve kültür kurumları

Moskova Devlet Üniversitesi
Kuzey (Arktik) Federal Üniversitesi, Arhangelsk
Arhangelsk Tiyatrosu, Arhangelsk

Lomonosov hatırasına
basılan madeni paralar

100 Ruble, altın, «Aydınlanma Çağı 18. Yüzyıl ve M. V. Lomonosov», Rusya, 1992
3 Ruble, gümüş, «M. V. Lomonosov Moskova Devlet Üniversitesi'nin 250 Yılı», Rusya, 2005
2 Ruble, gümüş, «M. V. Lomonosov'un Doğumunun 300 yılı», Rusya, 2011