Refet (roman)

Refet

Yazar	Fatma Aliye
Ülke	Osmanlı İmparatorluğu / Türkiye
Konular	Kadın Hakları, Toplumsal Hayat, Eğitim
Tür	Roman
Yayım	1898 (Rumi: 1314)
Yayımcı	Tercüman-ı Hakikat
Sayfa	180
ISBN	9786258475036

Refet, Fatma Aliye'nin 1898 yılında Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika olarak yayımlanan romanıdır. Eser, sonradan Maarif Nezareti'nin ruhsatıyla kitaplaştırıldı ve yazarın kendi imzasıyla yayınladığı ikinci romanıdır. Romanın takriz yazısı Ahmed Midhat Efendi tarafından 20 Ocak 1987'de yazıldı.

Kahramanlar

• Refet: Romanın baş karakteridir. Dört beş yaşlarında yetim kalır, sonrasında annesiyle beraber Anadolunun bir şehrinden istanbul'a gelir. Hayali öğretmenlik diplomasını alıp maaşı ile annesini rahat bir hayata kavuşturmaktır
• Binnaz: Refet'in annesidir.
• Hayati Efendi: Refet'in babasıdır. Memleketinde mal mülk sahibidir ve ticaretle de uğraştığı için bazen istanbul'a gelip gider. İstanbul'dan Binnaz'ı kendine cariye olarak alır ve memleketine getirir.
• Mürüvvet Hanım: Refet’in istanbuldaki akrabalarının ahbabıdır. Refet’i küçükken hastalığı boyunca evinde ağırlar ve tedavisi boyunca yardımcı olur.
• Nezaket Hanım: Mürüvvet Hanım çerkes komşusudur. İki küçük çocuk annesidir ve kocası bakanlık memuriyetinde çalışmaktadır. İyi kalpli, yaratılıştan terbiyeli, vefalı ve iffetli bir ev kadını olarak tasvir edilir.

• Şahap Hanım: Refet’in Darülmuallimat’tan arkadaşıdır. Seçkin bir aileye mensuptur.
• Şule: Refet’in Darülmuallimat’tan diğer arkadaşıdır. O da Refet gibi okurken geçim sıkıntısı çekmiştir. Annesinin ölümünden sonra Refet ve Binnaz’ın evinde kalmaya başlar.
• Cazibe Hanım: Şahap Hanım’ın evli ablasıdır.
• Mucip Efendi: Refet’in İstanbul’da tüccarlık yapan varlıklı amca oğludur.

Özet

Binnaz, İstanbul'dan Anadolu’ya Hayati Efendi’nin odalık cariyesi olmak için alınır. Hayati efendi’nin diğer eşleri ve çocukları İstanbul'dan gelen cariyeyi ve ondan dünyaya gelen Refet’i sevmezler ve kötü muamele ederler.

Refet dört beş yaşlarındayken Hayati Efendi’nin ölümüyle yetim kalır. Sonrasında Efendinin taşralı diğer eşleri ve oğullarının zulmü ve cefası Refet’in hissesine düşen ve anayla kızı geçindirmeye yetecek emlak ve malları kendi üzerlerine almak için daha da artar. Bu kötü durumdan kurtulmak için Refet ve annesi, İstanbul’daki yakın akrabalarının yanına gitmeye karar verirler. Yolculuk masrafları için Refet’in nazar takımı, Binnaz’ın boynundaki altınları, küpe ve yüzüğünü dörtte bir fiyatına satmak zorunda kalırlar.Bir aylık yolculuk sonunda, istanbulda Refet’in halasının çocuğunun evlerine varırlar. Ancak yolculuk Refet’in vücudunu daha da zayıflatır ve kemik ağrılarından dolayı ağlamalar başlar. Aynı zamanda akrabaları ve çocukları Refet’i hoş görmezler.

Eve misafirliğe gelen Mürüvvet Hanım, Refet’in acıklı ve aşırı zayıflamış halini görünce merhamet eder ve hekime göstermek için annesini ikna eder. Doktor muayenesinden sonra Refet’e perhiz ve ilaçlarla bir aya kendini toparlayabileceği söylenir. Hava değişikliği olması için bu bir ayı Mürüvvet Hanım kendilerini evlerinde misafir eder. Gün geçtikçe Refet’in sağlığı düzelmeye başlar ve sonunda koşup zıplayan bir çocuk olur.

