Nordik noir
Nordik noir (İngilizce: Nordic noir), İskandinavya[not 1] ve genel olarak Kuzey Avrupa'da ortaya çıkan, suç temelli anlatıları karanlık atmosfer, sade dil ve toplumsal eleştiriyle harmanlayan bir kurgu alt türüdür.[1] Başlangıçta edebiyatta gelişen bu tür, zamanla televizyon dizileri ve sinema filmleri aracılığıyla küresel bir anlatı biçimine dönüşmüştür.[2] Hikâyeler çoğunlukla bir polis soruşturması etrafında şekillenir; anlatı dili açık ve ekonomiktir, doğa ise kasvetli ve baskılayıcı bir unsur olarak yer alır. Suç yalnızca bireysel bir eylem değil, toplumdaki derin çelişkilerin ve çözülmelerin bir belirtisi olarak ele alınır.[3]
Nordik noir, klasik İngiliz polisiyelerinde sıkça görülen whodunit (katil kim?)[4] yapısından ayrılarak suçun çözümünden çok, suçun işlendiği sosyal bağlama ve karakterlerin iç dünyasına odaklanır. Merkezde yer alan dedektifler çoğunlukla içe dönük, yorgun, ahlaki gri alanlarda hareket eden karakterlerdir. Bu yönüyle tür, hem anlatım biçimi hem de tematik tercihleriyle diğer polisiye alt türlerinden ayrılır.
“Nordik” terimi, yalnızca İskandinavya’yı (İsveç, Norveç, Danimarka) değil; aynı zamanda Finlandiya, İzlanda ve kimi zaman Faroe Adaları gibi diğer Kuzey Avrupa ülkelerini de kapsar.[5] Dolayısıyla Nordik noir, yalnızca İskandinav polisiyelerini değil, daha geniş bir coğrafi ve kültürel alandaki eserleri içerir. Türün adı, İngilizce konuşulan dünyada özellikle 2010’lu yıllarda yaygınlık kazanmış; BBC’nin yayımladığı Nordic Noir: The Story of Scandinavian Crime Fiction adlı belgeselle medya diline yerleşmiştir.[6] Ancak “Nordik noir” ifadesi, türün ortaya çıktığı ülkelerde yaygın olarak kullanılmaz; bu ülkelerde daha genel tanımlar olan “suç edebiyatı” (İsveççe: kriminallitteratur, Norveççe: krimlitteratur) tercih edilir.
Tanım ve Özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir, suç kurgusu (crime fiction) içinde yer alan bir alt türdür. Polisiye roman geleneğine bağlı olmakla birlikte, klasik dedektif anlatılarından farklı olarak noir (kara polisiye) estetiğini benimser.[7] Bu estetiğin, İskandinav ve genel olarak Nordik ülkelerde biçimlenen özgün bir varyantı olarak Nordik noir, hem coğrafi hem de tematik açıdan ayırt edici bir konumda yer alır.[8]
Nordik noir’in türler hiyerarşisi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sıra | Tür adı | Açıklama |
|---|---|---|
| 1 ↓ | Kurgu (Fiction) [9] | En üst kategori: Gerçek dışı anlatılar. Roman, hikâye, senaryo, oyun vb. |
| 2 ↓ | Polisiye (Crime fiction) [10] | Suç olgusunu (genelde cinayet) merkeze alan kurgu türü. Dedektiflik, adalet, suçlu takibi gibi temalar içerir. |
| 3 ↓ | Kara roman/polisiye (Noir fiction) | Karanlık, yozlaşmış ve ahlaki gri alanlara odaklanan suç hikâyeleri. Toplumsal çöküş ve bireysel yozlaşma temaları baskındır. |
| 4 ↓ | Nordik noir [11] | Noir anlatımının İskandinav/Nordik bağlamda özgünleşmiş biçimi. Sade dil, karanlık atmosfer, toplumsal eleştiri ve anti-kahraman dedektifler içerir. |
Estetik ve tematik özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu türü tanımlayan başlıca nitelikler arasında sade ve doğrudan bir anlatım dili, kasvetli atmosferler, yabancılaşmış karakterler ve bireysel ya da toplumsal ahlaki ikilemler yer alır. Anlatılar genellikle bir polis soruşturması etrafında gelişir; fakat olayların arka planında yatan yapısal adaletsizlikler, göç, ırkçılık, kadın düşmanlığı gibi temalar ön plandadır.[12]
