Nöker
Nöker, Orta Çağ Moğol ve Türk ordularında bir grup askeri sınıf. Moğolca'daki nöker kelimesi sözlükte "hizmetkâr, yardımcı, kul, arkadaş, yoldaş" gibi anlamlara gelmektedir.[1] Bir lider tarafından yönetilen nökerler liderlerine oldukça sadıklardı. Nökerlerin en önemli ve ilk aranan özelliği ise yüksek sadakatli olmalarıydı.[1] İlk görevleri askerlik olan nökerler, zaman içerisinde postacılık, elçilik veya idarecilik gibi farklı görevler için de hizmet ettiler.[1]
Tarihçi Halil İnalcık'a göre, Nökerler Avrupa'daki Orta Çağ ordularının şerefine veya haysiyetine benziyordu.[2]
Moğol orduları
[değiştir | kaynağı değiştir]Nökerler, Moğol ordularının önemli bir öğesiydi. Ancak, nökerler başka görevlerde de bulundular. Mesela Moğol İmparatorluğu'nun büyük hanı Möngke, nökerlerini vergi tahsilatı ve elçiliği ile görevlendirdi. Bazen, yeni fethedilen bölgelere de vali olarak atandılar. Görevlendirildikleri durumlar dışında, nökerler her zaman liderlerine eşlik ederlerdi ve bütün ihtiyaçları liderleri tarafından karşılanırdı.[1]
Anadolu Selçukluları
[değiştir | kaynağı değiştir]Moğol İmparatorluğu'ndan sonra, Türk devletleri tarafından nöker sistemi uygulanmaya başlandı. Nöker kavramı, Moğolların nökerinden çok farklı değildi. Liderlerine savaşta ve barışta eşlik ettiler. Bazen, yerel vali olarak görev yaptılar. Mesela Karesi ve Saruhan beyliklerinin kurucuları, başlangıçta Anadolu Selçukluları'nın sultanı II. Mesud'un nökerleriydi.
Osmanlı İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Beyliği'nin ilk yıllarında (bağımsızlıktan önce) Osman, birçok gaziden birisiydi. Ancak, Bizans İmparatorluğu topraklarına yaptığı başarılı baskınlardan sonra bir lider haline geldi ve diğer gaziler onun nökerleri olmaya başladı. Başlangıçta, onun nökerleri Türkmen gazileriydi. Ancak bazı Bizanslı askerler müslüman olarak Osman'ın nökeri oldular. Köse Mihal iyi bilinen bir örnektir.[2] Osmanlı İmparatorluğu'nda nökerlerin yerini bir süre sonra sipahiler aldılar ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki nöker sistemi 16. yüzyılda sona erdi.[1]