Para atletizm
Para atletizm, engelli bireyler tarafından yapılan atletizm sporudur ve bir engelli sporları dalıdır. Organizasyon kapsamında yer alan atletizm yarışmaları büyük ölçüde engelsiz sporcuların katıldığı yarışmalarla aynıdır. Ancak iki önemli istisna vardır: Tekerlekli sandalye yarışı ve gülle atma yerine oynanan top atma (club throw) yalnızca para atletizme özgüdür.
Bunun dışında, engelsiz atletizmde yer alan bazı branşlar para-atletizmde nadiren yapılır. Bunlar arasında sırıkla atlama, üç adım atlama, çekiç atma (bazı araştırmacılar tarafından top atmanın para atletizmdeki karşılığı sayılır) ve engelli koşu branşları yer alır.
Sporun farklı adları da kullanılmaktadır: engelli atletizmi, engelli pist ve alan atletizmi ya da Paralimpik atletizm. Üst düzeyde yarışan sporcular genellikle elit engelli sporcular olarak tanımlanır.[1]
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]Sporcular genellikle üç ana kategoriye ayrılır: işitme engelliler, fiziksel engeli olan atletler ve zihinsel engeli olan atletler. İşitme engelli sporcular çoğunlukla Deaflympics gibi kendi organizasyonlarında veya engelsiz sporcularla birlikte (örneğin Britanyalı çekiç atıcı Charlotte Payne) yarışmalara katılırken, fiziksel ve zihinsel engelliler genellikle bir para atletizm sınıflandırmasına tabi tutulur. Bu sınıflandırma sistemi benzer yetenek seviyelerine sahip sporcuları aynı grupta toplar. Sınıflandırmalar Uluslararası Paralimpik Komite (IPC) tarafından yönetilir ve bir harf ile bir rakamdan oluşur: T pist (track), F saha (field) anlamına gelir; rakam ise yetenek düzeyini belirtir. Yarışmalarda yeterli sayıda sporcu varsa aynı sınıfta, aksi halde benzer sınıflar bir arada yarışır.[2] Alan yarışmalarında farklı sınıflardaki sporcuların doğrudan rekabet edebilmesi için Raza puanlama sistemi kullanılabilir.
Uluslararası yönetim, engelsiz sporların yönetim organı olan Dünya Atletizm Birliği'ten (2019'a kadar IAAF) bağımsız olarak işler ve kategoriye göre ayrılır. İşitme engelli atletizm Uluslararası İşitme Engelliler Spor Komitesi (CISS) tarafından,[3] fiziksel engellilere yönelik para atletizm IPC'nin Dünya Para Atletizm alt komitesi tarafından,[4] zihinsel engelli sporculara yönelik para atletizm ise Uluslararası Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu (INAS) tarafından yönetilmektedir.[5] Ayrıca duruma özgü kuruluşlar da vardır; örneğin Uluslararası Cüce Sporları Federasyonu ve Down Sendromlular için Uluslararası Atletizm Birliği.[6][7] Para-atletizmin kuralları, World Athletics tarafından belirlenen kurallardan uyarlanır. Çoğu kural engelsiz atletizmle aynı olmakla birlikte, sporcuların durumlarına göre uyarlamalar yapılır. Örneğin işitme engelliler için koşularda tabanca yerine görsel sinyal kullanılır.[8]
Para atletizm, 1960 Yaz Paralimpik Oyunları'ndan itibaren Paralimpik Oyunlar'ın bir parçası olmuştur.[9][10] Ancak işitme engelli sporcular ve birçok zihinsel engelli sporcu ayrı olarak Deaflympics ve Özel Olimpiyatlar Dünya Oyunları'na katılır. Para-atletizmin üç büyük dünya şampiyonası vardır: Dünya Para Atletizm Şampiyonası, Dünya İşitme Engelliler Atletizm Şampiyonası ve INAS Dünya Atletizm Şampiyonası. Ayrıca önemli diğer para-atletizm organizasyonları IWAS Dünya Oyunları ve INAS Küresel Oyunları kapsamında yapılır.[11]
Terminoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Sporun adı nihai olarak Paralimpik Oyunlar ve Uluslararası Paralimpik Komite'nin adını taşıyan Paralimpik hareketten türetilmiştir. Paralympic sözcüğü başlangıçta Olympic (Olimpiyat) ve paraplejik kelimelerinin birleşiminden oluşan bir portmanteau idi. Bu, hareketin kökenini Ludwig Guttmann önderliğinde Stoke Mandeville Hastanesi'ndeki omurilik yaralanmalı hastalara dayandırıyordu. Ancak Paralimpik Oyunlar zamanla popülerlik ve prestij kazandıkça, serebral palsi, görme engeli ve protezlerle koşma gibi omurilik dışı engel gruplarını da kapsayacak şekilde genişledi. Bu nedenle para önekinin gerekçesi değiştirilerek, Oyunların ve Hareketin Olimpiyatlarla paralel (ve dolayısıyla eşit) olduğunu vurgulaması sağlandı.
