Ortadirek (roman)

Ortadirek

Yazar	Yaşar Kemal
Ülke	Türkiye
Dil	Türkçe
Tür	Roman
Yayım	1960 (1960)
Yayımcı	Remzi Kitabevi
Sayfa	372
OCLC	551475577
'Dağın Öte Yüzü' serisi
Ortadirek Yer Demir Gök Bakır (2. kitap)

Ortadirek, Yaşar Kemal'in Dağın Öte Yüzü üçlemesinin ilk romanıdır. 1959'da Cumhuriyet'te tefrika edildikten bir yıl sonra, 1960 yılında, yayımlanmıştır. Toros Dağları'nın bir yüzünde yaşayan köylülerin Çukurova'ya iniş süresince karşılaştığı güçlüklerin, insanın doğayla mücadelesini ele almaktadır. On sekiz bölümden müteşekkildir. İlk baskısı Remzi Kitabevi tarafından yapılmıştır.

Konu

Köylü, yaz mevsiminde Çukurova'ya göçerek pamuk toplamaktadır. Bu iş köylülerin tek geçim kaynağıdır. Yalak'tan Çukurova'ya gidiş, köylülerin yaşam kalitesizliği nedeniyle yaya olarak gerçekleşmektedir. Bu gidiş, göçün konaklamalarıyla beraber on beş günü bulmaktadır. Yalak köylülerinin Çukurova'daki çalışma süresi bir, bir buçuk ay kadardır. Ovaya inme vaktini köylülerden döngele dikenine bakarak Koca Halil tayin eder. Halil yaşlanmıştır, köylüleri peşine takıp ovaya at sırtında inebilir. Meryemce Ana köyün tek atına sahip kişidir. Koca Halil ile Meryemce'nin arası açıktır. Muhtar Sefer ise ağanın tarafını tutarak köylünün yanına yer almaz böylece en verimsiz, kazancı en az topraklar Yalak köylülerine kalır. O yıl kervan yola düzülür. Uzunca Ali çok sıkıntılıdır. Analığı Meryemce ata binmiştir. Karısı Elif, çocukları Hasan, Ummuhan ve kendisi ise yürümektedir. Küheylan ise çok yaşlıdır. Kafile gece yol alır, gündüz dinlenir. Koca Halil'in kesildiğini gören Ali, anasının terkisine Halil'i de bindirince Meryemce buna çok kızar. Yolda gittikleri bir gün şiddetli bir yağmur bastırır. Köylü yürümeyi hızlandırır, ormana sığınır. Geride at sırtında Meryemce ve Halil kalmışlardır. At çöker ve kalkamaz. Koca Halil, kafileye yetişip durumu anlatır. Köylüler yollarına devam ederken Ali, çocukları ve karısını alıp geri döner ve anasını bulur. Anasını bulduktan sonra köylülere yetişmek için yola çıkarlar fakat at ölür. Meryemce, atın Halil'i bindirdikleri için öldüğünü söyler durur, oğluna çıkışır. Ali anasını sırtlar. Bir onu götürerek bir dönüp gelip yükleri alarak bitkin bir şekilde yollarına devam ederler. Muhtar Sefer, köylülerini gene aldatmış, onları kozasız, verimsiz bir pamuk tarlasına sokmuştur.

Hakkında

Yazım süreci

Yaşar Kemal, 1946-1947 yılları arasında roman denemelerine başlamıştır. Ortadirek'e başlamış ama yarım bırakmıştır. İnce Memed'ten sonra 1954'te Teneke'yi yazan yazar, 1959'a kadar hiçbir şey yazmamıştır. Yakın arkadaşı Dr. İbrahim Kıray'a Kadirli'de geniş kâğıtlar üstüne kopya kalemle yazdığı Ortadirek'in taslağını okumuş ve beğenilince romanı yazmaya başlamıştır. Romanı yazmak için çalıştığı gazeteden bir yıl izin almıştır.

Kaynağı

Romanın olayları yaşanmış olaylara dayanmaktadır. Örneğin Ali'nin annesi Meryemce'yi sırtında taşıması yazarın 1946'da Çukurova'da anasını sırtında taşıyan bir adamı görmesinden gelmektedir. Hatta kendi babasının da yaşadığı bir olay olduğunu, 1915'te Van'dan göç eden ailesi yoldayken büyükannesinin hastalanmasıyla babasının büyükannesini sırtladığını belirtmiştir. Çukurova'ya indikleri vakit Meryemce'nin en gü­zel elbiselerini giydiği kısım da babası ile büyükannesi arasında yaşanan bir olaydan alınmıştır:

"Yine Meryemce'ye dönersek, işin ilginç yanı, Ortadirek'te Çukurova'ya indikleri vakit Meryemce en gü­zel elbiselerini giyiyor, 'indik ya! Geldik ya!' diyor. Büyükannem gibi biraz. Oğluna, yani babama diyor ki 'bana çok güzel bir ev tutacaksın, badanalı falan'. Ondan sonra anama diyor ki 'Beni tertemiz yıkayacaksın, saçlarımı kınalayacaksın. En güzel elbiselerimi giydireceksin. Gerdanlıklarımı, halhallarımı, hırızmalarımı takacaksın!'. Anam bütün bu söylediklerini yerine getiriyor. Büyükannem namazını kılıyor, sonra evin önünde oturuyor. Sabahleyin uyandıklarında bir de bakı­yorlar ki ölmüş. Bu olay yer etmiş bilinçaltımda. Yıllar sonra Ortadirek'i yazarken aklıma geldi. Meryemce'ye de, büyükannem gibi, en güzel elbiselerini giydirdim."

Yaşar Kemal, Ortadirek'in alegorik bir roman olduğunu belirtmiştir. Ayrıca adlandırılışını şu sözlerle ifade etmiştir:

"Ortadirek insanlığın direncidir. İnsan gücüdür. Yılmayan insan. O korkunç salgınlardan, kırımlardan, yokluklardan, açlıklardan buraya kadar insanlığı getiren, insan direncidir; benim hayran kaldığım, destanını yazmak istediğim odur. Onun alegorisidir Ortadirek."

Eleştiriler

Fethi Naci, eseri "bugüne kadar" okuduğu en mükemmel Türk romanı olarak nitelemiştir.

Tiyatro uyarlamaları

Ortadirek, birçok kez tiyatroya uyarlanmıştır. Bu uyarlamaların ilki Alan Seymour tarafından İngilizce olarak sahnelenmiştir. Bunun dışında 1974 yılında Finlandiya'nın Turku kentinde, Turun Kampungin Teatteri'de sahnelenen eser, aynı yıl Paris'te Mehmet Ulusoy Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir.