Skat (kart oyunu)

Skat üç kişi ile oynanan, Almanya'da yaygın kozlu bir iskambil oyunudur. Doppelkopf ile birlikte Almanya'nın en çok oynanan kart oyunlarından birini teşkil etmektedir. Alman Skat Kurumuna göre 10-15 milyona yakın oyuncusu vardır. Oyunun karakteristik özellikleri, valelerin kendi renklerine sayılmak yerine koz olması ve ortaya "Skat" denilen iki kartın gömülmesidir.

Genel Bakış

Oyun 3 aşamadan oluşur, ihâle (Reizen), oyun (Spiel) ve puanlama (Abrechnung). İhâle aşamasında üç oyuncu, oynarlarsa kaç maç puanı alabileceklerini tahmin etmeye çalışırlar ve en yüksek iddiada bulunan ihâleyi kazanır. Bu oyuncu dekleran (Alleinspieler) olur, ve diğer iki oyuncu ise savunmacı (Gegenspieler) olur. Dekleranın oyunu belirleme, ve isterse yerdeki 2 kartı alıp elini güçlendirme şansı vardır, ancak buna mukabil diğer iki oyuncuya karşı tek başına kazanmak zorundadır. Savunmacılar birbirlerine karşı oynamaz, birlikte kazanırlar veya birlikte kaybederler. Oyun Türkiye'de oynanan King veya Batak gibi oyunlara benzer bir şekilde el alma mantığıyla ilerler. Dekleran oyun içindeki puanların salt çoğunluğunu (61) alırsa oyunu kazanır, ve çeşitli durumlara göre kazandığı veya kaybettiği puan sayısı hesaplanır, ve bir sonraki tura geçilir.

Deste

Skat oyununda kullanılan deste 4 renkten oluşur. Bu renkler, dünya genelinde yaygın olan ♣ Sinek (Kreuz), ♠ Maça (Pik), ♥ Kupa (Herz) ve ♦ Karo (Karo) olabildiği gibi, Almanya'ya ve Doğu Avrupa'da yaygın olan Meşe Palamudu (Eichel), Yaprak (Blatt), Kalp (Herz) ve Zil (Schellen) de olabilir. Renkler arasında ayrıca bir hiyerarşi de mevcuttur.

Renkler

Uluslararası Renkler	Sinek Kreuz	Maça Pik	Kupa Herz	Karo Karo
Alman Renkleri	Eichel	Blatt	Herz	Schellen

Her renkte sadece 8 kart mevcuttur, bunlar uluslararası destede A (As/Ass), K (Papaz/König), Q (Kız/Dame), J veya B (Vale/Bube), 10, 9, 8 ve 7 şeklinde sıralanır. Alman destesinde Q ve J yerine O (Ober) ve U (Unter) bulunur, diğer kartlar aynıdır. Böylece destede 32 kart bulunur. Ayrıca her kartın bir puan değeri de vardır:

Kart (Uluslararası)	A (Ass)	10	K (König)	Q (Dame)	B veya J (Bube)	9	8	7
Kart (Alman)	A veya D (Ass)	10	K (König)	O (Ober)	U (Unter)	9	8	7
Puan değeri	11	10	4	3	2	0	0	0

Böylece destede tam 120 puan bulunur.

Kozlu oyunlarda

Kozlu oyunlarda renklerden birisi koz seçilir, bu renk diğer renklerden üstündür. Valeler bulunduğu rengi terk edip koz rengine katılır, yani kozun Kupa olduğu bir oyunda Sinek Valesi Sinek sayılmaz, Kupa sayılır. Koz olmayan renklerde böylece 7 kart bulunurken koz renginde 11 kart bulunur. Koz olmayan renklerde kartlar şöyle sıralanır:

• A - 10 - K - Q - 9 - 8 - 7

Koz renginde ise sıralama şöyledir:

• ♣J - ♠J - ♥J - ♦J - A - 10 - K - Q - 9 - 8 - 7

"Grand" oyununda

Grand oyununda (Fransızcadaki gibi telaffuz edilir) renklerin hiçbiri koz olmaz. Valeler kendi içlerinde 5. bir renk teşkil eder, bu 5. renk koz olur. Böylece 4 normal rengin sıralaması şöyledir:

• A - 10 - K - Q - 9 - 8 - 7

Vale rengi ise şöyle sıralanır:

• ♣J - ♠J - ♥J - ♦J

"Null" (El Almaz) oyununda

Null (El Almaz) oyununda onlular ve valeler alışıldık yerlerine geri dönerler. Koz rengi bulunmaz. Yani sıralama şöyle olur:

