Osman Selahaddin Dede Efendi
| Şeyh Seyyid Osman Selâhaddin Dede Efendi er-Rûmî el-Mevlevî | |
|---|---|
| |
| Yenikapı Mevlevîhânesi'nin 18. Postnişini | |
| Görev süresi 3 Ekim 1831 - 11 Şubat 1887 | |
| Yerine geldiği | Abdürrahîm Künhî Dede |
| Yerine gelen | Celâleddin Dede |
| İlk Meclis-i Meşâyih Reisi[1] | |
| Görev süresi 1868-1876 | |
| Yerine gelen | Filibeli Halil Efendi |
| Görev süresi 1878-1878 | |
| Yerine geldiği | Filibeli Halil Efendi |
| Yerine gelen | Rûşen Efendi |
| Mebûsan Meclisi I. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 2 Ocak 1877 - 19 Mart 1877 (Sultan II. Abdülhamid'in meclis başkanlığı seçimlerine müsaade etmeyerek Ahmed Vefik Efendi'yi atamasına binaen ilk celseden evvel istifa etmiştir)[2][3] | |
| Seçim bölgesi | Dersaadet (İstanbul) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Osman Selâhaddin Efendi 26 Ocak 1820 Yenikapı Mevlevîhânesi, Zeytinburnu, İstanbul |
| Ölüm | 11 Şubat 1887 İstanbul |
| Defin yeri | Yenikapı Mevlevîhânesi Türbesi |
| Vatandaşlığı | Osmanlı Devleti |
| Milliyeti | Türk |
| Organizasyon | Yeni Osmanlılar |
| Evlilik(ler) | Münîre Hanım [4] |
| Akraba(lar) | Şerîfe Âyşe Sıddîka Hanım (kız kardeşi), Şeyh Seyyid Receb Hüseyin Hüsnî Dede (erkek kardeşi)[4] |
| Çocuk(lar) | Şeyh Seyyid Mehmed Celâleddin Dede Efendi, Fâtma Âliye Hanım, Hacı Mehmed Kemâleddin Dede[4] |
| Ebeveyn(ler) | Şeyh Seyyid Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi, Şerîfe Fatma Hanım |
| Mesleği | Şeyh, Mesnevîhan |
| Dini | Sûfî İslam |
Osman Selâhaddin Dede (26 Ocak 1820, Zeytinburnu, İstanbul - 11 Şubat 1887,[5] İstanbul) Mevlevî şeyhi, mutasavvıf.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kütahyalı Seyyid Ebûbekir Dede'nin torunu, Abdülbâkî Nâsır Dede'nin oğludur.
26 Ocak 1820'de İstanbul'da, baba tarafından dedesi Şeyh Ebûbekir Dede'nin Yenikapı Mevlevîhânesi yakınlarındaki köşkünde dünyaya geldi.[6] Küçük yaşta Beşiktaş Mevlevîhânesi şeyhi Kadrî Efendi'den terbiye alan Osman Selâhaddin Efendi, bir taraftan da dergâhın Hünkâr Mahfili Sokağı'nda bulunan Mahmud Ağa Sıbyan Mektebi'ne devam etmiştir. Amcası Abdurrahîm Künhî Dede'nin vefatı üzerine 1831'de genç yaşta Yenikapı Mevlevîhânesi'nin şeyhi olmuştur. Ancak, şeyhin büluğ çağına ulaşmamış olması sebebiyle, Konya'dan gelen bir emirle aynı zamanda Halvetî ve Şehremini Ümmî Sinan Dergâhı şeyhi olan ve Nâsır Dede'den de hilâfet almış Mehmed Sâdık Dede, Mevlevîhâne'ye Ser-tabbahlık (Aşçıbaşılık) göreviyle yeni şeyhe vekil ve mürebbî olarak atanır. Bir taraftan şeyhlik eğitimi alan Osman Selâhaddin Efendi, diğer taraftan da normal tahsîline devam etmiştir. Osman Selâhaddin Dede, 25 Eylül 1871'de vefat eden Dervîşe Hatice Şöhret Hanım'ın kızı Münîre Hanım ile evlenmiş,[7] Celâleddin ve Kemâleddin adlarında iki oğlu ve Âliye adında bir kızı olmuş, 1887'deki vefatından sonra oğlu Mehmed Celâleddin Efendi yerine postnişîn olmuştur.
