Saniye İffet Ugan

Saniye İffet Ugan
Doğum	1899 Çistay, Kazan Guberniyası
Ölüm	12 Nisan 1957 Ankara, Türkiye
Meslek	Yazar, şair, öğretmen
Milliyet	Tatar

Saniye İffet Ugan veya Saniye Kadıyr (Tatarca: Сания Гыйффәт ve doğum adı: Saniya Habircan kızı Kadıyrova ; d. 1899, Çistay — ö. 12 Nisan 1957, Ankara), Tatar asıllı Rus ve sonradan Türk şairesi, yazar, oyun yazarı, yayıncı ve öğretmen. Tatar göçünün Türkiyedeki önde gelen bir vekili.

Yaşamı

1899 yılında Çistayda tüccar bir ailede doğmuştur. Annesi Galiya pek erken zamanda vefat oldu. Küçük Saniye, zamanına göre eğitim almış olan ebesi Hadice'nin terbiyesi ile büyür. Bir zaman sonra Saniye, Tumda yaşayan ve orada yayınlanan «Sibirya» gazetesinde çalışan annesinin yeğeni Fatıymai-Feride Vahapova-Nevruzova'nın yanına geldi. Bilgi ve yenilik için büyük bir susuzluk çeken Saniya, Fatimai-Farida, Tatar, Türk, Rus yazarların eserlerinden oluşan büyük bir kütüphanedeki kitaplar aracılığıyla dünyayla tanıştı. Ayrıca Fatimai-Farida'nın ceditçi ve feminist görüşlerinden de güçlü bir şekilde etkilendi. Saniye İffet, Çistay ve İj-Bubiy eğitim kurumlarında öğrenim görmüştür..

İlk Çalışmaları

«Ölsem eğer» (Үлсәм әгәр) adlı birinci şiiri 1912 yılında Sibirya gazetesinde yayınlanmıştır.

Saniye İffet pek genç bilimci, milliyetperver kişi olan Zakir Kadıyriye güveyi çıkmıştır. Saniye İffet'in çalışmaları Zakir Kadiri'nin Ufada çıkardığı Turmuş gazetesinde şiirleri ve makaleleri yayınlanır. Bu dönemde "Ne İçin?", "Geçmiş Vakit", "Nice Düşünüyorsun?" gibi milletin hayatını, milli kaygıları merkeze alan şiirleriyle milli bir şair olarak tanındı.

22 Temmuz 1917'de, İç Rusya ve Sibir Türk-Tatarlarının Milli-Medeni özerkliğinin ilanından sonra, Saniye İffet ile milli hislerin anlatıldığı «İl» (Memleket), «Yeniden Doğarız», «Düş mü bu?», «Tan atması» gibi şiirleri «Turmuş» gazetesinde basıldı. Milli kültürel özerkliğin Milli idaresi Sovyet hükûmeti tarafından dağıtılması sonrası «Yok!», «Nerede söz?» denilen şiirleri yazıldı.

Göçü

1918 yılının yazında Milli idare azaları Ufa'dan hicret etmek mecburiyetinde kaldı. Onlarla birlikte Milli İdare Eğitim Bakanlığı üyesi olan Zakir Kadiri de Petropavlovsk şehrine göç etti. Ardından Mançurya'ya geçti.

Saniye İffet Türk halklarının okulunda Tatar dilini, Tatar edebiyatını öğretmeye başlar. Ancak Zakir Kadiri Türkiyeye gitti. İki yıl sonra Saniye ve iki çocuğu, büyük zorluklar yaşadıktan sonra eşiyle birlikte yaşamak için Türkiye'ye gelebildi.

Türkiye'de

Saniye İffet Türkiye'de iken şiirler, dramalar yazmıştır. Ayaz İshakinin eseri Yeni Milli Yol (Яңа милли юл) dergisinde onun şiirleri ve makaleleri basıldı. Zakir Kadiri'nin Arapça'dan Türkçeye tercüme ettiği «Milletler ve Hükümdarlar Tarihi»nin beş ciltlik çevirisine yardımcı olmuştur.

Finlandiya'da

1937'de, Saniye İffet ailesi Finlandiya Tatarlarının çağrısı ile Finlandiyaya göçüp gittiler. Zakir Kadiri Finlandiya'daki Müslüman Toplumu'nun önderi iken Saniye İffet de müslüman çocuklarını bilinçlendirmek için eğitim verir. Çocuklara okutmak için «Oku Kitabı» adlı ders kitabı oluşturur. Bu dönemde, Romanya ve Estonya'dan gelen Tatarlarla birlikte, Fin Tatarları, Tatarların şiddetini anlatan "Hayat Endişesi" adlı dramayı sahnelediler. Dört perdelik drama "Hayatın Aynası" (ормыш көзгесе) 1937'de Helsinki'de bir kitap olarak yayınlandı.

Yeniden Türkiye'de

1939 yılında tekrar Türkiye'ye dönerler ve ömürlerinin ahirine kadar burada yaşarlar. Türkiye'deki Tatar muhacirlerden Sadri Maksudi Arsal, Kemal Lokman, Hamit Zübeyir Koşay, Ayaz İshaki, Fuad Tuktarovlar ile birlikte yaşadılar

Saniye hanım İffet, 12 Nisan 1957'de Ankarada kalp krizinden öldü. Onun kabri üzeri Finlandiya Tatar Toplumu tarafından bağışlanan bir anıt taşı konuldu.

Notlar

• Тәрҗемә ителмәгән 5, Фәридә Гаффарова, Татар мөһаҗирләре. — Kazan: Fen Neşriyatı [2004. — 88 s.]

Dış bağlantılar

• Гыйффәт Уган
• Мөһаҗирлек әдәбияты 11 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.