• A - K - Q - J - 10 - 9 - 8 - 7

Kartların karıştırılması, dağıtılması ve roller

İlk tur dağıtan oyuncu rastgele seçilir, veya turnuvalarda önceden belirlenir. İlerleyen turlarda dağıtan oyuncu saat yönünde döner. Masada dört kişi oturuyorsa dağıtan kişi dağıttıktan sonra çekilir ve oyunu seyreder, üç kişilik masalarda kimse oyunun dışında kalmaz. Dağıtan oyuncu, kartları iyice karıştırdıktan sonra kesmesi için sağındaki oyuncuya verir, ardından kartları dağıtır. Dağıtanın kartları nasıl dağıtacağı önceden belirlidir, dağıtanın solundaki kişiden başlayarak herkese 3 kart verilir, ardından 2 kart ortaya "Skat" olarak gömülmesi için ayrılır, sonra herkese 4'er kart daha verilir, ve en son 3'er kart daha verilir. Böylece herkes 10 kart ile oynar, ortada da kimseye ait olmayan 2 kart bulunur.

Dağıtanın solundaki oyuncuya ön el (Vorhand), bir sonraki oyuncuya ortanca el (Mittelhand) ve ondan da sonraki oyuncuya arka el (Hinterhand) denir. 3 kişilik masalarda arka el, dağıtanla aynı kişi olur.

İhale (das Reizen)

İhalede oyuncular, kazanırlarsa kaç maç puanı alabileceklerini söyleyerek dekleran olmaya çalışırlar. Burada önemli olan, oyun içinde kazanılan oyun puanları değil, maç puanlarıdır. Maç puanlarının oldukça karmaşık bir hesaplanma biçimi vardır, ve şu değerleri alması mümkündür:

• 18, 20, 22, 23, 24, 27, 30, 33, 35, 36, 40, 44, 45, 46, 48, 50, 54, 55, 59, 60 ...

İhalenin daha da yükseklere devam etmesi teorik olarak mümkün olsa da nadiren yaşanır.

İhale iki aşamadan oluşur:

1. İlk aşamada dağıtanın iki solundaki kişi olan ortanca el, sırayla yukarıdaki sayıları söyleyebilir, veya pas geçebilir. Ön el (dağıtanın solundaki oyuncu) ise aynı sayıyı söyleyebiliyorsa "Ja" (Evet) diyerek teklifi kendi üstüne alabilir, veya pas geçebilir. İki oyuncudan birisi "Weg" veya "Passe" diyerek pas geçtiğinde ikinci aşama başlar.
2. Bu aşama, pas geçmeyen oyuncu ve bir önceki tura katılmayan arka el arasında gerçekleşir. Arka el giderek artan sayılar söyler, diğer oyuncu "Ja" der veya pas geçer. İki oyuncudan birisinin pas geçmesi ile ihâle tamamlanır.

Hem ortanca hem de arka el pas geçmişse ön elin de pas geçme, veya "18" diyerek oyunu kabul etme hakkı vardır. Normalde ön el pas geçtiğinde dağıtan oyuncunun değişmesiyle ve kartların yeniden karışmasıyla yeni bir oyuna başlanır, ancak bazı informal oyunlarda sadece bu durumda "Ramsch" denilen özel bir oyun da oynanabilir. Turnuvalarda Ramsch oynanmaz.

Örnek birkaç ihale vermek gerekirse:

Sonuç: Arka el 23 ile kazanır

Ön el	Ortanca el	Arka el
	18
Ja!	20
Ja!	Passe!
		22
Ja!		23
Passe!

Sonuç: Ortanca el 23 ile kazanır

Ön el	Ortanca el	Arka el
	18
Ja!	20
Passe!
		22
	Ja!	23
	Ja!	Passe!

Sonuç: Arka el 22 ile kazanır

Ön el	Ortanca el	Arka el
	Passe!
		18
Ja!		20
Ja!		22
Passe!

Kimin ne yapacağını belirlemek için Almanlar bir tekerleme kullanır; dağıtan oyuncusu kendisinden başlayarak sırayla "geben, hören, sagen" (verir, dinler, söyler) der, böylece ortanca eli ve ön eli bulmak kolaylaşır.

Oyunun ilânı

İhâleyi kazanan oyuncu dekleran olur. Bunun üzerine oyuna başlamadan kullanabileceği birkaç hak vardır.

