Dilsel görelilik
Dilsel görelilik (İngilizce: Linguistic relativity) bir dilin, konuşurlarının dünya görüşünü, bilişini ve algılarını etkileyebileceğini öne süren bir görüştür. Bu kuram, dilin düşünceyi şekillendirme derecesine göre farklı yaklaşımlar içerir. Bu yaklaşımlardan biri olan "dilsel belirlenimcilik" (linguistic determinism), bireylerin dillerinin, onların çevrelerindeki dünyayı algılama biçimlerini belirlediğini savunur.[1]
Sapir-Whorf hipotezi olarak da bilinen dilsel göreliliğin dilbilimdeki temel anlam ve amacı, insan düşüncesinin yerel dillerden çok yoğun bir şekilde etkilendiğini göstermektir. Bir insanın kendi dilinde belirli bir düşünce yapısı oluşmuştur ve bu insan başka bir insanın dilini tam anlamıyla anlayamaz. Bu tartışmalara yol açan tez, Sapir tarafından oluşturulmuş, diğer bir dilbilimci Whorf tarafından ortaya konmuştur.[2] Whorf, aynı zamanda bir kimyacıydı ve bu dilsel bilgilerini didaktik söylem tarzıyla da birleştirdi.
Kökleri romantizm akımının ortaya koyduğu dil düşüncesine uzanan hipotez,[3] 1950'lerde tanındı ve Whorf'un makaleleriyle ‘postum’ temasıyla basıldı. Devamında da Bernstein-Hypothese adını aldı. Daha sonra bu hipotez bilimsel olarak zayıf görülerek ve Noam Chomsky'nin evrensel gramer ve beyinde olduğu varsayılan gramer aygıtı teorileriyle gözden düşmüştür.[4] Ancak son yıllarda tekrar önem kazanmaya başlamış ve hipotezin zayıf versiyonunu destekleyecek birçok araştırma yapılmıştır.[5]
Bu hipotezin temelini dilsel görelilik kuramı oluşturur. Buna göre her dil bir düşünce sistemi oluşturduğundan, dil ve düşünce birbirine doğrudan bağlıdır.[3] Dillerde sıklıkla oluşan yakın kavramlar arasındaki anlam farklılıkları, sadece o diller için geçerlidir. Whorf'un bu kuramını dilsel görelilik olarak adlandırmasının nedeni, onu Einstein'ın görelilik teorisiyle benzer görmesidir.[6] Whorf, bu tezi bir adım daha ileri taşıyarak; bir insanın dünya görüşünün, o insanın konuştuğu kelimeleri ve gramerini de etkilediğini öne sürdü. Bu tez, bugüne kadar birçok kez denenmesine rağmen ispat edilememiştir.[kaynak belirtilmeli]
Sapir ve Whorf
[değiştir | kaynağı değiştir]Edward Sapir ve Benjamin Whorf dilsel görelilik ilkesini savunur: Düşüncelerin dil ile ilişkili olduğunu ve dilleri, çok farklı dil bilgileriyle kullanan insanların bu dilbilgileriyle farklı gözlemler yaptıklarını, bu nedenle dil ve düşünce yapılarının göreli olduğunu savunurlar. Öyle ki diller, böylece, kültür farklarını da korurlar.[3] Bunların da Hint ve Eskimo dillerinin görgül çalışmalarıyla belgelenebileceğine inanırlar. Donald Davidson ise bu görüşe karşı, temel olarak farklı kavram şekilleri bizim için tamamen anlaşılmaz olduğu için birbiriyle iletişim halinde olan bütün insanların kendilerine ait bir kavram dünyasına sahip olduklarını savunur.
Popüler kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu hipotez Geliş adlı filmde kendine yer edinmiştir. Filmdeki ana karakterlerden biri dilbilimcidir. Dilbilimci olan Louise Banks uzaylılarla iletişim kurmak için hükûmet tarafından yetkilendirilmiştir. Filmde bu hipotez uzaylıların sembol dilini kullanması üzerine söylenmiş ve aradaki cümle karmaşıklığını, her cümlenin tek bir çıkışı yani çevirisi olamayacağını söylemek için kullanılmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ottenheimer, Harriet (2009). The Anthropology of Language: An Introduction to Linguistic Anthropology (2 bas.). Belmont, CA: Wadsworth. ss. 33-34. ISBN 978-0-495-50884-7. OCLC 216940204.
- ^ Lucy, John A. (21 Ekim 1997). "LINGUISTIC RELATIVITY". Annual Review of Anthropology (İngilizce). 26 (1): 291-312. doi:10.1146/annurev.anthro.26.1.291. ISSN 0084-6570. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Şubat 2021.
- ^ a b c Kamacı-Gencer, Duygu (2022). "İkidillilik ve Çokdillilik Kavramlarına Toplumdilbilimsel Bir Bakış". Hirik, Erkan; Çelik, Neslihan; Hirik, Seçil (Ed.). Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar. Paradigma Akademi. ss. 111-123. ISBN 978-625-8240-22-1.
- ^ Lucy, John A. (1992). Language Diversity and Thought: A Reformulation of the Linguistic Relativity Hypothesis. Studies in the Social and Cultural Foundations of Language. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-38797-2. 20 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2021.
- ^ Gumperz, John J.; Levinson, Stephen C. (1 Aralık 1991). "Rethinking Linguistic Relativity". Current Anthropology. 32 (5): 613-623. doi:10.1086/204009. ISSN 0011-3204.
- ^ Heynick, Frank (1 Ocak 1983). "From Einstein to Whorf: Space, time, matter, and reference frames in physical and linguistic relativity" (İngilizce). 45 (1-2): 35-64. doi:10.1515/semi.1983.45.1-2.35. ISSN 1613-3692. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Şubat 2021.
