Muhammed Sâlih Tettevî
Muhammed Sâlih Tettevî | |
|---|---|
| Doğum | Thatta, Babür İmpartorluğu |
| Milliyet | Babürlü |
| Meslek | Metalürjist, astronom, geometri uzmanı ve zanaatkâr |
| Tanınma nedeni | Göksel küre |
Muhammad Salih Tettevî (Arapça: محمّد صالح التتّوي; Hicri: 1074/Miladi: 1663-64), Moğol metalürjist, astronom, geometri uzmanı ve zanaatkâr, Babür İmparatoru Şah Cihan döneminde ve Sind'li Babür Nevvab Mirza Gazi Bey valiliği sırasında Pakistan'daki Sind eyaletinin Thatta şehrinde doğmuş ve büyümüştür. Bu yıllarda genç metalürjistler işe alınır, himaye edilir ve Agra'daki Babür sarayına teslim edilirdi.[3]
Gök küresi
[değiştir | kaynağı değiştir]1559 yılında Muhammed Salih Tettevî, Babür İmparatorluğu'nda gizli bir cire perdue yöntemi kullanarak pirinçten yapılmış tek parça, ek yerleri olmayan, üzerine Arapça ve Sanskritçe yazılarla gök cisimlerinin resimli temsilleri işlenmiş kusursuz ve devasa bir gök küresi üreterek hem mühendislik hem de metalürji açısından hayret verici bir başarı göstermiştir.[3][4] Bu gökküre, gökyüzü haritası görevi gördüğü gibi gök bilimi hesapları içinde dakik bir araç olarak da kullanılıyordu.
Tek parçadan yapılma, ek yerleri olmayan bu kürelerden, 1590 ile 1842 yılları arasında Babür İmparatorluğu döneminde Lahor ve Keşmir'de toplam 21 tane imal edilmiştir. Bu işin merkezi Lahor idi. Gökkürelerin ilki Ekber Şah devrinde Kaşmirli Ali İbn Lokman tarafından, sonuncusu Hindu metalürjist Lahorlu Lala Balhumal tarafından yapıldı.[5] İçlerinde en büyüğü Şah Cihan devrinde Muhammad Salih Tettevî tarafından 1630'da imal edilen küredir.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihçilere göre Babür İmparatorluğu'nda kusursuz bir gök küresi yaratan ilk kişi Ali Kashmiri ibn Luqman'dır (Hicri: 998/Miladi: 1589-90). Babür İmparatoru Ekber Şah döneminde Keşmir'de birçok şaheser yaratmıştır ve onun yönetimi sırasında bu zanaat Lahor şehrine girdi ve buradaki atölyeler en üretken yerlerdi. Çünkü orada metalürjistler hassas ve kusursuz döküm küreler yapıyorlardı. Ancak en üretken ve en büyüğü Babür İmparatorluğu döneminde yapılmıştır. Şah Cihan tarafından Muhammed Salih Tettevî'ye (Hicri: 1074/Miladi: 1665) yaptırılmıştır ve hem Arapça hem de Farsça dillerinde yazılmış olmasıyla ilgi çekicidir. Dikişsiz döküm küreler on dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar Lahor'da yapılmaya devam etmiştir.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "National Portrait Gallery claims "Lost" Emperor Portrait is Largest Mughal Painting Ever Seen". ArtKnowledgeNews.com. March 2010. 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Jahangir portrait sold for Rs. 10 crore at London auction". The Hindu. PTI. 7 Nisan 2011. 10 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Savage-Smith, Emilie; Belloli, Andrea P. A. (1985). "Islamicate Celestial Globes: Their History, Construction, and Use". Smithsonian Studies in History and Technology. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press (46): 1-354. doi:10.5479/si.00810258.46.1.
- ^ "Necmi Dayday, Vural Altın, Gök Biliminde Türk-İslam Bilginleri, Turksat A.Ş. İstanbul 2010" (PDF). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2015.
- ^ "Najima Kazi, Seeking Seamless Scientific Wonders: Review of Emilie Savage-Smith's Work, Muslimheritage.com Erişim tairhi:20.08.2015". 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2015.