Skat (ortadaki 2 kart)'ı almak

Dağıtan oyuncu ortadaki 2 kartı almayı tercih ederse, bu iki kartı hemen eline katar, ve yerine kendi elinden istemediği iki kartı gömer. Bu iki kartın puan değeri yine de kendisine aittir, yani isterse iki tane onlu gömerek 20 puan bile alabilir. Skatı alan oyuncunun sadece ama sadece oyunu seçme hakkı vardır, başka bir ilanda bulunamaz.

Buna mukabil, bir oyuncu Skat'ı almamışsa o oyuncunun "elden" (Hand) oynadığı söylenir. Öncelikle, bu oyunun değerini arttırır. Ayrıca böyle bir oyuncunun oyunu seçmenin yanı sıra aşağıdaki ilanlardan birini yapma hakkı da vardır:

• Schneider (Terzi) Dekleran, sadece kazanmakla kalmayıp en az 90 puan alabileceğini iddia eder. Böylece savunanlar 31 puan bile alamamış olması gerekmektedir. Eğer dekleran 89 puan bile alırsa oyunu kaybetmiş sayılır, ancak oyunun değeri de buna göre artar.
• Schwarz (Siyah) Dekleran, savunmanın bir el bile alamayacağını iddia eder. Aldıkları elde puan olup olmadığı fark etmez, 0 puan içeren bir el bile alsalar yeterlidir. Buna göre oyunun puan değeri de artar.
• Ouvert (Açık) Dekleran kartlarının tamamını açar, ve savunmanın hiçbir el alamayacağını iddia eder. Buna göre oyunun değeri daha da artar.

Bu tarz ilanların gerçekten yapıldığı nadir olur, ancak elden oynamak çok da nadir bir şey değildir. Dekleran elden oynasa bile yere gömülen 2 kartın puan değeri yenen deklerana aittir.

Oyunu ilan etmek

Dekleran, yere iki kart gömdükten sonra ne oynanacağını herkese ilan eder. Şu oyunlar mevcuttur:

• Karo, Kupa, Maça, Sinek Söylenen renk koz rengini teşkil eder
• Grand Hiçbir renk koz olmaz, 4 vale kendi arasında bir koz rengi oluşturur
• Null Dekleran hiçbir el almayacağını iddia eder.
• Null Ouvert Dekleran kartlarını açar, ve hiçbir el almayacağını iddia eder. Kozlu oyunların aksine Skat'ı aldıktan sonra Null Ouvert ilanı hâlen mümkündür.

Yukarıda anlatıldığı gibi ilan edilen oyuna göre kartların sıralaması değişir.

Oyunun oynanışı (das Spiel)

Dekleranın kim olduğuna bakılmaksızın ilk ele ön el (dağıtanın solundaki oyuncu) başlar, ve oyun saat yönünde ilerler.

Oyun bilindik el alma oyunu kurallarıyla ilerler. Yani bir önceki elin kazananı bir sonraki ele başlar, ve sırasıyla herkes ortaya bir kart atar. Mümkün olduğu sürece renge uymak zorunludur, renge uyulamadığı takdirde herhangi bir kart atılabilir. Skat'ta atılan renge uymak dışında başka hiçbir zorunluluk bulunmaz. Ancak yukarıda da anlatıldığı gibi dikkat etmek gerekir ki, kozlu oyunlarda valeler üstlerinde yazan renge ait olmazlar, bunun yerine koz rengine ait olurlar. Yani kozun sinek olduğu bir oyunda kupa dönüyorsa, ve sırası gelen oyuncunun elinde hem kupa kızı, hem de kupa valesi varsa kupa valesini atması yasaktır. Buna mukabil sinek dönen bir turda başka sineği olan bir oyuncu da kupa valesini atabilir. Grand oyununda ise valeler kendi rengini oluşturur, yani ele başlayan oyuncu vale çıkmışsa herkes vale atmak zorundadır, ve valeler kendi renkleri dönerken ancak o renkten kart bitmişse atılabilir.

Eğer herkes renge uymuşsa oyunun sıralamasına göre en yüksek atılan kart kazanır. Eğer bir oyuncu renge uyamıyorsa, kozlayarak eli kazanabilir. İki kişi kozlarsa tabii ki en yüksek koz kazanır. Eğer bir oyuncu kozlamamışsa attığı kart ne kadar büyük olursa olsun eli kaybeder. Eli kazanan oyuncu, o el atılan kartların puanlarını da almış olur.

Savunmacılar birbirleriyle takım olduğundan buna dikkat etmek gerekmektedir, çünkü Türk oyunlarının aksine takım arkadaşının kazandığı ele yüksek puanlı bir kart atmak (mesela as veya onlu) mantıklıdır. Buna Almancada buttern (yağlamak) denir.

10 kartın tamamının oynanmasıyla oyun biter, ve puanlar sayılır.

