Oyo İmparatorluğu
Oyo İmparatorluğu, Lagos'un kuzeyinde, günümüzdeki Nijerya ve Benin devletleri sınırları içinde kurulmuş olan bir Yoruba Devleti. En güçlü döneminde (1650-1750), batıda Volta Irmağıyla doğuda Nijer Nehri arasında kalan bölgeye egemenliğini kabul ettirmiştir.
Kuruluş
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerel efsanelere göre, Oyo'nun temelleri doğudan gelerek Ile-Ife'ye yerleşen, Yorubaların efsanevi atası ve kahramanı Oduduwa tarafından atıldı. Oduduwa'nın oğlu Oyo tahtına çıkan ilk hükümdar (alafin) oldu. Dilbilimsel kanıtlar ise 700-1000 yılları arasında Yoruba topraklarına iki büyük göç olduğunu, ikinci göç sırasında bölgeye gelenlerin Gine Ormanının kuzeyindeki ağaçsız bölgeye yerleştiğini göstermektedir. Bu bölgede kurulan devlet ticarete elverişli olan konumu, doğal kaynak bakımından zenginliği ve halkının çalışkanlığı sayesinde çok geçmeden Yoruba devletleri arasında üstünlüğü ele geçirdi.
Oyo devleti 16. yüzyıl başlarında kuzeydeki komşuları Borgu ve Nupe'ye göre güçsüz, küçük bir devletti. 1550 yılında Borgu ve Nupe'nin egemenliği altına girdi. Ama ticaretten kazandığı paralar sayesinde bir süvari ordusu kuran ve eğitimli bir orduyu ayakta tutmayı başaran Alafin Orompoto'nun yönetimi zamanında (16. yüzyıl sonları) giderek güçlenmeye başladı.
Gelişme ve İmparatorluk dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]17. yüzyılın ilk yarısında batıdaki Dahomey Krallığı'nı fethederek egemenliği altına alan Oyo devleti, Ajase limanı (Porto-Novo) aracılığıyla kıyı bölgesindeki Avrupalı tüccarlarla ticari ilişkiler kurdu. Devlet zenginleştikçe, izlenmesi gereken politikalar konusunda siyasi liderler arasında çeşitli görüş ayrılıkları su yüzüne çıkmaya başladı. Liderlerin bir bölümü bütün çabaların servet birikimini arttırmada yoğunlaşmasını isterken diğer bir bölümü ise servetin yeni topraklar fethetmek için kullanılmasını savunuyordu. Bu siyasi ayrılıklar Alafin Abiodun'un (1770-1789) muhaliflerini kanlı bir iç savaşın sonunda yenmesine değin sürdü. Abiodun temelde Avrupalı tüccarlarla yapılan kıyı ticaretine dayalı bir ekonomik kalkınma politikası izledi.
Gerileme
[değiştir | kaynağı değiştir]Abiodun'un ekonomi haricinde hiçbir şeyle ilgilenmemesi sonunda ordunun ve dolayısıyla da merkezi hükûmetin gücünün ve denetiminin zayıflamasına yol açtı. Onun ardılı olan Alafin Awole tahta geçtiği sırada yerel ayaklanmalar başlamış, karmaşık bir kamu hizmetleri sistemiyle ayakta duran yönetim zayıflamış ve haraca bağlanmış olan kabile şefleri güçlerini kaybetmişlerdi. Awole ile danışmanları arasında başlayan çatışmalar ülkenin gerilemesini daha da hızlandırdı. 18. ve 19. yüzyıllarda devam eden sürekli gerileme sonucunda Oyo İmparatorluğu 19. yüzyılda kıyıdan geçen ticaret yolları üzerindeki denetimini yitirmeye başladı. Sonunda Dahomey'de (bugün Benin) yaşayan Fonlar (Dahomeyler) tarafından istila edilen Oyo toprakları, 1800'den hemen sonra da kuzeydoğudaki Hausa topraklarından gelen Müslüman Fulaniler tarafından fethedildi.