Nordik noir'in estetik yapısı çoğu zaman doğa ile insan arasında gerilimli bir ilişki kurar. Soğuk, karla kaplı manzaralar ya da izole kasabalar, yalnızca birer arka plan değil; karakterlerin ruh hâllerini ve toplumsal bozulmayı yansıtan birer unsur olarak işlev görür. Görsellikte minimalizm ve soğuk tonlar hâkimdir; bu tercih hem edebi anlatılarda betimlemeye hem de sinema ve televizyon dizilerindeki ışık ve renk kullanımına yansır.[13]
Başkarakter profili
[değiştir | kaynağı değiştir]Türün başkarakterleri çoğu zaman içine kapanık, mesleki tükenmişlik yaşayan ya da geçmiş travmalarla boğuşan dedektiflerdir. Kahramanlık miti yıkılır; çözüm süreci metodik ama sancılıdır. Dedektifin kendisi de toplumsal yozlaşmanın bir parçası olabilir ya da sistem karşısında güçsüz bir figür hâlini alır.[14]
İşlevsel diyalog, soğuk görsellik
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir anlatılarında süslemelerden kaçınılır, diyaloglar kısa ve işlevseldir. Bu sadelik, anlatının karanlık tonlarıyla birleşerek soğuk ama yoğun bir atmosfer yaratır.[15] Suçun kendisi kadar suçun nedenleri, toplumla ve geçmişle kurulan ilişkiler, anlatının çözülmesinde belirleyici rol oynar.
Başta edebiyat olmak üzere ortaya çıkan bu tür, sinema ve televizyon dizilerinde de benzer biçimde temsil edilmiştir. Görsel anlatım biçimlerinde de aynı estetik ve tematik özellikler korunmuş; bu da türün çok katmanlı ve disiplinlerarası bir yapıya dönüşmesine katkı sağlamıştır.[16]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir’in kökeni üzerine farklı görüşler bulunsa da, türün 1990’lı yıllarda edebi bir biçim olarak belirginleştiği konusunda genel bir uzlaşı vardır. Bu dönemde, İskandinav suç edebiyatı toplumsal eleştiriyle iç içe geçen daha karanlık, gerçekçi ve psikolojik derinliği yüksek anlatı formlarına yönelmiştir.
Literatürde ilk örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Türün öncülleri, 1960’lı ve 1970’li yıllarda yazılmış olan Martin Beck romanlarıdır. İsveçli yazarlar Maj Sjöwall ve Per Wahlöö tarafından kaleme alınan bu dizi, Amerikan yazar Ed McBain’in etkisiyle polisiye kurgunun yapısını toplumsal eleştiriyle harmanlamış, böylece geleneksel suç romanı anlayışından önemli ölçüde sapmıştır. Bu eserlerde sadece suçun çözümü değil, İsveç toplumundaki bürokrasi, eşitsizlik, ırkçılık ve yabancı düşmanlığı gibi sorunlar da anlatının parçası hâline getirilmiştir.
Türün doğuşu
[değiştir | kaynağı değiştir]1990’larda tür büyük bir popülerlik kazandı. Özellikle Henning Mankell’in Kurt Wallander serisi, hem İsveç’te hem de uluslararası alanda geniş okuyucu kitlelerine ulaştı. Aynı dönemde Norveçli yazar Karin Fossum’un Komiser Sejer dizisi de türün önemli örnekleri arasında yer aldı. İsveçli yazar Stieg Larsson’un ölümünden sonra yayımlanan Millennium Üçlemesi ise türün küresel çapta bilinirliğini artıran başlıca yapıt oldu.
Nordik noir’in görsel anlatılardaki yükselişi, 2000’li yılların ortasında başladı. Danimarka yapımı Forbrydelsen (The Killing) ve İsveç-Danimarka ortak yapımı Bron/Broen (The Bridge), sadece İskandinav ülkelerinde değil, Britanya ve Almanya gibi Avrupa ülkelerinde de yoğun ilgi gördü. İzlanda dizisi Trapped ve Fin dizisi Bordertown gibi yapımlar, türün coğrafi çeşitliliğini genişletti.
Uluslararasılaşma
[değiştir | kaynağı değiştir]2010’lu yıllarda BBC tarafından yayımlanan Nordic Noir: The Story of Scandinavian Crime Fiction adlı belgesel, türün İngilizce konuşulan dünyadaki adlandırmasını pekiştirdi.[6] Aynı yıllarda Netflix, BBC Four ve Sky Atlantic gibi yayıncılar İskandinav dizilerine geniş yer vererek türün uluslararasılaşmasına katkı sağladı.
Öne Çıkan Eserler ve Yaratıcılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir türünün edebiyat alanındaki gelişimi, hem kurucu eserlerle hem de uluslararası başarı kazanmış roman dizileriyle şekillenmiştir.
Martin Beck dizisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Türün ilk sistematik örneği, İsveçli yazarlar Maj Sjöwall ve Per Wahlöö tarafından 1965–1975 yılları arasında kaleme alınan Martin Beck dizisidir. Toplam on romandan oluşan bu seri, Amerikan polisiyesinin toplumsal gözlem ve diyalog temelli yapısını İskandinav refah devleti eleştirisiyle birleştirmiştir. Serinin başarısı, polisiye türüne politik bir boyut kazandırmış ve sonraki yazarlar üzerinde derin bir etki yaratmıştır.
Kurt Wallander
[değiştir | kaynağı değiştir]1990’lı ve 2000’li yıllarda Nordik noir’in küresel ölçekte tanınmasında önemli rol oynayan yazarlardan biri Henning Mankell olmuştur. Yazarın Kurt Wallander karakteri etrafında kurduğu roman serisi, İsveç toplumundaki değişim, yabancı düşmanlığı ve ahlaki çöküş gibi temaları işlemekte ve modern polis figürünün yalnızlaşmasını öne çıkarmaktadır.
Harry Hole serisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Norveçli yazar Jo Nesbø, özellikle Harry Hole serisiyle türün daha dinamik ve psikolojik açıdan karmaşık örneklerini sunmuştur. Eserlerinde şiddet, toplumsal sapkınlık ve kişisel çöküş temaları öne çıkar. Nesbø'nun kitapları 50'den fazla dile çevrilmiş ve milyonlarca okura ulaşmıştır.
Millennium Üçlemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İsveçli yazar Stieg Larsson, ölümünden sonra yayımlanan Millennium Üçlemesi ile Nordik noir’in küresel popülerliğini doruk noktasına taşımıştır. Ejderha Dövmeli Kız, Ateşle Oynayan Kız ve Arı Kovanına Çomak Sokan Kız adlı romanlardan oluşan bu dizi, cinsiyet temelli şiddet, medya gücü ve ekonomik yozlaşma gibi konuları merkezine almıştır.
Bu yazarlara ek olarak Camilla Läckberg, Åsa Larsson, Jussi Adler-Olsen, Karin Fossum, Arnaldur Indriðason gibi yazarlar da türün hem ulusal hem uluslararası düzeyde gelişimine katkı sağlamıştır.
Dizi ve Filmler
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir türünün dünya çapında tanınmasını sağlayan en önemli unsur, edebiyat uyarlamaları ya da orijinal senaryolarla üretilen televizyon dizileri olmuştur. Bu diziler, türün estetik ve tematik özelliklerini geniş kitlelere ulaştırmış ve uluslararası medya söylemlerinde kendine özgü bir kategori hâline gelmiştir.
Forbrydelsen
[değiştir | kaynağı değiştir]2007 yapımı Danimarka dizisi Forbrydelsen (The Killing), polis soruşturması etrafında gelişen çok katmanlı anlatısı, düşük tempolu ilerleyişi ve kasvetli atmosferiyle türün görsel anlatıdaki ilk büyük çıkışlarından biri olarak kabul edilir. Başrol karakteri Sarah Lund, Nordik noir dedektif tipolojisinin görsel temsilinde önemli bir figürdür.
