İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi

İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi
The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints
Kuruluş	6 Nisan 1830) (1830-04-06)
Kurucu	Joseph Smith
Tür	Kilise
Odak	Mormonluk
Merkez	Salt Lake City, Utah
Hizmet bölgesi	176 ülke/bölge
Üyeler	17,509,781 (2024)
Kilise başkanı	Dallin H. Oaks
Gönüllü	109,439
Resmî site	churchofjesuschrist.org

İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi (İngilizce: The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints), yaygın bilinen adıyla LDS Kilisesi veya Mormon Kilisesi, Son Zaman Azizler hareketinin en büyük kilisesidir. Joseph Smith tarafından İkinci Büyük Uyanış sırasında kurulan kilisenin merkezi Salt Lake City, Utah'da bulunmakta olup, dünya çapında cemaatler kurmuş ve tapınaklar inşa etmiştir. Kiliseye göre, 2024 itibarıyla dünya genelinde 17,5 milyon üyesi bulunmaktadır, bunların 6,8 milyonu Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşamaktadır. Kilise ayrıca, 99.000'den fazla gönüllü misyoner ve 350 tapınak olduğunu bildirmektedir.

Kilise, 1830 yılında Joseph Smith tarafından Batı New York'ta, Mesih'in Kilisesi olarak kurulmuştur. Smith'in liderliğinde kilisenin merkezi sırasıyla Ohio, Missouri ve Illinois'ye taşınmıştır. Smith'in 1844'teki ölümünün ardından yaşanan taht kavgası sonrasında, takipçilerinin büyük çoğunluğu Brigham Young'a katılmış ve kilise şu anki merkezi olan Salt Lake City'ye taşınmıştır. Young ve halefleri, kilisenin büyümesini sürdürmüş, önce Batı dağları bölgesine, daha sonra ise ulusal ve uluslararası bir organizasyona dönüşmesini sağlamıştır. Kilise tarih boyunca eleştirilere maruz kalmıştır. Modern eleştiriler arasında kilisenin tarihsel iddiaları, azınlıklara yönelik tutumu ve mali işleri bulunmaktadır. Kilisenin çok eşlilik uygulaması, 1890 yılında kısıtlanmış ve 1904'te tamamen kaldırılmıştır.

Kilise'nin teolojisi Restorasyonist ve Teslis'in reddi; kilise, İsa Mesih'e inanmayı ve O'nun insanlık adına yaptığı kefaretle kurtuluş doktrinini kabul ederek güçlü bir şekilde Hristiyan olarak tanımlanır. Kilise genellikle büyük Hristiyan mezhepleri arasında sayılmakta olup, bazı Katolikler, ana akım Protestanlar ve Evanjelikler, kiliseyi ana akım Hristiyanlıktan farklı ve ayrı bir din olarak kabul etmektedir. Kilise, Kitâb-ı Mukaddes, Mormon Kitabı, Öğreti ve Antlaşmalar Kitabı ve Çok Değerli İnci kitaplarını kutsal yazılarından sayar. Kutsal Kitap dışında, kilise üyelerinin Tanrı tarafından Joseph Smith'e vahyedildiğine inandığı materyallerin çoğu, kaybolmuş bölümleri olduğu düşünülen Kutsal Kitap metinleri ve eski peygamberler tarafından yazıldığı kabul edilen diğer eserleri içermektedir, bunlar arasında Mormon Kitabı da yer alır. Üyeler, kilisenin cinsel saflık, sağlık, Oruç ve Şabat gözlemine ilişkin yasalarına uyarlar ve gelirlerinin onda birini kiliseye vergi olarak bağışlarlar. Kilise, üyelerinin Tanrı ile ahitler yapmalarını sağlayan törenleri öğretir, bunlar arasında vaftiz, onay, kutsal emanet, rahiplik ataması, bağış ve kutsal evlilik yer alır.

