İkinci Semerkant muharebesi (1922)
| Semerkand Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Korbaşı Hareketi | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Korbaşılar | |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Enver Paşa[2] | [Bilinmiyor] | ||||||
| Güçler | |||||||
| Bilinmiyor | En az 2 fırka [3] Veya Kağan-Karşı-Semerkantta 15.000[4] | ||||||
Semerkand Muharebesi, 1922 yılında Korbaşı Hareketi sırasında günümüz Özbekistan'ın Semerkand şehrinde gerçekleşmiştir. Muharebe, Korbaşı güçlerinin üstünlüğüyle sonuçlanmış ve iki Kızıl Ordu tümeni ağır kayıplar vermiştir.[5]
1916 Semerkand ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]1840-1850 ve 1866-1869 Buhara-Semerkand isyanlarından sonra[6][7] 1916 yılında, Orta Asya'daki Rus İmparatorluğu yönetimine karşı geniş çaplı bir ayaklanma meydana geldi. Bu ayaklanma özellikle Fergana, Semerkand ve Yedisu vilayetlerinde yoğunlaştı. Çatışmalar sırasında, Fergana Vilayeti'nde, 23. Süvari Taburu; Semerkand’da 1.583 asker; Yedisu’da ise 180 süvari ve 2.043 piyade olmak üzere toplam 3.806 kişi hayatını kaybetti. Kayıplar arasında yerel halkın yanı sıra Rus köylüleri de bulunuyordu. Rus yönetimi, isyanı bastırmak amacıyla 33 süvari taburu, 14 piyade taburu, 69 ağır makineli tüfek ve 42 toptan oluşan bir askeri kuvveti bölgeye sevk etti.[8]
Yedisu vilayetinde yaşanan çatışmalar, Pişpek, Karakol, Semerkand ve Cızak gibi şehirlerde yerel halkın büyük kayıplar vermesine yol açtı. Türkmenistan bölgesinde ise 1-2 Eylül tarihleri arasında Siraks Kalesi'ne yönelik bir saldırı gerçekleşti. Çatışmaların artması üzerine, Rus ordusunun General Madrimov komutasındaki 15.000 kişilik birliği, Astarabad sınırındaki Yarnut bölgesinde operasyonlar düzenleyerek geniş çaplı askeri harekâtlarda bulundu. Bu olaylar, ilerleyen yıllarda ortaya çıkan Korbaşı Hareketi için önemli bir zemin hazırlamış ve bölgedeki Rus karşıtı direnişin güçlenmesine katkıda bulunmuştur.[8]
Muharebeden önce
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı kaynaklara göre Bolşevikler, Türkistan'daki isyanı bastırmak amacıyla 200.000[9][10] kişilik bir kuvvet sevk etmiştir. Bu kuvvetin bir kolordusu, Taşkend, Semerkand ve Fergana bölgelerinde mücahitleri etkisiz hale getirmekle görevlendirilmiştir.[11] Bolşevikler, 1922 yılında Semerkand'ı yeniden ele geçirdiler.
Muharebenin varlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Muharebe hakkında mevcut kaynaklar sınırlıdır. Mevcut belgeler arasında, Osmanlı Devleti’nin arşivlerinde Semerkand’ın batısında Enver Paşa birlikleri ile Kızıl Ordu arasında çatışmalar yaşandığını belirten ifadeler bulunmaktadır.[12] Ayrıca Oxford Üniversitesi tarafından yayımlanan Central Asian Review adlı eserde, 'Korbaşıların Semerkand çevresinde güçlü olduğu' belirtilmektedir. Bu ifadeler, muharebenin gerçekleştiğine dair önemli kanıtlar olarak değerlendirilebilir. Eserde bahsi geçen ifade şu şekildedir:
Basmacılar, Semerkand çevresinde o kadar güçlüydü ki, Eliava ve Ordzhonikidze, Uluğ Bey Rasathanesi'ni ancak güçlü bir koruma altında ziyaret edebildiler.[13]
Bu ifadeden yola çıkarak, Korbaşıların Semerkand çevresinde güçlü varlık gösterdiği ve bölgeyi tekrar ele geçirme ihtimallerinin bulunduğu belirtilmektedir. Bu durum, söz konusu muharebenin varlığını doğrulayan önemli bir kanıt olarak değerlendirilebilir. Aydın İdil, bu muharebenin varlığını raporlarla doğrulamaktadır. Ancak kendisi bu muharebenin tarihini 21 Temmuz olarak vermektedir.[14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Enver Paşa'nın Yeni bir Muvaffakiyeti", Liva el-İslam, Yıl 2 Sayı 15-16, s. 102. 1 Teşrin-i ewel 1922
- ^ Burada biraz kafa karışıklığı yaşanabilir. Liva El İslam dergisi komutan olarak Enver Paşa'yı belirtmektedir. Ancak, Enver Paşa, 4 Ağustos 1922'de hayatını kaybetmiştir. Dergideki bilgiler ise, muharebenin 1 Ekim 1922 tarihinde sonuçlandığını göstermektedir. Bu durum, büyük ihtimalle Enver Paşa'nın ölümünün ardından yerine başka bir komutanın geçmesinden kaynaklanmaktadır. Enver Paşa'nın yerine geçen liderin İbrahim Lakay olduğu düşünülmektedir.
- ^ Selçuk Gürsoy - Enver Paşa'nın sürgünü İhtilalci İslam Birliği ve Liva el-İslam Dergisi sayfa 400
- ^ FO 371/8074/N 6007 (aktaran salahi R. Sonyel
- ^ Selçuk Gürsoy. Enver Paşa'nın sürgünü İhtilalci İslam Birliği ve Liva el-İslam Dergisi. Salyangoz Yayınlan. s. 400.
- ^ Aydın İdil. Enver Paşa'nın Son Savaşı. kitabevi. s. 291.
- ^ İlyas kara. Enver Paşa Basmacılar isyanı. YEDİVEREN YAYINLARI. ss. 181,182. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2025.
- ^ a b Aydın idil. Enver Paşa'nın son savaşı. Kitabevi. s. 51.
- ^ Bu sayı, Molla Nafiz tarafından aktarılmış olup abartılmış olabilir. Bkz. Ali Bademci, Sarıklı Basmacı, sayfa 161.
- ^ Genel kabul gören rakam 100.000 asker olarak belirtilmektedir. Bkz. Baymirza Hayit, Sovyetlerde Türklüğün ve İslam'ın Bazı Meseleleri, s. 230; İlyas Kara, Enver Paşa ve Basmacılar İsyanı, s. 133.
- ^ Ali Bademci, Sarıklı Basmacı, sayfa 161
- ^ Devlet Arşivleri, TC Başbakanlığı Cumhuriyet arşivi Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü 258 - 735 - 1
- ^ Central Asian Review, Cilt VII, Sayfa 245
- ^ Aydın İdil, Enver Paşa'nın son savaşı sayfa 51.