Bron/Broen
[değiştir | kaynağı değiştir]2011’de yayımlanan İsveç-Danimarka ortak yapımı Bron/Broen (The Bridge), İskandinav sınırları arasındaki kültürel ve yasal farklılıkları merkeze alırken, yabancılaşma, iletişimsizlik ve toplumsal çözülme temaları etrafında şekillenen güçlü bir suç anlatısı sunar. Dizinin uluslararası alandaki başarısı, The Tunnel (Britanya-Fransa) ve The Bridge US (ABD-Meksika) gibi uyarlamaların ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Trapped
[değiştir | kaynağı değiştir]İzlanda yapımı Trapped, coğrafi izolasyon, doğal koşullar ve sınırlı sosyal yapı gibi unsurları Nordik noir’in tematik alanına dâhil eder. Dizide suçun çözüm süreci, küçük bir toplumun bastırılmış çelişkileriyle iç içe ilerler.
Finlandiya yapımı Bordertown (Sorjonen) ise ailevi gerilimleri, göçmen karşıtlığı ve sınır güvenliği gibi konuları ön plana çıkararak türün yeni yönelimlerini yansıtır.
Bu dizilere ek olarak Deadwind, Wisting, Wallander (İngiliz ve İsveç versiyonları), Beck, Rebecka Martinsson gibi yapımlar da türün televizyon alanındaki çeşitliliğini göstermektedir.
Seçkin Temsilciler (Edebiyat ve Görsel Anlatı)
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir türünün tanınmış temsilcileri [17]
[değiştir | kaynağı değiştir]| Sınıf | Rol | İsim | Ülke | Öne çıkan yapıt/katkı | İlk yapıt/katkı | İlk yayın yılı |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ⭐ | Roman yazarı | Maj Sjöwall & Per Wahlöö | İsveç | Martin Beck serisi | Roseanna; İngilizce: Roseanna (1967), Türkçe: Kanaldaki Ölü (1977) ve Kanaldaki Kadın (2019) | 1965 |
| ⭐ | Roman yazarı | Henning Mankell | İsveç | Kurt Wallander serisi | Mördare utan ansikte; İngilizce: Faceless Killers (1997), Türkçe: Ölümün Karanlık Yüzü (2000) | 1991 |
| ★ | Roman yazarı | Peter Høeg | Danimarka | Frøken Smillas fornemmelse for sne | Frøken Smillas fornemmelse for sne; İngilizce: Miss Smilla's Feeling for Snow (1992), Türkçe: Smilla ve Karlar (2005) | 1992 |
| ★ | Roman yazarı | Leena Lehtolainen | Finlandiya | Ensimmäinen murhani | Ensimmäinen murhani; İngilizce: My First Murder (2012) | 1993 |
| ★ | Roman yazarı | Anne Holt | Norveç | Blind gudinne | Blind gudinne; İngilizce: Blind Goddess (2012) | 1993 |
| ★ | Roman yazarı | Karin Fossum | Norveç | Müfettiş Konrad Sejer serisi | Evas øye; İngilizce: Eva's Eye (2012) | 1995 |
| ⭐ | Roman yazarı | Jo Nesbø | Norveç | Harry Hole serisi | In Flaggermusmannen; İngilizce: The Bat (2012), Türkçe: Yarasa (2016) | 1997 |
| ⭐ | Roman yazarı | Arnaldur Indriðason | İzlanda | Detective Erlendur serisi | Synir duftsins; Bu eser henüz çevrilmemiştir. | 1997 |
| ⭐ | Roman yazarı | Camilla Läckberg | İsveç | Fjällbacka (Patrik Hedstrom and Erica Falck) serisi | Isprinsessan; İngilizce: The Ice Princess, Türkçe: Buz Prenses (2005) | 2003 |
| ★ | Roman yazarı | Åsa Larsson | İsveç | Solstorm | Solstorm; İngilizce: Sun Storm (2006) ve The Savage Altar (2007), Türkçe: Kristal Kilise (2018) | 2003 |
| ⭐ | Roman yazarı | Roslund & Hellström | İsveç | Ewert Grens serisi | Odjuret; İngilizce: Pen 33 ve The Beast (2007) | 2004 |
| ★ | Roman yazarı | Sara Blaedel | Danimarka | Louise Rick serisi | Grønt støv; İngilizce: The Midnight Witness (2018) | 2004 |