Siyasi ve sosyal hayata etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı'nın siyâsî ve sosyal açılardan birçok karışıklıklara sahne olduğu bir dönemde şeyhlik yapan Osman Selahaddin Dede'nin adı birçok siyâsî olaya da karışmıştır. Özellikle Mithat Paşa ile samîmî dostluğu sebebiyle, Sultan Abdülazîz'in tahttan indirilerek yerine Sultan II. Abdülhamîd'in getirilmesi olayında etkisi olduğu söylenmektedir. Osman Selahaddin Dede'nin en önemli özelliği, Tanzimat dönemi siyasi kadrolarıyla kurduğu yakın ilişki sonucunda Yenikapı Mevlevîhânesi'ni özgürlük fikirlerinin tartışılabildiği başlıca merkezlerden birisi durumuna getirmesidir. Kendisine intisap eden devlet adamları arasında Tanzimat'ın iki büyük sadrazamı, Keçecizâde Fuad Paşa ile Ali Paşa da vardır. Fuad Paşa'nın intisabı, babası İzzet Molla'nın Abdülbâkî Nâsır Dede mürîdi oluşundan ötürü bu dergâha âilece bağlanmanın bir sonucudur. Her iki devlet adamının âilelerine ait mezarlar, Yenikapı Mevlevîhânesi haziresinde hâlen mevcutturlar. Selahaddin Dede'nin siyasi hayattaki yerini belirleyen kişi, yakın dostu Sadrazam Mithat Paşa olmuştur. Yenikapı Mevlevîhânesi yakınındaki Arap-zâde çiftliğini satın alarak buraya kendisi için bir köşk yaptıran Mithat Paşa, I. Meşrutiyet öncesi anayasa tartışmalarını hiç kuşkusuz Selahaddin Dede'nin toplantılarına da taşımış ve bu durum daha sonra Yenikapı Mevlevîhânesi'nin II. Abdülhamid tarafından kontrol altında tutulması sonucunu doğurmuştur.[8] İlk başta, Selahaddin Dede'ye sarayda kendisine Mesnevî okuması için maaş bile bağlayan II. Abdülhamîd, bir süre sonra bu dersleri kesmiş, daha sonra da şeyhin Mevlevîhâne'den çıkmasını yasaklamıştır.
55 yıl gibi uzun bir süre şeyhlik yapan Osman Selahaddin Dede'nin zamanında Yenikapı Mevlevîhânesi paşa, vezir, âlim, şehzâde ve pâdişâhlardan oluşan çok geniş bir müntesip ve ziyaretçi kitlesine ev sahipliği yapmıştır. Sadrazam Fuad ve Ali Paşa, Yusuf Kâmil Paşa, Prens Mustafa Paşa, Âdile Sultan'ın eşi Mehmed Ali Paşa, Ahmed Midhat Paşa, eski şeyhüslamlardan Saadedin ve Refîk Efendiler bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Sultan II. Mahmud, Abdülmecîd, Abdülazîz ve II. Abdülhamîd ile daha sonra pâdişâh olan Şehzâde Hamîd ve Reşâd Efendiler de bu ziyaretçilerdendir. Daha sonra Sultan olan Mehmed Reşad başta olmak üzere çok geniş bir müntesip kitlesi bulunan Selahaddin Dede[9] Tanzimat döneminde şeyhülislamlık makâmına bağlı olarak ve tarîkatların devlet denetimi altında tek merkezden yönetimi amacıyla 1868'de kurulan Meclis-i Meşâyıh'ın kuruluşundan 1880 yılına kadar üç dönem başkanlığını da yapmıştır.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12436/7184/900469.pdf?sequence=1&isAllowed=y
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2025.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2025.
- ^ a b c name="Defter-i Dervîşân 2011">Defter-i Dervîşân, Yenikapı Mevlevîhânesi Günlükleri (Bayram Ali Kaya & Sezai Küçük), Zeytinburnu Belediyesi Yay., İstanbul 2011.
- ^ M. Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi
- ^ Defter-i Dervîşân, Yenikapı Mevlevîhânesi Günlükleri (Bayram Ali Kaya & Sezai Küçük), Zeytinburnu Belediyesi Yay., İstanbul 2011.
- ^ Hatice Şöhret Hanım'ın kabri de Yenikapı Mevlevîhânesi haziresindedir. Bkz. Tibet-v.d., s. 268.
- ^ Işın, “İstanbul"un Mistik Tarihinde Mevlevîhâneler”, s. 129-130. Ayrıca bzk. Tibet-v.d., s. 226(Bu çalışmadaki ilgili bölüm de Ekrem Işın tarafından yazılmıştır)
- ^ Mehmed Ziya, Merâkiz-i Mühimme-i Mevleviyyeden Yenikapu Mevlevîhanesi s. 180, 192-196
- ^ Mehmed Ziya, Merâkiz-i Mühimme-i Mevleviyyeden Yenikapu Mevlevîhanesi, s. 190-192; Bursalı Mehmed Tahir, C. 1, s. 171