Rotunda (Selanik)
 UNESCO koruması altındaki güncel hâli (2022) | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Selanik, Yunanistan |
| Koordinatlar | 40°38′00″K 22°57′10″D / 40.63333°K 22.95278°D |
| Açılış | 1590[kaynak belirtilmeli] |
| Özellikler | |
| Minare sayısı | 1 |
Rotunda (Rotunda Mabedi, Aya Yorgi Kilisesi, Hortacî Süleyman Camii, Gazi Sinan Paşa Camii), Selanik'te bulunan, 1988'de UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmiş, günümüzde müze olarak işlevlendirilmiş eski bir Roma yapısıdır.
Roma'daki Pantheon'a benzeyen büyük ve dairesel yapıdır. Bir Zeus tapınağı veya bir anıt mezar olarak inşa edilmiş idi. 5. yüzyılda kiliseye, 16. yüzyılda camiye çevrilmiş; şehrin Osmanlı idaresinden çıkmasının ardından tekrar kilise ve daha sonra müze olmuştur. Galerius Kemeri'nin hemen bitişiğindedir. Kilise olarak kullanıldığı döneminde yapılan renkli mozaikler ve freskleri meşhurdur. Cami olarak kullanılmaya başlayınca yapıdan ayrı olarak bir minare inşa edilmiştir. Bu minare, Selanik'te günümüze gelebilmiş tek minaredir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Roma dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]_(14582116669).jpg)
MS 4. yüzyılda Roma imparatoru Galerius, Selanik'teki sarayının bitişiğine, Persler'e karşı zaferini simgeleyen Galerius Kemeri'ni ve büyük dairesel bir yapı olan Rotunda'yı inşa ettirmiştir. Kalınlığı 6,50 metreyi bulan bir duvarla çevrili yapının iç çapı 23 metre, dış çapı 36 metre kadardır. Galerius'un Rotunda'yı kendine mezar olarak yaptırdığı düşünülür[1] ama bu yapıya gömülmesi mümkün olmamıştır.[2]
Antik dönemde, yapının iç tarafındaki sekiz kemerli nişten güney yönündeki aynı zamanda yapının girişi idi. Giriş, Galerius Kemerinden geçerek Galerius Sarayına bağlanan Roma Yolu'na yönelmekteydi.[1] Girişin iki yanındaki helezon biçimli döner merdivenler ile kubbe ve çatı arasındaki mekâna ulaşılmakta idi.
Bizans dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]380 yılında Roma İmparatoru Büyük Theodosios döneminde Hristiyanlık imparatorluğun resmî dini ilan edildi. İmparatorun kendisi de Selanik'te vaftiz oldu ve Rotunda'yı bir kiliseye dönüştürttü. Yapı, doğu tarafına bir apsis eklenerek kiliseye çevrildi; Bizans dönemi boyunca Aya Yorgi adıyla kilise olarak kullanıldı.[2] Batı cephesine narteks, güney cephesine ise iki adet şapel ilave edildi.[1] İç mekândaki sekiz kemerli nişten batı yönündeki kapıya dönüştürüdü.
Kiliseye çevrildiği dönemde Rotunda'nın kubbesine Bizans sanatının baş yapıtları olarak değerlendirilen çok renkli mozaikler yapıldı.[3] Kubbenin merkezinde rengarenk bir küre içinde İsa figürü tasvir edildi. Bu figür günümüze gelemedi ancak kubbenin altındaki alanlarda yer alan, erken Hristiyan döneminin azizleri, şehitleri ve melek tasvirleri daha iyi muhafaza edilebildi.
Kilise, 10. ve 12. yüzyıllarda Selanik Katedrali olarak kullanıldı.[4]
Osmanlı dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Selanik 1430'da Osmanlılar tarafından fethedildi. Fetihten sonra yapı uzun yıllar kilise olarak kullanılmaya devam etti. 16. yüzyılda Hortaçlı Süleyman Efendi adlı bir şeyh, bu yapının yanına bir zaviye kurmuş; sadrazam Koca Sinan Paşa da zaviyenin yanındaki kiliseyi camiye çevirmiştir. Camiye çevrilmesine vesile olan şeyhin adı yapıya verildi ve böylece Süleyman Hortaç Efendi Camii adını aldı.[5] Çeşitli arşiv belgelerinde camiden "Selanik’te Fatih-i Yemen Gazi Sinan Paşa Camii" olarak da bahsedilmektedir.
