Redüktör

Redüktör, bir dönme hareketinin devir-tork oranını değiştiren dişli sistemidir. Vites kutularıyla birlikte dişli çark düzeneklerinin paralel dişli dizilerinin bir elemanıdır. Yapısal bakımdan redüktörler, gövde içine yerleştirilmiş dişli çarklar, miller, yataklar gibi parçalardan oluşan sistemlerdir.

Akademik olarak tanımı: Elektrik motorlarının yüksek dönüş hızlarını makineler için gerekli olan dönüş hızlarına düşürmek için tasarlanan kapalı dişli düzenekleridir.

Dişli Çark Sistemlerinin Amaçları

Daha önce de değindiğimiz gibi redüktör de bir dişli çark sistemidir bu yüzden de kullanım amaçları aynıdır. Bu amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

1. Çeşitli konumlarda bulunan miller arasında devinim ve güç iletmek,
2. Çeşitli dönme yönleri elde etmek,
3. Küçük bir hacimde büyük bir çevrim oranı elde etmek,
4. İki döndürülen elemandan oluşan sistemlerde bu iki eleman arasında devinim bakımından bağımsızlık sağlamak.

Redüktörlerde Önemli Değişkenler

Tüm dişli düzeneklerinde olduğu gibi redüktörlerde de çevrim oranı ile beraber dönme yönü de önemlidir. Bu bakımdan döndüren ve döndürlen elemanların dönme yönleri birbirine göre ters olduğu durumda (-) işareti, aynı yönde olduğu durumda (+) işareti ile gösterilir.

Redüktörlerde sistemi oluşturan herhangi bir dişlinin diş sayısı çevrim oranını etkiler. Bu kural tüm paralel dişli dizileri için geçerlidir. İki dişliden oluşan bir düzenek birey olarak kabul edilirse, redüktöri oluşturan düzeneklerin sayısı, hızın kaç kez değiştiğini yani redüktörin kademelerini gösterir.

Örneğin; yanda teknik resmi görülen redüktör iki aşamalıdır. Yani devinim giriş milinden çıkış miline kadar iletilirken; devir iki kere değişir (Redüktör isminden de anlaşılacağı gibi, devir düşer). Yandaki teknik resmi incelemeye devam edersek; giriş milinin üzerindeki dişli en küçük dişlidir ve hız burada en yüksektir, çıkış milinin üzerindeki dişli ise en büyük dişlidir ve hız burada en düşük, tork en yüksektir. Giriş milinden itibaren dişlilere sırasıyla 1,2,3 ve 4 dişlileri dersek, z diş sayılarını ve i de çevrim oranlarını göstermek üzere toplam çevrim oranını;

$i_{top}=i_{12}*i_{34}={\frac {-z_{2}}{z_{1}}}*{\frac {-z_{4}}{z_{3}}}={\frac {z_{2}*z_{4}}{z_{1}*z_{3}}}$

şeklinde gösterebiliriz. Ayrıca aşamaların sayısı, giriş çıkış ile dönme hızlarının birbirine göre dönme yönlerini belirler. Aşama sayısının tek sayı olması durumunda giriş çıkış dönme yönleri ters, çift sayı olması durumunda aynıdır.

Redüktörü oluşturan aşamaların verimi η₁₂, η₃₄, şeklinde gösterilirse, dişlilerin toplam verimi;

η_top =η₁₂*η₃₄

olarak anlatılabilir. Şöyle ki, çıkış ve giriş dönme momentlerinin arasında aşağıdaki bağıntı vardır;

M_bç=η_top*(n_g/n_ç)*M_bg; M_bç=η_top*i_top*M_bg

Ancak toplam verim hesabında dişli çarkları taşıyan millerin yataklarınında verimlerinin göz önüne alınması gerekliliği unutulmamalıdır.

Redüktör Türleri

Günümüzde redüktörler çeşitli firmalar tarafından standart boyutlarda üretilerek piyasaya sürülmektedir. Redüktör tiplerinin seçiminde tork,çevrim oranı, verim, boyut ve ağırlık gibi faktörleri gözönünde tutmak gerekir. Redüktörlerin sınıflandırılması ise aşağıdaki gibi yapılır;

1. Aşama sayısına göre; 1, 2 ve daha fazla kademeli redüktörler,
2. Kullanılan dişli çeşidine göre;

• Düz Dişli Redüktör
• Sonsuz Vidalı Redüktör
• Helisel Dişlili Redüktör
• Konik Dişlili Redüktör
• Ayna-Mahruti(Konik-Helisel) Dişli Redüktör
• Hypoid Dişlili Redüktör
• Harmonik Redüktör
• Paralel Dişli Redüktör
• Planet Dişli Redüktör
• Spinea Redüktör
• Hoya Planet Redüktör
• Sikloidal Redüktör