Nuri Killigil

Nuri Killigil
Lakabı	Bakü Fatihi
Doğum	1890; İstanbul
Ölüm	1949 (58-59 yaşlarında); İstanbul
Defin yeri	Edirnekapı Şehitliği, İstanbul
Bağlılığı	Osmanlı İmparatorluğu
Rütbesi	Fahrî Ferik
Birimi	3. Ordu, Kafkas İslam Ordusu
Komutası	3. Ordu, Kafkas İslam Ordusu
Çatışma/savaşları	Trablusgarp Savaşı; I. Dünya Savaşı; Kafkas Cephesi Karameryem Muharebesi; Gökçay Muharebesi; Ağsu Muharebesi; Bakü'nün Zaptı;
Sonraki işi	İş adamı

Nuri Killigil (veya Nuri Paşa) (1890, İstanbul - 2 Mart 1949, İstanbul), Osmanlı Ordusu komutanı ve cumhuriyet döneminde tüccar, yatırımcı ve sanayicidir. Bakü Muharebesi'nde gösterdiği başarılar nedeniyle "Bakü Fatihi" olarak anılır.

Yaşamı

Birinci Dünya Savaşı çıkınca Enver Paşa, Nuri Bey'i Libya'da yerli halkı teşkilatlandırmak, İtalyanlara ve İngilizlere karşı savaşmak üzere Trablusgarp'a tekrar göndermiştir. Nuri Bey Araplar üzerinde etkili olabilmesi için önce Fahri Mirliva ardından Fahri Ferik rütbesi ve yetkisi verilerek paşalığa yükseltilmiştir.^[1]

Enver Paşa'nın kardeşi olan Nuri Killigil, I. Dünya Savaşı'nın sonlarında Azerbaycan'a hakim olan Rus ve Ermeni birliklerinin Mart Olayları adı ile anılan Müslüman katliamları yapmaları üzerine, Kafkas İslam Ordusu adında Osmanlı, Azeri ve Dağıstan askerlerinden oluşan bir ordu ile Azerbaycan'ı işgalden kurtarma operasyonu başlattı.^[2]

Bu ordunun önünü kesmek ve Azerbaycan'ı kontrol eden Rus ve Ermeni birliklerine yardım etmek için İngilizler Bakü'ye küçük bir kuvvet yollamışlardı. Fakat Nuri Paşa'nın komutasındaki Kafkas İslam Ordusu'nun Azerbaycan genelinde büyük destek bulup güçlenmesi üzerine Bakü Muharebesi'nde yenilip buradan çekildiler. 15 Eylül 1918'de Bakü'nün kurtarılmasından sonra ekim ayında bir Osmanlı müfrezesi Dağıstan'a geçerek orayı da Rus işgalinden kurtardı.

Ne var ki, Suriye cephesinde, Liman von Sanders komutasındaki Osmanlı Yıldırım Ordular Grubu'nun, Edmund Allenby komutasındaki İngiliz ordusu karşısında Nablus Hezimetine uğraması sonucu Mondros Mütarekesi yapıldı. Mütarekenin ardından, Enver Paşa ülkeyi terk etti. Türkiye, Moskova Antlaşması ile Azerbaycan'ı Sovyetler Birliği'ne terk etmesi üzerine Kafkas İslam Ordusu da dağıldı.

Savaştan sonra Nuri Paşa Ankara'da bir süre kalmış, akciğerlerinden rahatsızlanınca tedavi için Berlin'e gitmek zorunda kalmıştır. Nuri Paşa, 1925'te özel izinle Türkiye'ye geri dönerek 4 Ekim 1923'ten geçerli olmak üzere yarbay rütbesiyle emekliye sevk edilmiştir. Fakat Milli Savunma Bakanlığına Doğu Cephesi'nde hizmetlerini belirten iki dilekçe takdim ederek emeklilik tarihini 9 Kasım 1921 tarihine geri çektirmiştir. Nuri Paşa'nın Azerbaycan süvarileriyle birlikte 12. Tümenin emrinde doğuda sergilediği gayretler sebebiyle 29 Şubat 1929'da İstiklal Madalyası ile taltif edilmiştir.

Almanya'da yaşayan Nuri Killigil, 1938 yılında Türkiye'ye döndü ve Zeytinburnu'nda kok kömürü satan bir şirketi satın alıp burayı bir madeni eşya fabrikasına dönüştürdü. Bu fabrikada tabanca, matara, demir çubuk, gaz maskesi ve mermi üretmeye başladı. Daha sonra Killigil fabrikasını genişleterek 1946'da^[3] Sütlüce'ye taşıdı, yeni motor ve makinelerle havan ve havan mermisi üretimine de başladı.

2 Mart 1949'da Sütlüce'deki fabrikasında peş peşe üç büyük patlama meydana geldi. Aralarında Nuri Killigil'in de bulunduğu 27 kişi bu patlamada hayatlarını kaybetti. Nuri Killigil'in cesedi bulunamadı ve boş tabutla defnedildi. Kabri Edirnekapı Şehitliği mezarında bulunmaktadır.

Killigil tabancası

Nuri Killigil tarafından sınırlı sayıda üretilmiş 9 mm çapında, yarı otomatik bir tabancadır. Saklanmış bir örneği İstanbul Harbiye Askeri Müzesi'nde sergilenmektedir. Tabanca, Nuri Killigil'in mirasçıları tarafından müzeye bağışlanmış ve özel kutusunda ilk günkü gibi saklanmaktadır. Yedek şarjörü ve mermileri ile bir arada görülebilir.

Kaynakça

^ https://turkdunyasiansiklopedisi.gov.tr/detay/819/Nuri-Killigil
^ "Türk Dünyası Ansiklopedisi". turkdunyasiansiklopedisi.gov.tr. Erişim tarihi: 5 Mart 2025.
^ "Yerli ve milli silah sanayisinin temellerini atan isim: Nuri Killigil Paşa". 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Konuyla ilgili yayınlar

Oral, Atilla: Nuri Killigil, Demkar Yayınevi, 2016, ISBN 978-605-89428-8-2

[1] ttps://turkdunyasiansiklopedisi.gov.tr/detay/819/Nuri-Killigil

[2] "Türk Dünyası Ansiklopedisi". turkdunyasiansiklopedisi.gov.tr. Erişim tarihi: 5 Mart 2025.

[3] "Yerli ve milli silah sanayisinin temellerini atan isim: Nuri Killigil Paşa". 8 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]