Kumar bağımlılığı
| Kumar oynama bozukluğu | |
|---|---|
| Diğer adlar | Patolojik kumar, Kompulsif kumar, Ludomani |
 | |
| Kumar fişleri | |
| Olağan başlangıcı | Ergenlik veya genç yetişkinlik |
| Uzmanlık | Psikiyatri, Bağımlılık |
| Belirtiler | Kumar üzerine aşırı kafa yorma, tolerans, yoksunluk, yalan söyleme, kayıpların peşine düşme |
| Komplikasyon | Finansal iflas, yasal sorunlar, aile içi çatışmalar, intihar girişimi |
| Süre | Kronik |
| Nedenleri | Biyolojik, genetik ve çevresel faktörler; dopaminerjik ödül sistemi düzensizliği |
| Risk faktörü | Erkek cinsiyet, genç yaş, dürtüsellik, madde kullanımı, aile öyküsü |
| Tanı | DSM-5 tanı kriterleri, SOGS (South Oaks Kumar Tarama Testi) |
| Ayırıcı tanı | Bipolar bozukluk (manik dönem), Madde kullanım bozuklukları |
| Korunma | Eğitim, kumar erişim kısıtlaması |
| Tedavi | Bilişsel davranışçı terapi, Motivasyonel görüşme, Adsız Kumarbazlar |
| İlaç | Naltrekson, SSRI (Paroksetin vb.), Lityum |
| Prognoz | Tedavi edilmezse kötüleşen seyir, nüks riski yüksek |
| Sıklık | Yetişkinlerde %0,4 - %4,2 |
| Ölüm | İntihar riski yüksektir |
Kumar oynama bozukluğu (patolojik kumar, kompulsif kumar veya ludomani olarak da bilinir), kişinin kendisi, ailesi veya mesleki yaşantısı üzerinde yarattığı olumsuz sonuçlara rağmen kumar oynama davranışını kontrol edememesi veya durduramaması ile karakterize edilen bir ruhsal bozukluktur.
Daha önce Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından "Başka Türlü Sınıflandırılamayan Dürtü Kontrol Bozuklukları" kategorisinde değerlendirilen bu durum, DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, 5. Baskı) ile birlikte "Madde ile İlişkili ve Bağımlılık Bozuklukları" ana başlığı altına alınmıştır.[1] Bu sınıflandırma değişikliği, kumar bağımlılığının beyin ödül sisteminde yarattığı etkilerin ve klinik seyrinin, alkol veya madde bağımlılığı ile büyük benzerlikler gösterdiğine dair nörobiyolojik kanıtlara dayanmaktadır.[2]
Tanı ve Semptomlar
[değiştir | kaynağı değiştir]DSM-5 tanı kriterlerine göre, bir kişiye kumar oynama bozukluğu tanısı konulabilmesi için son 12 ay içinde aşağıdaki belirtilerden en az dördünü göstermesi gerekmektedir:[1]
- Tolerans: İstenilen heyecanı duymak için giderek artan miktarlarda parayla kumar oynama gereksinimi.
- Yoksunluk: Kumar oynamayı azaltma veya bırakma girişimleri sırasında huzursuzluk ya da irritabilite (sinirlilik) yaşama.
- Kontrol Kaybı: Kumar oynamayı denetim altına almak, bırakmak ya da durdurmak için yineleyen ancak sonuç vermeyen çabalar.
- Zihinsel Meşguliyet (Preoküpasyon): Sürekli kumar üzerine düşünme (geçmiş oyunları tekrar yaşama, bir sonraki oyunu planlama, para bulma yollarını düşünme).
- Kaçış: Sıkıntıdan (çaresizlik, suçluluk, anksiyete, depresyon) kurtulmak veya kaçmak için kumar oynama.
- Kayıpların Peşine Düşme (Chasing Losses): Parayla kumar oynayıp kaybetmenin ardından, kaybettiklerini kazanmak için çoğu kez başka bir gün geri gelme.
- Yalan Söyleme: Kumar oynama boyutu hakkında terapistine, ailesine veya başkalarına yalan söyleme.
- Risk Alma: Kumar oynama yüzünden önemli bir ilişkisini, işini, eğitim ya da meslek olanağını tehlikeye atma ya da kaybetme.
- Başkasına Bel Bağlama: Kumar oynamanın neden olduğu parasal, umutsuz durumlardan kurtulmak için başkalarının parasal kaynak sağlamasına bel bağlama.
Risk Faktörleri ve Epidemiyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Kumar oynama bozukluğunun gelişimi biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi ile ortaya çıkar.