Puanlandırma (die Abrechnung)

Skat oyununun puanlandırma kuralları birazcık karışıktır. Kısaca söylemek gerekirse, her oyunun belirli şartlara göre bir taban puanı olur, bu da çeşitli durumlara göre belirlenen bir katmanla çarpılır. Bu çarpımın sonucuna göre dekleran puan kazanır veya kaybeder. Savunmacılar temel oyunda asla puan kaybedemez veya kazanamazlar.

Kozlu oyunlarda puanlama

Oyunların temel puanı

Oyun	Karo	Kupa	Maça	Sinek	Grand
Puan değeri	9	10	11	12	24

Her oyunun bir temel puan değeri vardır. Bu, oyuncunun oyundaki başarısına ve elindeki kartlara göre belirli bir katmanla çarpılır. Skat'ı alan bir oyuncu için üç tane kademe mevcuttur:

• Spiel (Oyun) Sırf oyun oynandığı için hep 1 katman bulunur.
• Schneider (Terzi) Eğer kaybeden taraf en fazla 30 puan almışsa o taraf Schneider olmuş olur. 31 veya daha fazla puan alan taraf için aus dem Schneider (Terzilikten çıkmış) terimi kullanılır. Bu durumda katman 1 artarak 2 olur.
• Schwarz (Siyah) Eğer kazanan taraf tüm elleri almışsa katman 3 olur. Karşı tarafın bir tane el alması bile bunu engeller, bu elde sıfır puan bulunsa bile.

Nadiren de olsa dekleranın Schneider veya Schwarz olarak kaybetmesi mümkündür, bu durumda da oyunun değeri artar.

Eğer dekleran Skat'ı almamışsa oyunu elden oynamış demektir, ve yukarıda belirtildiği gibi bazı iddialarda bulunma hakkı da vardır. Bu iddiaları yapmışsa oyunun katmanı artar:

• Hand (Elden) Dekleran yerdeki kartları almadığı için 1 katman daha eklenir.
• Schneider Eğer dekleran kartları almamasına rağmen Schneider olacağını tahmin etmişse 2 katman daha eklenir.
• Schwarz Eğer dekleran Schwarz olacağını da tahmin etmişse 3 katman daha eklenir.
• Ouvert (Açık) Eğer dekleran kartlarını açıp tüm elleri alacağını tahmin etmişse 4 katman daha eklenir.

Bu eklemeler, dekleran başarısız olsa bile yapılır. Böylece Schneider ilan edip kazanan birisi ilk rakipleri Ѕсһnеіdеr еttіğі іçіn 2 kаtmаn аlır, bunun üѕtünе іlаnındаn dοlауı 2 kаtmаn dаһа аlıр 4 kаtmаnа ulаşır. Βunа mukаbіl bаşаrıѕız οlduğundа kеndіѕі dе Schneider olmamışsa rakipler sadece 1 katman alır, dekleranın ilanından dolayı 2 katman daha yine de eklenir, ve toplam 3 katmanla kaybetmiş olur.

Son olarak, Dekleranın elinde bulunan kozlar için bir katsayı otomatikman eklenir. Bu katman her zaman eklenir, böylece bazı ellerle bazı oyunları oynamak daha riskli olup aynı zamanda daha ödüllü de olmaktadır:

• Eğer dekleranın elinde ♣J (en yüksek koz) bulunuyorsa dekleranın elinde bulunan en büyük kozlar sırayla sayılır. Mesela kozları ♣J ♠J ♦J A 9 8 7 şeklinde olan bir oyuncunun elinde en büyük iki koz olan ♣J ♠J bulunurken en büyük 3. koz olan ♥J eksiktir. Böylece bu oyuncunun 2 ile (mit Zwei) oynadığı söylenir, ve katsayı 2 arttırılır.
• Eğer dekleranın elinde ♣J yoksa bu sefer dekleranda olmayan en büyük kozlar sırayla sayılır. Böylece elinde ♥J ♦J A K 9 8 7 şeklinde kozlar bulunan bir oyuncu, 2 eksikle oynamaktadır, ve katsayı yine 2 artar.

Her hâlükârda katsayının en az 1 artması garantidir, yani toplam katsayının 2'den küçük olması imkânsızdır. Bu hesaba Skat'taki kartlar, dekleranın bakıp bakmamasından bağımsız dâhil edilir. Yani bazı valeleri gömerek oyunun değerini arttırmak mümkün değildir.