Binnaz, Mürüvvet hanımın evinde geçirdiği süre boyunca mahalleli kadınların nafakalarını tahta çamaşır ve dikiş dikerek çıkardıklarını öğrenir ve kendisinin de yapabileceğine karar verir. Mürüvvet hanım yemek, çamaşır ve diğer hizmetlerini gördüğü sürece Binnaz’ın evinde kalabileceğini ve geri kalan zamanında çamaşıra gitmesine izin verebileceğini söyler.

Refet kuvvetini toparlayınca mektebe verilir. Burada zekasıyla ve derslerindeki hızlı ilerlemesiyle hocalarını şaşırtır. Mektepteki fakir çocukların okul ihtiyaçları (kağıt, kalem, ders kitabı, kumaş gibi) genellikle zengin çocuklar tarafından veriliyordur ancak Refet soğuk tavrı, gurur ve inadı yüzünden bu yardımlardan almıyordur. Binnaz’ın çamaşırdan kazandığı para okul ihtiyaçlarına yetişememeye başlayınca, Refet zengin çocuklarıyla münasebet ve ahbaplığın insan için gerekli olduğunu anlar. Gerektiğinde de onların hizmetlerini görmeye başlar.

Refet’in rüştiyeyi bitirmesine bir yıl kala, Mürüvvet hanımın eşine uzak bir yerde daha yüksek maaş alabileceği bir memuriyet teklifi gelir. Bu yüzden Binnaz ve Refet, Mürüvvet Hanım’ın evinden mektebe yakın bir ev odasına taşınmak zorunda kalırlar. Anne kız dikiş ve çamaşır yaparak geçinmeye çalışsa da çok yoksulluk çekerler ve ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanırlar. Hatta kömür almaya paraları çıkmadığı için Refet donma tehlikesi dahi atlatır. O sırada Nezaket Hanım’ın kocası ölür ve erkeksiz yaşamaktan korktuğu için onları evlerinde kalmaya çağırır.

Refet, rüştiyeden Darülmuallimat’a sınıf birincisi olarak geçer. Burada Şahap Hanım ve Şule ile arkadaş olur.

Nezaket Hanım’ın evinde hırsız girmesinden sonra hem hava değişikliği hem de korkusundan dolayı köyüne döner. Bu yüzden Refet ve Binnaz kendilerine yine aynı mahalleden yeni bir oda kiralarlar ve masrafları artar.

Şule’nin annesinin ölümü üzerine, Refet arkadaşını onlarla birlikte kalmayı teklif eder. Böylece Şule dayısından aldığı aylık harçlığıyla evin masraflarına ve kirasına ortak olur.

Binnaz soğuk ve yağmurlu günlerde de akşama kadar çamaşır yıkamak zorunda kaldığından zatürre olur. Refet’in ilaca, doktor masraflarına ve erzağa ihtiyacı olduğunu Şule’den öğrenen Şahap Hanım, konuyu ablası Cazibe Hanım’a danışır. Cazibe Hanım, hasta ziyaretine gider ve masrafların hepsini karşılar.

Refet, iki aylık yaz tatilini Cazibe Hanım’ın teklifi üzerine Göztepe taraflarındaki köşklerinde geçirir. Burada geçirdiği zaman boyunca batı filozoflarını, avrupa felsefesini ve edebiyatını öğrenerek bilgisini ilerletir.

Refet, mektepte son imtihanını da geçtikten sonra sınıf birincisi olarak en yüksek derecedeki diplomasını almaya hak kazanır. Diploma töreninden günler sonra Binnaz vefat eder.

Memuriyetine başlayana kadar mektepte muavin olarak çalışması için Refet'e emir gelir. O sırada daha önce Refet ve annesine yardım etmeyi reddeden ve hakarette bulunan Mucip Efendi, Refet’le evlenmek ister. Evlenmekteki amacı Refet’e katiplik, muhasebecilik, çamaşırcılık, hizmetçilik yaptırarak masraflardan kısmak istemesidir. Refet, Mucip Efendi'ye cahil biri olduğunu söyleyerek evlilik teklifini reddeder.

Birkaç gün sonra öğretmenlik kadrolarının pusulaları mektepte açılır. Birincilikle mezun olduğu için seçme önceliği Refet’e verildi. Memleketine yakın bir yeri maaşı yüksek olduğu için seçer. Böylece mektep tatile girdiğinde babasından kalan hissesini ve mallarını da talep etmeye karar verir.Refet diploması sayesinde kendi ekmeğini kazanarak temin edeceği geleceğinin, yetiştireceği vatan evlatlarının ve kendine alacağı evin hayalini kurar.