| ⭐ | Roman yazarı | Stieg Larsson | İsveç | Millennium üçlemesi[not 2] | Män som hatar kvinnor; İngilizce: The Girl with the Dragon Tattoo (2008), Türkçe: Ejderha Dövmeli Kız (2009) | 2005 |
| ⭐ | Roman yazarı | Yrsa Sigurðardóttir | İzlanda | Þóra Guðmundsdóttir serisi | Þriðja táknið; İngilizce: Last Rituals (2007), Türkçe: Son Ayinler (2008) | 2005 |
| ⭐ | Yönetmen / yapımcı | Baltasar Kormákur | İzlanda | Ófærð (dizi); İngilizce: Trapped | Mýrin; İngilizce: Jar City, Türkçe: Bataklık | 2006 |
| ⭐ | Roman yazarı | Jussi Adler-Olsen | Danimarka | Afdeling Q (Department Q) serisi | Kvinden i buret; İngilizce: The Keeper of Lost Causes (2007), Türkçe: Kafesteki Kadın (2011) | 2007 |
| ★ | Yapımcı | Piv Bernth | Danimarka | Broen; İngilizce: The Bridge (dizi, 28 bölüm, (2013–2018) | Forbrydelsen; İngilizce: The Killing, Türkçe: Cinayet (dizi, 40 bölüm, 2007–2012) | 2007 |
| ★ | Roman yazarı | Ragnar Jónasson | İzlanda | Dark Iceland serisi | Snjóblinda; İngilizce: Snowblind (2010), Türkçe: Kar Körlüğü (2020) | 2010 |
| ★ | Yönetmen | Morten Tyldum | Norveç | Hodejegerne; İngilizce: Headhunters (film) | Hodejegerne; İngilizce: Headhunters, Türkçe: Kafa Avcıları (film) | 2011 |
| ⭐ | Yazar / senarist | Hans Rosenfeldt | İsveç | Bron/Broen; İngilizce: The Bridge (dizi, 38 bölüm, 2011–2018) | Sebastian Bergman serisi, Det fördolda; İngilizce: The Secret (2013), Türkçe: Katil Olmayan Adam (2015) | 2010 |
| ★ | Roman yazarı | Kati Hiekkapelto | Finlandiya | Anna Fekete serisi | Kolibri; İngilizce: Hummingbird (2014) | 2013 |
| ★ | Senarist | Sigurjón Kjartansson | İzlanda | Ófærð; İngilizce: Trapped | Ófærð; İngilizce: Trapped (dizi, 28 bölüm, 2015–2021) | 2015 |
| ★ | Senarist | Matti Laine | Finlandiya | Sorjonen; İngilizce: Bordertown | Sorjonen; İngilizce: Bordertown (dizi, 11 bölüm, 2016) | 2016 |
Not: Bu tabloda "Temsilci = ⭐" ibaresi, türün gelişimine yön vermiş, öncü ve yaygın tanınmış kişi ya da yapımları; "Katkı sağlayan = ★" ise türün evrimine etkide bulunmuş, önemli ama daha sınırlı etkiye sahip katkı sunucularını belirtir.
Eleştiriler ve Tartışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir, hem edebî hem de görsel anlatı biçimlerinde büyük ilgi görmesine rağmen, eleştirilerden muaf değildir. En yaygın eleştirilerden biri, türün zamanla kendi içinde tekrara düşmesi ve belirli formüllerin aşırı kullanımıdır. Yavaş tempolu anlatı, içine kapanık dedektif figürü ve kasvetli atmosfer gibi ögeler, ilk örneklerde yenilikçi bulunurken, daha sonraki yapımlarda kimi eleştirmenler tarafından “şabloncu” olarak değerlendirilmiştir.
Ayrıca türün temsil ettiği İskandinav toplumları üzerine de tartışmalar vardır. İskandinav ülkeleri, uluslararası düzeyde genellikle refah, eşitlik ve güvenlik gibi olumlu değerlerle anılırken; Nordik noir anlatıları bu yüzeyin altındaki şiddet, yabancı düşmanlığı, toplumsal yabancılaşma ve kadın düşmanlığı gibi olguları öne çıkarır. Kimi eleştirmenler, bu anlatımın toplumların gerçekliğini çarpıttığını ya da “kurgusal bir karamsarlık” yarattığını savunurken; diğerleri bunu türün en güçlü yönlerinden biri, yani refah toplumlarının bastırdığı çatışmaları görünür kılma çabası olarak değerlendirir.