Sonuçta elde edilen katsayı, oyunun değeriyle çarpılır. Mesela rakipleri Schneider edip bir de ♣J olmadan maça oynayan oyuncu, 10 x 3 = 30 puanlık bir oyun oynamış olur. Grand'ın puan değeri çok yüksektir; sadece kazanmak bile en az 2 x 24 = 48 puan vermektedir. Eksik veya fazla valeyle Grand oynamak, veya rakipleri Schneider veya Schwarz etmek bu sebeple çok değerlidir. Dekleranın kazanması için son şart, bu değerin ihalede iddia ettiği değere eşit olması veya geçmesidir. Yani ihâleyi 23 ile bitiren bir dekleran, kozu karo seçip sadece 2 ile çarpmayı başarırsa sadece 18 puan kazanmış olur, ve oyunu hemen kaybeder.

Bazı durumlarda Skat'tan gelen kartlarla oyunun değeri düşebilmektedir. Mesela elinde ♥J ♦J ♥A ♥10 ♥K ♥9 ♥8 tutan bir dekleran, 2 eksik kozla kupa oynayıp 3 ile çarparak 30 puan elde etmeyi umarak 27'ye çıkmışsa, ama yerden ♠J'nin gelmesiyle 1 eksiğe düşmüşse bu oyuncu kötü bir durumdadır, çünkü şu an kazandığı takdirde sadece 20 puan kazanabilmektedir. Böyle bir oyuncuya überreizt (aşırı çıkmış) denir. Böyle bir oyuncunun kozu ilan etmeden önce pes edip sadece 27 puanlık bir oyun kaybetme hakkı vardır, veya oynayıp rakipleri Schneider edip ekstra bir katsayı kazanmayı da umabilir. Ancak böyle yaparsa oyuncunun kendisi Schneider olup daha çok puan kaybetme riski de vardır.

Eğer oyuncu elden oynuyorsa durum daha da kötüdür, çünkü 1 eksikle oynadığını sadece oyunun sonunda fark eder. Bu durumda oyuncu Schneider etmeyi başaramamışsa kaybetmiş sayılır.

Kazanan oyuncu, oyunun puan değeri kadar puan kazanır. Kaybeden oyuncu ise bunun iki katını kaybeder. Savunanlar hiç puan kaybetmez veya kazanmaz. Yani riskli oyunlar oynamak akıl kârı değildir.

El Almaz oynarken puanlama

El Almaz oyunlarının puanları sabittir:

El Almaz'da puanlar

Oyun	Kazanınca	Kaybedince
Null El Almaz	23	-46
Null Hand Elden El Almaz	35	-70
Null Ouvert Açık El Almaz	46	-92
Null Ouvert Hand Elden Açık El Almaz	59	-118

Bu puanlar, ihâlede kozlu oyunların arasına sıkışacak şekilde seçilmiştir.

Turnuvalarda

Savunmacıların oyunun bu hâliyle kazanacak veya kaybedecek hiçbir şeyi yoktur. Birçok kişinin olduğu turnuvalarda bu sıkıntıyı çözmek için bu puana şöyle bir eklenti yapılır:

Turnuvalarda olan değişiklikler

Durum	Puan
Dekleran olarak kazanmak	+50
Dekleran olarak kaybetmek	-50
3 kişilik masada savunmak	+40
4 kişilik masada savunmak	+30

Dekleran çoğu zaman kazandığından savunma bu durumda hiçbir şey kaybetmez. Ancak dekleranın kaybetmesi durumunda diğer her oyuncu sabit bir miktar puan almaktadır. 4 kişilik bir masada, dağıtan oyuncu oyunu oynamamasına rağmen dekleranın kaybettiği oyunlarda puan kazanmaktadır, ancak buna göre her oyuncuya daha az puan yazılır.

Seriler ve Para oyunları

Evde oynanan oyunlar, istenildiği kadar uzun veya kısa sürmektedir, ve oyuncuların anlaşmasıyla biter.

Turnuvalarda ve resmî oyunlarda ise, oynanacak oyun sayısı önceden belirlidir. Oyun her oyuncunun aynı sayıda dağıtacağı şekilde ayarlanır, yani bir turnuvada 3 kişilik masalar mesela 36 oyun oynuyorsa 4 kişilik masalar 48 oyun oynamak zorundadır. Pas geçilen oyunlar da bu oyunlara dâhildir. Skat turnuvalarında maç puanları ayrıca bir işlemden geçmez, olduğu gibi sayılır.

Turnuvalarda ayrıyeten, oyuncuların saçma bir şekilde agresif oynamasını engellemek için kaybedilen her oyun için dekleran organizasyona 50 cent ceza ödemek zorundadır.

Bunun yanı sıra bazen Skat para için de oynanmaktadır.