Sainte-Chapelle
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Île-de-France, Fransa |
| Koordinatlar | 48°51′19″K 2°20′42″D / 48.85528°K 2.34500°D |
| Mezhep | Roma Katolik |
| Durum | Fransız Devrimi'nin ardından dinî işlevinden arındırıldı |
| Dünya miras yılı | |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | iv |
| Belirleme | 1991 (15. oturum) |
| Referans no. | 600 |
| Ülke |  Fransa |
| Bölge | Avrupa |
| Web sitesi | https://www.sainte-chapelle.fr |
| Mimari | |
| Kurucusu | IX. Louis |
| Mimari tür | Şapel |
| Mimari biçim | Yüksek gotik |
| İnşaat başlangıcı | 1242 |
| Tamamlanma | 1248 |
| Özellikler | |
| Yükseklik | 20m |
| Genişlik | 17m |
| Malzemeler | Kireçtaşı, kumtaşı, cam, kurşun |
Sainte-Chapelle, Paris'teki Île de la Cité üzerinde, Fransız Kralı IX. Louis tarafından 1241-1248 yılları arasında inşa ettirilen ve yüksek gotiğin "ışık mimarisi" idealinin en saf ve en sistematik örneklerinden biri kabul edilen kraliyet şapelidir.[1] Yapı, özellikle Kutsal Diken Tacı'nın ve Konstantinopolis yağmalarından elde edilen diğer Bizans reliklerinin muhafaza edildiği üst şapeliyle, Orta Çağ Avrupa'sında siyasal meşruiyetin ve kraliyet hac kültünün mimari bir manifestosu niteliğindedir.[2] Bu yönüyle Sainte-Chapelle, bütünsel bir ikonografik program, teolojik bir alegori ve Bizans'tan devralınan imparatorluk mirasının Batı'da yeniden yorumlandığı bir "Yeni Kudüs" projesidir.[3][4]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sainte-Chapelle'in inşasını hazırlayan bağlam, Haçlı Seferleri, Bizans İmparatorluğu'nun zayıflaması, Latinlerin Konstantinopolis'i yağmalaması ve kutsal emanetlerin Batı'ya taşınmasıyla yakından ilişkilidir.[5] Aralarında Haç'ın parçaları, dikenli taç, çivi ve mızrak gibi Çile relikleri, Meryem'e ve havarilere ait kemikler, kutsal ikonalar ve değerli litürjik kumaşın bulunduğu birçok değerli eşya VIII. Konstantin ve II. Basileios döneminde Bizans imparatorluk hazinesine alınmıştı.[6] 1204’te Dördüncü Haçlı Seferi ordularının Konstantinopolis'i işgali, Bizans başkentinin hazinelerini büyük ölçüde Batı'ya dağıtmış olmakla beraber[7] bu süreçte kutsal emanetlerin siyasal, ekonomik ve dini değerleri olağanüstü artmıştır.[8] Bir kısım eser Venedik'e, Piza'ya, Flandre bölgesine ve Alman prensliklerine taşınırken, en kıymetli parçaların önemli bir bölümü Latin İmparatorluğu yöneticilerinin kontrolü altında kaldı.[7] Bu parçalar, yağmadan sonra kurulan Latin İmparatorluğu'nun ekonomik çöküşü nedeniyle kısa sürede diplomatik hediye ya da para karşılığı Batı krallıklarına satılmaya başlandı.[3][9] Latin İmparatorluğu'nun mali sıkıntıları, Bizans saray hazinelerindeki reliklerin sistematik biçimde Batılı devletlere satılmasına yol açtı. Bu satışlarda en etkili alıcı, Capet Hanedanı adına IX. Louis idi. Louis'nin amacı, yalnızca relik toplamak değil, Fransa'yı kutsal emanetlerin merkezi hâline getirmekti.[7][10]
-
IX. Louis’in Kutsal Diken Tacı’nı, Gerçek Haç’ı, Kutsal Mızrak’ı ve diğer emanetleri kabul edişini gösteren 14. yüzyıl minyatürü. -
IX. Louis tarafından hazırlanan Sainte-Chapelle’in kuruluş belgesi. (Fransa Ulusal Arşivleri)