Kadın karakter temsilleri de türün tartışmalı alanlarından biridir. Nordik noir çoğu zaman cinsiyet temelli şiddet, tecavüz, aile içi istismar gibi konuları merkeze alır. Millennium Üçlemesi gibi örnekler bu konuları feminist duyarlılıkla işlerken; bazı yapımların şiddeti yalnızca estetikleştirerek sunduğu, kadınları pasif ya da kurban rolleriyle sınırladığı yönünde eleştiriler de yapılmaktadır.
Öte yandan, türün bazı eserlerinde göçmen karakterlerin temsili de sorunlu bulunmuştur. Göçmenler sıklıkla suçun faili, kurbanı ya da “yabancı öteki” olarak betimlenirken; bu durumun İskandinav toplumlarının iç dinamiklerini yansıtmak yerine, dışlayıcı bakış açılarını yeniden ürettiği eleştirileri yapılmıştır.
Akademik ve Kültürel Etki
[değiştir | kaynağı değiştir]Akademik literatürde yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir, yalnızca popüler kültürde değil, aynı zamanda akademik alanda da yoğun biçimde incelenen bir tür hâline gelmiştir. Özellikle edebiyat eleştirisi, medya çalışmaları, kültürel çalışmalar ve sosyoloji gibi disiplinler, bu tür üzerinden İskandinav toplumlarının kolektif kimlikleri, toplumsal yapıları ve modernleşme süreçleri üzerine çözümlemeler sunmuştur.
Tür üzerine yapılan akademik değerlendirmelerde öne çıkan başlıklardan biri, refah devleti ideolojisinin çözülme süreciyle türün yükselişi arasındaki paralelliktir. Özellikle Henning Mankell ve Stieg Larsson gibi yazarların eserleri, sosyal adalet, göçmen politikaları, cinsiyet eşitsizliği ve kurumsal yozlaşma gibi temaları doğrudan işlemiş; bu da suç anlatılarını politik ve kültürel bir okuma zeminine oturtmuştur.
Yumuşak güç tartışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı akademisyenler, Nordik noir’in yalnızca suç edebiyatı içinde değil, ulusötesi kültürel dolaşım bağlamında da değerlendirilmesi gerektiğini savunur. İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde bu türde eserlere yönelik yoğun ilgi, İskandinav ülkelerinin kültürel “markalaşması”na katkı sağlamış ve türü bir çeşit kültürel ihracat (cultural export) aracı hâline getirmiştir. Bu bağlamda tür, yalnızca estetik değil, ekonomik ve diplomatik düzeyde de önem kazanmıştır.
Ayrıca, türün başarısı çeviri edebiyat yoluyla farklı dillerde yankı bulmuş; birçok İskandinav suç romanı onlarca dile çevrilmiş ve edebiyat ödülleri kazanmıştır. Akademik çevrelerde bu durum, “küresel popüler edebiyatın yerel politik kökenleri” şeklinde bir tartışma alanı doğurmuştur.
Son olarak, televizyon dizilerinin özellikle İngilizce konuşulan ülkelerde altyazılı hâlleriyle yayımlanması, hem bu tür yapımların prestij kazanmasını hem de “dizi çevirisi aracılığıyla kültür transferi” konulu akademik çalışmalarda örnek olay olarak kullanılmalarını sağlamıştır.
Türkiye’de Nordik noir
[değiştir | kaynağı değiştir]Nordik noir, Türkiye’de doğrudan üretim yapılmasa da, özellikle 2010’lu yıllardan itibaren çeviri eserler, televizyon dizileri ve kültürel söylem yoluyla tanınmaya başlamıştır. Türün Türkiye’deki varlığı, daha çok okur ve izleyici düzeyinde bir karşılık bulmakta; akademik çalışmalar ve eleştiri yazılarıyla da desteklenmektedir.