Kilise üyeleri, Son Zaman Azizleri veya yaygın olarak Mormonlar olarak bilinir, kilise başkanının modern zamanlarda bir "peygamber, gözcü ve vahiyci" olduğuna inanır ve İsa Mesih'in, Baba Tanrı'nın yönlendirmesi altında, kiliseyi yönettiği ve iradesini ortaya koyarak rahiplik anahtarlarını başkana devrettiğine inanırlar. Başkan, bölgelerden stake'lere ve mahallelere kadar inen hiyerarşik yapıyı yönetir. Kilise, yerel ve bölgesel seviyelerde gönüllü bir ruhbaniye sahiptir; mahalleler, piskoposlar tarafından yönetilir. Erkek üyeler, kilisenin standartlarına uygun yaşamaları koşuluyla rahipliğe atanabilirler. Kadınlar rahipliğe atanmaz ancak bazı kilise organizasyonlarında liderlik rollerinde bulunurlar. Hem erkekler hem de kadınlar misyoner olarak görev yapabilirler. Kilise, dünya çapında misyonerlik yapmak ve insani hizmetler yürütmek için büyük bir misyonerlik programı sürdürmektedir. Kilise ayrıca misyonerlik faaliyetlerinden bağımsız olarak insani projelere fon sağlar ve katılır.

Peygamberlik

Joseph Smith'in Melek Moroni'den levhaları almasının bir tasviri.

Kilise bir başkan tarafından yönetilir. Kilise içinde bu kişi “Peygamber” olarak anılır. “peygamber, gözcü ve vahiyci” olarak kabul edilir ve tüm dünya ya da kilise adına Tanrı’dan vahiy alma yetkisine sahip tek kişi olduğuna inanılır. Bu nedenle Tanrı adına konuştuğunda yanılmaz olduğuna inanılır; ancak sözlerinin hangi durumlarda yetkili kabul edilmesi gerektiği kilise içinde tartışmalı bir konudur. Modern açıklamalar genellikle Birinci Başkanlık tarafından ortak bildiri şeklinde yayımlanır. Kilise üyeleri Joseph Smith’in modern dönemin ilk peygamberi olduğuna inanırlar. 27 Eylül 2025’te Russell M. Nelson’ın ölümünün ardından, Dallin H. Oaks 14 Ekim 2025’te kilisenin 18. başkanı olarak kutsandı ve göreve başladı. Ayrıca On İki Elçiler Kurulu’ndaki her bir üye, kilise tarafından hem bir elçi hem de “peygamber, gözcü ve vahiyci” olarak kabul edilir.

Kilise başkanı genellikle iki havariyi danışmanı olarak seçer ve birlikte Birinci Başkanlık’ı oluştururlar. Diğer 12 havari ise 12 Havariler Kurulu'nu meydana getirir. Bir başkan öldüğünde, halefi mevcut havariler arasından seçilir. Geleneğe göre, en uzun süredir görev yapan havari kilisenin bir sonraki başkanı olur. Son yıllarda bu uygulama, kilise başkanının giderek daha ileri yaşlarda olmasına sebep olmuştur.

Yeni havariler, bir havarinin ölümünün ardından kilise başkanı tarafından seçilir. Birinci Başkanlık, 12 Havariler Kurulu, ilk iki Yetmişler Kurulu ve Başpiskoposluk, kilisenin genel yönetimini oluşturur. Kadın Yardım Derneği, Pazar Okulu, Genç Kadınlar, Genç Erkekler ve İlkeler Örgütü’nün genel başkanlıkları ise kilisenin genel görevlilerini meydana getirir. Kadınlar, Kadın Yardım Derneği, Genç Kadınlar ve İlkeler Örgütü başkanlıklarında başkan ve danışman olarak hizmet ederken; erkekler Pazar Okulu ve Genç Erkekler başkanlıklarında başkan ve danışman olarak görev yaparlar.

Çok Eşlilik ve Aile

Çok eşlilik, kilise içinde “çoğul evlilik” olarak adlandırılmıştır, 19. yüzyılın yarısından fazlasında kilise liderleri tarafından uygulanmıştır ve 1852–1890 yılları arasında Mormonlar arasında yaklaşık %20–30’u tarafından uygulanmıştır. Bu uygulama, kurucu Joseph Smith tarafından 1830’larda gizli ve özel olarak başlatılmış ve 1852’de Brigham Young tarafından duyurulmuştur.

Kilise ve Amerika Birleşik Devletleri, 60 yıl boyunca çok eşlilik konusunda tartışmalar yaşadı. Cumhuriyetçi Parti’nin programında çok eşlilik ve kölelik “barbarlığın kalıntıları” olarak gösterilmişti. Kilise ise bunu din özgürlüğü olarak savundu, ama hükümet bunu yasaklamak istedi. 1862’de ABD Kongresi, çok eşliliği yasaklayan bir yasa çıkardı.