Latin İmparatoru II. Baudouin, Konstantinopolis'in mali durumunun tamamen çökmesinin ardından içlerinde Dikenli tacın da bulunduğu birtakım kutsal emanetleri satmak zorunda kaldı.[7] Tacın 1238 yılında Venedikli bankerler tarafından rehin tutulması, IX. Louis'nin devreye girmesine yol açtı.[11] 1239 yılında, tacın Paris'e nakli büyük bir törenle gerçekleştirildi. Tacın satın alma bedeli 135.000 livre idi.[5] Louis, 1241 ve 1242 yıllarında Latin yöneticilerinden Gerçek Haç parçalarını, çarmıh çivisini ve Mesih'in Çilesi'ne ait diğer relikleri de satın aldı.[5][10] Bu hazineler Paris'e ulaşınca IX. Louis, bir şapel inşa edilmesini emretti. Sainte-Chapelle tam olarak bu amaçla, Capet monarşisinin "teolojik ve siyasal kimliğini güçlendirecek bir mekân" olarak tasarlandı.[12] Yapımına 1241'de başlandı ve 26 Nisan 1248'de tamamlandı.[5]
Özellikle vitray dizisinin son bölümü, reliklerin Konstantinopolis'ten Paris'e taşınmasını kronolojik olarak anlatır. Bu bir Orta Çağ vitrayında politik bir olayın ikonografiye dahil edildiği nadir örneklerden biridir.[13]
Fransız Devrimi sırasında şapel yağmalandı,[14] mobilyalar söküldü ve birçok heykel yok edildi. Relikler başka yerlere taşındı. Şapel bir süre devlet arşivi olarak kullanıldı.[15] 1840'lardan 1860'lara kadar mimarlar Duban, Lassus ve Boeswillwald öncülüğünde kapsamlı restorasyonlar gerçekleştirildi.[15] Bu restorasyonlar sonucunda, hem yapının fiziksel bütünlüğü hem de orijinal dekoratif programı yeniden kuruldu.[16] Bu yenileme, Sainte-Chapelle'in günümüzdeki görünüşünün belirleyici unsurudur.[15] 20. ve 21. yüzyıllarda vitraylar hava kirliliği, nem değişimleri ve ısı dalgalanmalarına karşı korumaya alınmış; tüm pencereler yavaş yavaş özel koruma camlarıyla kaplanmıştır.[17] Sainte-Chapelle, Avrupa'daki diğer şapeller için model oluşturmuş, özellikle Almanya ve Burgonya'da çok sayıda taklit yapı doğurmuştur.[18]
Şapel, 1991 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dâhil edilmiştir.[19]
Envanter
[değiştir | kaynağı değiştir]Şapelin üst katı, en önemli emanetlerin muhafaza edildiği mekândı.[2][15] Bu yönüyle yapı, 13. yüzyılda Avrupa'nın zengin ve bütünlüklü kraliyet relik koleksiyonlarından birinin merkezi hâline geldi.
Dikenli taç
[değiştir | kaynağı değiştir]Şapelin en önemli kutsal emanetlerinden biri Dikenli taç idi.[20] Taç, altın ve gümüşten yapılmış, değerli taşlarla bezenmiş özel bir relikyer içinde saklanıyordu.
Diğer emanetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Sainte-Chapelle hazinesinin zenginliği, 14., 15. ve 16. yüzyıl envanterlerinde ayrıntılı biçimde kaydedilmiştir. Bu envanterlerde:
- Gerçek Haç'tan parçalar[20]
- Çarmıh çivisi
- Longinus’un mızrak ucuyla ilişkilendirilen parçalar
- Meryem ve havarilere ait kemikler
- Bizans kökenli litürjik dokumalar ve altın işleme kumaşlar
- Mine tekniğiyle süslenmiş küçük taşınabilir ikonalar
- altın kaplamalı sandukalar,
gibi yüzlerce eserin listesi bulunur.[21] Bu eserlerin önemli bir kısmı Orta Çağ boyunca özel metal kaplamalı sandukalarda saklanmış, rölikler çoğu zaman değerli taşlarla, incilerle ve emaye panellerle süslenmiştir.[22] Üst şapelin mimarisi de bu ritüele göre tasarlanmıştı. Geniş vitray yüzeyleri sayesinde mekânın dramatik ışık etkisi, relikyerlerin altın ve gümüş kaplamaları üzerinde parlak yansımalar oluşturuyordu.[23] Bu eserlerin büyük bir bölümü Fransız Devrimi sırasında kaybolmuş veya eritilmiştir. Dolayısıyla çok az parça günümüze ulaşmıştır.[15] Devrim sonrası kalan eserler, 19. yüzyılda yeniden düzenlenen kraliyet hazinesinin temelini oluşturmuştur.