Çeviri eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Stieg Larsson’un Millennium üçlemesi, Türkçeye erken çevrilen ve geniş okur kitlesiyle buluşan ilk Nordik noir eserleri arasında yer alır. Ardından Jo Nesbø, Henning Mankell, Camilla Läckberg gibi yazarların eserleri de İthaki Yayınları, Pegasus, Doğan Kitap gibi yayınevleri tarafından Türkçeye kazandırılmıştır. Bu eserler genellikle polisiye raflarında yer alsa da, tanıtım metinlerinde “İskandinav polisiyesi” ya da doğrudan “Nordik noir” ifadeleri zaman zaman kullanılmıştır.
Yayınlanan diziler
[değiştir | kaynağı değiştir]Görsel anlatı tarafında ise TRT 2, BluTV, Netflix Türkiye gibi platformlar aracılığıyla türün önemli dizileri Türk izleyicisine sunulmuştur. Bron/Broen (The Bridge), Forbrydelsen (The Killing), Trapped ve Bordertown gibi yapımlar, orijinal dilde altyazılı olarak yayımlanmış; bu da izleyici kitlesinin türün özgün atmosferini deneyimlemesini sağlamıştır.
Eleştiriler ve akademik ilgi
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçe medya ortamında, bazı kültür-sanat dergileri ve gazetelerde “İskandinav polisiyesi”, “soğuk suç dizileri”, “karanlık Kuzey anlatıları” gibi ifadelerle türü tanıtıcı yazılar yayımlanmıştır. Ayrıca son yıllarda bazı üniversitelerde yapılan yüksek lisans tezlerinde ve akademik makalelerde de Nordik noir’e dair tematik analizler yer almaktadır.
Bununla birlikte, türün Türkiye’de henüz yerli üretimle karşılık bulduğu söylenemez. Ancak bazı yerli dizilerde —özellikle minimalist anlatım, karakter odaklı suç çözümleme, toplumsal eleştiri gibi yönleriyle— Nordik noir estetiğine yakın örnekler bulunduğu yönünde görüşler de dile getirilmektedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- İngiliz polisiye türü Whodunit (Katil kim?) [Whodunit]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar:
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İngilizce konuşulan ülkelerde “Nordic noir” ve “Scandinavian noir” terimleri çoğunlukla eş anlamlı biçimde kullanılır. Ancak “Nordik” kavramı, yalnızca İskandinavya’yı (İsveç, Norveç, Danimarka) değil; aynı zamanda Finlandiya ve İzlanda gibi diğer Kuzey Avrupa ülkelerini de kapsar. Bu nedenle türün tanımlanmasında “Nordik noir” ifadesi terminolojik olarak daha kapsayıcı ve doğrudur.
- ^ Millennium serisi, İsveçli yazar Stieg Larsson tarafından kurgulanan ve orijinal olarak on kitaplık bir proje olarak tasarlanan bir suç kurgu serisidir. Larsson, serinin ilk üç romanını tamamlamış, ancak kitaplar yayımlanmadan önce, 2004 yılında ani bir şekilde hayatını kaybetmiştir. Dolayısıyla yayımlanan üç kitap — Ejderha Dövmeli Kız (2005), Ateşle Oynayan Kız (2006) ve Arı Kovanına Çomak Sokan Kız (2007) — ölümünden sonra basılmıştır. Larsson’un ölümünün ardından, seriyi devam ettirme kararı ailesiyle yasal haklara sahip olan yayıncılar tarafından alınmış; yazarın eşi Eva Gabrielsson’un bu karara karşı çıktığı bilinmektedir. David Lagercrantz (2015–2019) ve ardından Karin Smirnoff (2022–) tarafından kaleme alınan devam kitapları, Larsson’un doğrudan izni veya katkısı olmadan yayımlanmıştır. Bu nedenle, sonraki üçlemeler serinin yaratıcı vizyonundan bağımsız olarak değerlendirilmelidir.
Kaynakça:
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Demoğlu 2022, s. 149.
- ^ Demoğlu 2022, s. 154-155.
- ^ Demoğlu 2022, s. 166.
- ^ Martin, Emily. "A Brief History of WhoDunIt". Novel Suspects. Hachette Book Group. 17 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2025.
- ^ Aytaç 2023, s. 208.
- ^ a b Agger 2016, s. 138.