Sonuç olarak, para- öneki tüm engelli sporlarını belirtmek için standart bir ön ek olarak kabul edildi. Uluslararası Paralimpik Komite farklı engelli sporlarını düzenlemek ve denetlemek için örgütler kurdukça, özellikle birden fazla engel sınıflandırmasının bulunduğu sporlarda para- önekiyle sporların adlandırılması yaygın bir uygulama hâline geldi. Örneğin: World Para-Swimming (Dünya Para-Yüzme) veya Union Cycliste Internationale tarafından tanınan para bisiklet disiplini. IPC Atletizm Komitesi de adını World Para Athletics olarak değiştirdi. Böylece para-atletizm kavramı para ve atletizm kelimelerinin birleşimiyle oluştu. Sporun en büyük bağımsız şampiyonaları artık Dünya Para Atletizm Şampiyonası olarak adlandırılmaktadır; bu da IAAF’ın markasını World Athletics olarak değiştirmesiyle engelsiz spor etkinliklerinde yapılan değişimi yansıtmaktadır.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Elit düzeydeki yarışmalarda sporcular, benzer engel türlerine sahip atletlerin aynı etkinlikte yer alabilmesi için engel türlerine göre sınıflandırılır. Örneğin T12 sınıfında yer alan bir atlet, görme engelli bir pist atletidir.
- F = Saha atletleri
- T = Pist atletleri
- 11–13 = Görme engeli. 11 ve 12 sınıfları görme rehberiyle yarışır.
- 20 = Zihinsel engel
- 31–38 = Serebral palsi
- 40–41 = Cücelik
- 42–46 = Amputasyon ve diğerleri
- 51–57 = Tekerlekli sandalye sporcuları
Tekerlekli sandalye yarışında atletler hafif yarış sandalyelerinde mücadele eder. Çoğu büyük maratonda tekerlekli sandalye kategorisi bulunur ve elit sandalye yarışçıları düzenli olarak koşuculardan daha hızlı bitirir.
Yarışma disiplinleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Paralimpik atletler aşağıdaki disiplinlerde yarışmaktadır. Ancak her turnuvada tüm disiplinler yer almayabilir ve tüm sınıflar her disipline katılamayabilir:
Grand Prix
[değiştir | kaynağı değiştir]2017 yılında IPC Athletics Grand Prix adı Dünya Para Atletizm Grand Prix olarak değiştirilmiştir. Amacı, bu sporun gelişimini sağlamak, sınıflandırmaları netleştirmek ve Paralimpik kota elde etmektir. Her yıl düzenlenen seri, altı ila dokuz üst düzey atletizm organizasyonundan oluşur.[12]
- 2013 – 2013 IPC Athletics Grand Prix (7 organizasyon)
- 2014 – World Para Athletics - Grand Prix 2014 (9 organizasyon)
- 2015 – 2015 IPC Athletics Grand Prix (9+1 organizasyon)
- 2016 – IPC Athletics 2016 Grand Prix (9+1 organizasyon)
- 2017 – 2017 World Para Athletics Grand Prix (9 organizasyon)
- 2018 – 2018 World Para Athletics Grand Prix (9 organizasyon)
- 2019 – World Para Athletics Grand Prix 2019 (9 organizasyon)
- 2020 – World Para Athletics Grand Prix 2020 (9 organizasyon, tümü iptal edildi) Dünya Para Atletizm 2020 sezon durumu
- 2021 – World Para Athletics Grand Prix 2021 (6 organizasyon)
- 2022 – World Para Athletics Grand Prix 2022 (7 organizasyon)
- 2023 – World Para Athletics Grand Prix 2023 (6 organizasyon)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rees, L; Robinson, P; Shields, N (2019). "Engelli elit sporcuların medya yansımaları – sistematik inceleme". Disability and Rehabilitation. 41 (4). ss. 374-381. doi:10.1080/09638288.2017.1397775. PMID 29124974.
- ^ "Paraspor Tarihi". Inside the Games. 12 Eylül 2012. 12 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.
- ^ "Atletizm". CISS. 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.
- ^ "World Para Athletics Haber ve Etkinlikler". Uluslararası Paralimpik Komite. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.
- ^ Atletizm 15 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. INAS. Erişim tarihi: 17 Eylül 2019.
- ^ "IWAS, Uluslararası Cüce Sporları Federasyonu etkinliklerini Dünya Oyunlarına dahil etti". Inside the Games. 19 Kasım 2018. 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.
- ^ "Misyondan - iaads2018". IAADS. 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2024.
- ^ İşitme Engelliler için Atletizm Kaynağı. England Athletics. 14 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 17 Eylül 2019.
- ^ Para- Atletizm – Tarihçe 31 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Athletics Canada
- ^ Spor Hakkında 25 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., IPC Atletizm
- ^ INAS Küresel Oyunları 15 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. INAS. Erişim tarihi: 17 Eylül 2019.
- ^ "Para Athletics (formerly IPC Athletics) - About the Sport". International Paralympic Committee (İngilizce). 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2024.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dünya Para Atletizm – Uluslararası Paralimpik Komite resmî sitesi