- Cinsiyet ve Yaş: Erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülmektedir. Ancak kadınlarda kumar oynama davranışı daha geç yaşta başlasa da, bağımlılık düzeyine ulaşma hızı erkeklerden daha yüksektir; bu duruma "teleskopik fenomen" adı verilir.[3]
- Komorbidite (Eş Tanı): Patolojik kumar oynayan bireylerde madde kullanım bozuklukları, duygudurum bozuklukları (özellikle Bipolar bozukluk), anksiyete bozuklukları ve kişilik bozukluklarının görülme sıklığı genel popülasyona göre oldukça yüksektir.[4]
- Ergenlik Dönemi: Ergenlerde problemli kumar oynama sıklığının yetişkinlere kıyasla 2 ila 3 kat daha fazla olduğu belirtilmektedir.[5]
- Bilişsel Çarpıtmalar: Kumarbazlar sıklıkla "Kumarbaz Safsatası" (Gambler's fallacy) gibi mantık hatalarına sahiptir. Örneğin, bir olayın (yazı-tura atışında tura gelmesi gibi) art arda gerçekleşmesi durumunda, bir sonraki seferde tersinin gelme ihtimalinin arttığına inanırlar.[6]
Nörobiyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırmalar, kumar bağımlılığının madde bağımlılığı ile benzer nöral yolakları kullandığını göstermektedir. Kumar oynama beklentisi ve kazanma anı, beynin ödül merkezi olan Ventral tegmental alan ve Nucleus accumbens bölgesinde dopamin salınımına neden olur.[7]
Özellikle "belirsiz ödül" mekanizması (intermittent reinforcement), dopaminerjik sistemi sürekli ödül verilmesine kıyasla daha güçlü bir şekilde uyarır. Ayrıca patolojik kumarbazların prefrontal kortekslerinde (karar verme ve dürtü kontrolünden sorumlu bölge) aktivite azalması olduğu gözlemlenmiştir, bu da dürtüsel davranışları ve "dur" diyememe halini açıklar.[8]
Tedavi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kumar oynama bozukluğunun tedavisi, psikoterapi, ilaç tedavisi ve kendine yardım gruplarının kombinasyonunu içerebilir.
Psikoterapi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilişsel davranışçı terapi (BDT), kumar bağımlılığı tedavisinde etkinliği en çok kanıtlanmış yöntemlerden biridir. BDT, hastanın kumarla ilgili irrasyonel inançlarını (şans kontrolü yanılsaması vb.) değiştirmeyi, tetikleyicileri tanımayı ve nüksetmeyi önleme becerilerini geliştirmeyi hedefler.[9] Ayrıca motivasyonel görüşme teknikleri, kişinin değişim konusundaki kararsızlığını aşmasına yardımcı olmak için kullanılır.
İlaç Tedavisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından kumar bağımlılığı tedavisi için özel olarak onaylanmış bir ilaç bulunmamaktadır. Ancak klinik pratikte ve araştırmalarda bazı ilaç gruplarının etkili olduğu görülmüştür:[10]
- Opioid Antagonistleri: Naltrekson ve Nalmefen gibi ilaçlar, beyindeki ödül yolağını baskılayarak kumar oynama isteğini (aşerme) ve alınan hazzı azaltabilir.
- Antidepresanlar: Özellikle SSRI grubu ilaçlar, eşlik eden depresyon veya anksiyete varlığında faydalı olabilir, ancak doğrudan kumar dürtüsü üzerindeki etkileri karışıktır.
- Duygudurum Düzenleyiciler: Lityum veya valproat gibi ilaçlar, özellikle bipolar bozukluk ile komorbiditesi olan hastalarda dürtü kontrolüne yardımcı olabilir.[11]
Kendine Yardım Grupları
[değiştir | kaynağı değiştir]Adsız Alkolikler (AA) modelini temel alan Adsız Kumarbazlar (Gamblers Anonymous - GA), 12 basamaklı bir iyileşme programı sunar. Akran desteği sağlayan bu gruplar, tedavinin sürdürülebilirliği açısından önemlidir.
Toplumsal Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Tedavi edilmeyen kumar bağımlılığı ciddi finansal çöküşe, yasal sorunlara (dolandırıcılık, hırsızlık), aile içi şiddete ve boşanmalara yol açabilir. En ciddi sonuçlarından biri intihar riskidir. Araştırmalar, kumar bağımlılığı olan bireylerde intihar düşüncesi ve girişiminin genel popülasyona göre belirgin derecede yüksek olduğunu göstermektedir.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, Beşinci Baskı (DSM-5). (Çev. ed.: E. Köroğlu) Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
- ^ Potenza, M. N. (2008). "The neurobiology of pathological gambling and drug addiction: an overview and new findings". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 363 (1507). ss. 3181–3189. doi:10.1098/rstb.2008.0100.
- ^ Grant, Jon E.; Kim, Suck Won (2006). "Medication Management of Pathological Gambling". Minnesota Medicine. 89 (9). ss. 44–48.
- ^ Black, Donald; Shaw, Martha (2008). "Psychiatric Comorbidity Associated With Pathological Gambling". Psychiatric Times. 25 (12).
- ^ Lynch, W. J. (2004). "Psychiatric correlates of gambling in adolescents and young adults grouped by age at gambling onset". Archives of general psychiatry. 61 (11). ss. 1116-1122.
- ^ Zollinger, Manfred (2016). Random Riches: Gambling Past & Present. Routledge. ISBN 978-1-317-07156-3.
- ^ Anselme, Patrick (2013). "Dopamine, motivation, and the evolutionary significance of gambling-like behaviour". Behavioural Brain Research. Cilt 256. ss. 1–4. doi:10.1016/j.bbr.2013.07.039.
- ^ Potenza, M. N. (2008). "The neurobiology of pathological gambling and drug addiction: an overview and new findings". Philosophical Transactions of the Royal Society B.
- ^ Dowling, Nicki (2008). "Behavioral Interventions in the Treatment of Pathological Gambling: A Review of Activity Scheduling and Desensitization". International Journal of Behavioral Consultation and Therapy. 4 (2). ss. 172–188.
- ^ Dowling, Nicki (2022). "Pharmacological interventions for the treatment of disordered and problem gambling". The Cochrane Database of Systematic Reviews. Cilt 9. doi:10.1002/14651858.CD008936.pub2.
- ^ Hollander, E. (2005). "Does sustained release lithium reduce impulsive gambling and affective instability versus placebo in pathological gamblers with bipolar spectrum disorders?". American Journal of Psychiatry. 162 (1).
- ^ Moghaddam, J.F. (2015). "Suicide and Gambling: An Analysis of 1700 Cases". International Journal of Mental Health and Addiction.