- ^ Hayward 2021, s. 1-4.
- ^ Muzdeka 2023, s. 4.
- ^ Ören 2015, s. 162.
- ^ Atalay 2014, s. 16.
- ^ Grydehøj 2020, s. 118.
- ^ Aytaç 2023, s. 213.
- ^ Huttunen 2024, s. 15.
- ^ Waade 2017, s. 7.
- ^ Waade 2017, s. 11.
- ^ Stougaard-Nielsen 2021, s. 207.
- ^ Berglund 2024, s. 93.
Bibliyografya:
[değiştir | kaynağı değiştir]- Demoğlu, Elif (2022), Elif Demoğlu, Ekin Gündüz Özdemirci (Ed.), "Nordik Sinema", Kar, Örter İzleri: Sinemada Kuzey Karası (Nordic Noir) (1 bas.), İstanbul: Doğu Kitabevi, ss. 147-168, ISBN 978-625-7089-67-8
- Aytaç, Onur (Nisan 2023), Filmlerle Kuzeye Yolculuk: Nordik Sinema, 14 (1), sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, ss. 205-219, ISSN 2636-784X8 Temmuz 2025 Bilinmeyen parametre
|orcid=görmezden gelindi (yardım) - Agger, Gunhild (Mart 2016), García, Alberto N. (Ed.), "Nordic Noir – Location, Identity and Emotion", Emotions in Contemporary TV Series (İngilizce), Palgrave Macmillan, ss. 134-152, ISBN 978-11375688478 Temmuz 2025
- Muzdeka, Nina (Aralık 2023), "How Far South Does North Go: Researching Nordic Noir as an Epitome of Popular Culture Across the Boundaries of Academic Disciplines, Genres and Geography", Archives des Culture populaire, Culture'Com, la revue, ss. 1-118 Temmuz 2025
- Hayward, Keith J; Hall, Steve (Ocak 2021), Through Scandinavia, Darkly: A Criminological Critique of Nordic Noir (PDF), 61 (1), The British Journal of Criminology, ss. 1-21, doi:10.1093/bjc/azaa0449 Temmuz 2025
- Berglund, Karl; Gulddal, Jesper; King, Stewart (Nisan 2024), "On top of the world: mapping the Nordic crime fiction boom based on translation data" (PDF), Translation Studies Journal, Routledge, 18 (1), ss. 83-104, doi:10.1080/14781700.2024.23337379 Temmuz 2025
- Ören, Aytaç (2015), "Edebiyatta Kurgusal Gerçeklik" (PDF), Sosyal Bilimler Dergisi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 1 (2), ss. 156-16220 Temmuz 2025
- Atalay, Selin (Ocak 2014), "Modern Toplumun Edebi Ürünü Polisiye Romanlar ve Polisiye Romanlarda Cinsiyetçilik" (PDF), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 7 (35), ss. 15-25, ISSN 1307-958120 Temmuz 2025
- Grydehøj, Anne (2020), Lindskog, Annika; Stougaard-Nielsen, Jakob (Ed.), "8: Nordic Noir", Introduction to Nordic Cultures, University College London Press, ss. 117-129, doi:10.2307/j.ctv13xprms.1420 Temmuz 2025
- Huttunen, Kaapo (Kasım 2024), "Background of the study" (PDF), The Sounds of Nordic Noir, Turku Üniversitesi, ss. 15-78, ISBN 978-951-29-9926-229 Eylül 2025
- Waade, Anne Marit (Aralık 2017), Bruun, Hanne (Ed.), "Melancholy in Nordic noir: Characters, landscapes, light and music" (PDF), Critical Studies in Television, Aarhus Üniversitesi, 12 (4), ss. 1-21, doi:10.1177/1749602017729629, ISSN 1749-602029 Eylül 2025
- Stougaard-Nielsen, Jakob (Aralık 2021), Marjanen, Jani; Strang, Johan; Hilson, Mary (Ed.), "Nordic Noir: Branding Nordicness as British Boreal Nostalgia" (PDF), Contesting Nordicness, De Gruyter, ss. 197-218, doi:10.1515/9783110730104-010, ISBN 978-3-11-073010-4, ISSN 2698-620529 Eylül 2025