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir],_Sainte-Chapelle,_plan.png)
Sainte-Chapelle, yüksek gotiğin en ileri taş iskelet teknolojilerinden biriyle inşa edilmiştir. Yapının duvarları neredeyse tamamen vitraylara dönüştürülmüş, taşıyıcı elemanlar ince sütunlara indirgenmiştir.[24] Alt şapel, saray personeli ve Paris halkı için ayrılmıştı. Alçak tavanlı, sütunlu ve polikromiyle kaplıdır. Kraliyet sembollerinin yoğunluğu, Capet hanedanının meşruiyet anlatısını güçlendirir.[12] Üst şapel, reliklerin sergilendiği ve kralın ibadet ettiği alan olup yüksek gotiğin "ışık teolojisi" idealini somutlaştırır. Dikey taş iskelet, büyük vitray pencerelerini taşımak için son derece ince tutulmuştur. Yapı, iç mekanda ışığın kullanımının en iyi örneklerinden biridir.[25]
Şapelin vitray programı, 6000'den fazla cam parçası ve 1113 sahneden oluşan dev bir görsel ansiklopedidir.[15]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Encyclopaedia Britannica, "Sainte-Chapelle", erişim: 20 Kasım 2025.
- ^ a b A. Erlande-Brandenburg, La Sainte-Chapelle de Paris, Paris, 1989.
- ^ a b Gaggi, Marisa; Gmu, Ahga. "The Transmission of Sacred Relics from the Holy Land to Europe by Marisa Gaggi".
- ^ Cohen, Meredith (2014-11-24). The Sainte-Chapelle and the Construction of Sacral Monarchy: Royal Architecture in Thirteenth-Century Paris. 1. Cambridge University Press. doi:10.1017/cbo9781139198332. ISBN 978-1-139-19833-2.
- ^ a b c d "The Crown of Thorns and Sainte-Chapelle in Paris The True Price of the Crown of Thorns, the Date of the Chapel's Consecration, and the Ceremonial Lighting of Sainte-Chapelle". ResearchGate (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Angeliki E. Laiou (ed.), *The Economic History of Byzantium*, Dumbarton Oaks, 2002.
- ^ a b c d Klein, Holger A. (2004). "Eastern Objects and Western Desires: Relics and Reliquaries between Byzantium and the West". Dumbarton Oaks Papers. 58: 283–314. doi:10.2307/3591389. ISSN 0070-7546.
- ^ Jonathan Phillips, *The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople*, Penguin, 2004.
- ^ Michael Angold, *The Latin Empire of Constantinople 1204–1261*, Longman, 1997.
- ^ a b William Chester Jordan, *Louis IX and the Challenge of Crusade*, Princeton University Press, 1979.
- ^ "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Crown of Thorns". www.newadvent.org. Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b A. Erlande-Brandenburg, *La Sainte-Chapelle de Paris*, Paris, 1989.
- ^ Madeline Caviness, *Stained Glass in Medieval Europe*, Cambridge University Press, 2010.
- ^ Hutchinson, Natalie (2020-12-09). "The Attack of the Sainte Chapelle in the French Revolution". editions.covecollective.org (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ a b c d e f CMN. "History of the Sainte-Chapelle - CMN". www.sainte-chapelle.fr (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Viollet-le-Duc, *Dictionnaire Raisonné de l’Architecture Française*, 1856.
- ^ French Ministry of Culture, “Restoration Reports of Sainte-Chapelle”, erişim: 20 Kasım 2025.
- ^ Cohen, Meredith (2015). The Sainte-Chapelle and the construction of sacral monarchy: royal architecture in thirteenth-century Paris. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02557-8.
- ^ UNESCO World Heritage Centre, "Paris, Banks of the Seine", erişim: 20 Kasım 2025.
- ^ a b CMN. "The bay of the relics of the Sainte-Chapelle - CMN". www.sainte-chapelle.fr (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ French National Archives, Inventaires médiévaux de la Sainte-Chapelle, erişim: 20 Kasım 2025.
- ^ Madeline Caviness, Stained Glass in Medieval Europe, Cambridge University Press, 2010.
- ^ CMN. "The Radiant Gothic - CMN". www.sainte-chapelle.fr (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-24.
- ^ Robert Branner, *Gothic Architecture*, Yale, 1961.
- ^ Stephen Murray, *Building the Sainte-Chapelle*, Columbia Architectural Studies, 2010.
