Saho dili
| Saho | |
|---|---|
| Saaho | |
| Ana dili olanlar | |
| Bölge | Eritre'de Güney, Kuzey ve Güney Kızıldeniz, Etiyopya'da Tigray |
| Etnisite | Saholar |
| Konuşan sayısı | 178,800 (2007-2022) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Ge'ez alfabesi (Etiyopya'da kullanılır.) Latin alfabesi (Eritre'de kullanılır.) |
| Tanınmış azınlık dili |  Eritre |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | ssy |
| Glottolog | saho1246[1] |
Saho dili (Tigrinya: ሳሆኛ/ቋንቋ ሳሆ) Eritre, Sudan ve Etiyopya'da konuşulan bir Afro-Asya dilidir. Ailenin Cushitic koluna aittir.[2]
Genel bakış
[değiştir | kaynağı değiştir]Saho dili, Saho halkı tarafından yerel olarak konuşulmaktadır. Geleneksel olarak, doğuda Erafayle körfezi, güneyde Laacasi Gade vadileri ve batıda Eritre yaylaları (Güney'in doğu kanadındaki Shimejana bölgesi) veya daha önce Akele Guzai eyaleti olarak bilinen Debub bölgesi ile sınırlanan Eritre bölgesinde yaşarlar.
Bu konuşma alanı, batıda Tigre konuşmacıları ve doğuda Afar konuşmacıları ile diğer Afro-Asya konuşan topluluklarla sınırlanmıştır. Etiyopya'da Saho öncelikle Tigray Bölgesi'nde konuşulur. Dili diğer alanlarla birlikte ~250.000 kişi kullanmaktadır. Dört ana lehçesi vardır: Kuzey lehçesi, çoğunlukla Casawurta, Tharuuca, Casabat Care, vb. tarafından konuşulur; Merkezî lehçe esas olarak Minifere'li Faqhat Xarak tarafından konuşulur; Güney lehçesi esas olarak Minifire, Xazo, Dabrti-meela, Irob, Sancafe tarafından konuşulur.[kaynak belirtilmeli]
Saho ayrıca tarihlerini belgelemek ve bilgi vermek için Arapça (latin harfleriyle) kökenli kelimeler de kullanmaktadır.
Eski İtalyan Eritre'deki Saho dili, İtalyanca ödünç kelimelerin güçlü etkisi altında kalmıştır.[3]
Saho, Afar halkı tarafından ana dil olarak konuşulan Cushitic Afar diliyle o kadar yakından ilişkilidir ki, bazı dilbilimciler iki dili tek bir "Saho-Afar dilinin" lehçeleri olarak görmektedirler. Ne olursa olsun, en azından temel sözlüklerinde ikisinin temiz bir şekilde ayrılabileceği gösterilmiştir.[4]
Fonoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünsüzler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Dudaksıl ünsüz | Dişsil ünsüz/ | Üstdamaksıl ünsüz | Dorsal | Pharyngeal/
Epiglottal |
Gırtlaksıl ünsüz | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosive | sessiz | t̪ | k | ʡ | ʔ | ||
| sesli | b | d̪ | ɖ | g | |||
| patlamalı | t̪ʼ | kʼ | |||||
| Sürtünmeli Ünsüz | sessiz | f | s | ħ | h | ||
| sesli | z | (ʕ) | |||||
| patlamalı | (sʼ) | ||||||
| Genizsil | m | n | |||||
| Çarpmalı | ɾ | ||||||
| Sürtünmesiz | w | l | j | ||||
- /t̪ʼ, sʼ, z, kʼ, ʔ/ sesleri ödünç sözcüklerden duyulur.
- /b/, sesler arası konumlarda veya sürtünmeli bir ünsüzden önce geldiğinde [β] olarak duyulabilir.
- /t̪, d̪/, /a/'dan önce veya sonra laminal [t̻, d̻] olarak duyulabilir.
- /ɾ/ serbest varyasyonda bir tril [r] olarak duyulabilir.
- /ɖ/ sesler arası pozisyonlarda bir flep [ɽ] olarak duyulabilir.
- /l/, /i, u/ ünlülerinden önce apikal [l̺] veya alveolar [l] olarak ve /a, e, o/ ünlülerinden önce laminal [l̻] olarak duyulabilir.
- /n/ /b, f, ɖ, k, ɡ/ seslerinden önce [m, ɱ, ɳ, ŋ] olarak duyulabilir.
- /ʡ/ ayrıca serbest varyasyonda veya sesler arası pozisyonda bir frikatif [ʕ] olarak da duyulabilir.
- /b, t̪, d̪, ɖ/ durakları, sözcük son konumundayken serbest bırakılmamış [b̚, t̪̚, d̪̚, ɖ̚] olarak duyulur.[5]
Ünlüler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Ön Ünlü | Ortadaki ünlü | Arka ünlü | |
|---|---|---|---|
| Kapalı ünlü | i iː | u uː | |
| Ortadaki ünlü | ɛ ɛː | ɔ ɔː | |
| Açık ünlü | a aː |
- /ɛ/, [ɛ] veya [e] olarak duyulabilir ve gerilmemiş konumlarda [ə] olarak ortaya çıkabilir.
- /ɔ/, lehçeler arasında konuşanlar arasında [ɔ] veya [o] olarak telaffuz edilebilir.[5]
Yazı sistemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Saho'nun üç farklı yazı sistemi vardır: Latin alfabesinde bir versiyon, Eritre'de resmi; Etiyopya'da resmi olan Ge'ez alfebesinde bir versiyon; ve Ajami alfabesi de resmi olarak kullanılmayan bir alfabedir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Saho". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ "Ethnologue'da Saho" (İngilizce). Ethnologue. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2024.
- ^ Giorgio Banti, Moreno Vergari (2008). "Italianismi lessicali in saho". PDF (İtalyanca). 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Haziran 2024.
- ^ a b Alessio Agostini, Maria Giulia Amadasi Guzzo (2017). Afroasiatica Romana: "Proceedings of the 15th Meeting of Afroasiatic Linguistics", 17-19 September 2014, Rome (İngilizce). Sapienza Università di Roma. ss. 65-81. ISBN 978-88-98154-12-8. 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2024.
- ^ a b Tajebe, Esayas (2015). Descriptive Grammar of Saaho. Addis Ababa University.
Diğer bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dünya Dil Yapıları Atlası Saho hakkında bilgi
- Saho -LLACAN (Haritalı)
 | Eritre ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Afro-Asyatik diller ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Etiyopya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