Rotunda'nın camiye çevrildiği tarih hakında farklı bilgiler vardır. Aşık Mehmedî'nin eserinde Hicri 998 (Miladi 1589-1590), Selanik Vilayeti Salnamesi'nde Hicri 990 (Miladi 1582-1583) tarihi verilmiştir. 18. yüzyılda değiştirilmiş olan mevcut kitabesine göre ise Hicri 999 (Miladi 1590-1591) yılında camiye çevrilmiştir.[3]
Evliya Çelebi, Şeyh Hortaç'ın padişah fermanı ile yapıyı papazlardan teslim alıp "fethettiğini" yazmıştır.[2] Evliya Çelebi'ye göre bu yapı "en ruhaniyetli mübarek cami"dir.[6] Seyahatnâme'de sekiz kemerli bir dairesel yapı olarak tarif edilir ve kubbesinin İstanbul'daki Ayasofya'dan beş ayak küçük olduğunu belirtilir.
Camiye dönüştürülürken yapıdan ayrı olarak yanına bir minare, cami girişine bir mermer şadırvan eklendi. İç mekânda ise freskler sıva ile kapatıldı, apsis mihraba dönüştürüldü ve hat yazıları eklendi. Eski fotoğraflarda görülen bu nakış ve yazlardan günümüzde iz kalmamıştır.[2] Minare, kübik bir kürsü üzerinde yükselir; yukarı doğru incelen, pahlı silindirik bir formdadır. 18. yüzyılda minare kapsamlı bir onarım geçirmiştir.[3]
Fransız kâşif Ch. Texier, 1864 tarihli bir eserinde Hortacî Camii'nin resmini ve planını yayımlamıştır. 1889'da yapı, esaslı bir onarım gördü;[3] duvarlar ve kubbedeki mozaikleri Rossi adındaki bir İtalya tarafından tamir edildi.[2] Depremde zarar gören cami 1906 yılında da kapsamlı bir onarım geçirdi; kubbesindeki mozaiklere zarar verilmemesi için özen gösterildi.[3]
Yapının etrafını saran geniş bir hazîre bulunmakta idi. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün babası Ali Rıza Efendi'nin naaşı da buraya defnedilmiştir.[7]
Balkan Savaşı sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]1912 yılında Selanik Osmanlı idaresinden çıktı. Şehirdeki kiliseden çevrilme camiye dönüşmüş diğer yapılar gibi Hortacî Camii de kiliseye dönüştürüldü. Şehirdeki camilerin hemen hepsinin minareleri yıktırıldığı halde Hortacî Camii minaresi külahsız olarak muhafaza edildi.[2]
Balkan Savaşları'ndan sonra Selanik'teki mezarlar ortadan kaldırılmıştır. Binanın doğusundaki Şeyh Süleyman Efendi türbesi ile diğer mezarlardan hiç bir iz kalmamıştır.
1923'te Anadolu'dan gelen Rum göçmenler geçici olarak binada barındırıldı. Rotunda, daha sonra müzeye dönüştürüldü. 1988 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilen 15 eski Hristiyan ve Bizans anıtından birisi oldu.[8]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Bizans döneminden mozaikler -
Bizans döneminden freskler -
Osmanlı döneminde inşa edilen minare -
Avludaki şadırvan, 2014
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Durmaz, Elif; Uysal, Mehmet (19 Mart 2023). "Bir İbadet Mekanının Dönüşümü: Hortacı Camii (Rotonda)". Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 18 (36): 205-227. doi:10.5281/zenodo.7567470. ISSN 2822-4612.
- ^ a b c d e f Eyice, Semavi. "Hortacî Süleyman Camii". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
- ^ a b c d e Metin, Nurcan Yazıcı (Bahar 2011). "Osmanlı Mimarlığında XVI. Yüzyılın Önemli Bir Banisi: Yemen Fatihi Gazi Sinan Paşa ve Camileri" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 (17).
- ^ "Selanik Gezilecek Yerler Listesi". WTS. 14 Temmuz 2025. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
- ^ Güleç, İsmail. "Güney Makedonya Camileri". Fikriyat Gazetesi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
- ^ Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, 8. Kitap, YKY, İstanbul 2003, s. 69-70
- ^ Aktas, Akin. "Ataturk un babası Ali Rıza Efendi". doi:10.37609/AKYA.3190.
- ^ "Selanik'in Eski Hristiyan ve Bizans Anıtları - Unesco Dünya Mirasları". 6 Temmuz 2018. Erişim tarihi: 2 Ekim 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Selanik Rotundas Mozaikleri (video)