1890’da 4. Kilise başkanı Wilford Woodruff, çok eşliliği resmen sona erdiren bir bildiri yayımladı, ancak mevcut çok eşlilik devam etti. Bazı kilise üyeleri Kanada ve Meksika’da çok eşliliğe devam etti, ancak 1904’te kilise başkanı Joseph F. Smith çok eşliliği yasaklayıp “İkinci Bildiri”yi yayımlayınca kilisedeki çok eşli evlilikler durduruldu. Bu uygulamayı sürdürmek isteyen bazı küçük muhafazakâr gruplar ise Kiliseden ayrıldı. Günümüzde kilise, çok eşlilik yapan üyeleri aforoz eder ve bu gruplardan uzak durur. Kilise, boşanmış veya dul erkeklerin mevcut mühürlemeleri iptal edilmeden başka kadınlarla da mühürlenmesine izin vermez.

Aile

Kilise evliliğe ve aileye çok önem verir ve üyelerden evlilik öncesi İffet Yasası’na uymaları beklenir. 1995’te Birinci Başkanlık ve 12 Havariler Kurulu, “Aile: Bütün Dünyaya Bir Bildiri” adlı açıklamayı yayımladı. Bu bildiride evlilik bir erkek ile bir kadın arasında olarak tanımlamıştır ve ailenin çok önemli olduğu belirtilir. Bildiride ayrıca cinsiyetin kişinin kimliği ve amacı için temel olduğu, anne ve babanın çocuk yetiştirmede eşit ama farklı roller üstlendiği, çocukların sadece evlilik içinde doğması gerektiği ve mutlu ailelerin İsa Mesih’in öğretileri temelinde kurulduğu vurgulanır. Bildiri, babanın ailenin geçimini sağlaması ve annenin çocuklara bakım vermesi gibi geleneksel rolleri de destekler. Kilise liderleri günümüzde de evlilik ve cinsiyet konularında aynı öğretileri vurgulamaya devam etmektedir.

Kutsal Yazılar

Kilisenin yazılı kutsal kitapları, “standart eserler” olarak adlandırılır.

Kilisesi'nin teolojisi; Kitab-ı Mukaddes'teki öğretilerin modern vahiyler ve Kilise Başkanlarının, özellikle de Joseph Smith'in diğer yorumlarıyla birleşmesinden oluşur. Teolojinin en önemli yazıları, "standart eserler" adı verilen dört dinî metinden oluşan kilise kanonudur. Standart eserlere dahil olanlar ise Kitab-ı Mukaddes, Mormon Kitabı, Öğreti ve Antlaşmalar ve Çok Değerli İnci'dir.

Mormon Kitabı, kilise için temel bir kutsal kitaptır; “Mormon” ve “Mormonluk” terimleri de buradan gelmektedir. Kilise, Melek Moroni'nin Joseph Smith'e, Mormon Kitabını oluşturan altın levhalardan bahsettiğini, onun bu levhaları Cumorah Tepesi'nde gömülü olarak bulması için rehberlik ettiğini ve levhaları Yenilenmiş Mısırca dilinden çevirmesi için gerekli araçları sağladığını öğretir. Kitap, günümüzde nesli tükenmiş olan ve Amerika kıtasında yaşamış bir toplumun tarihini ve onların kendine özgü Yahudi-Hristiyan öğretilerini anlattığını iddia eder. Mormon Kitabı, modern Son Zaman Azizleri için büyük önem taşır ve onlar tarafından dünyanın en doğru metni olarak kabul edilir.

Kilise kanonunun bir parçası olan Kitab-ı Mukaddes'in, çevirisinin yanlış olabileceği veya yüzyıllar boyunca yetkili bölümlerinin kaybolmuş olabileceği inancıyla birlikte, Tanrı'nın sözü olduğuna inanılır. Kilise genellikle Kral James Onaylı Kitab-ı Mukaddes'i kullanır. Kitab-ı Mukaddes’in Joseph Smith Çevirisi'nin iki kısmı'da kabul edilmiştir ve mevcut Kilise baskısı olan Kitâb-ı Mukaddes'te yer alır. Smith’in diğer vahiyleri ise Öğreti ve Antlaşmalar ile Çok Değerli İnci'de bulunur. Öğreti kaynaklarından biri de mevcut Elçiler ve Birinci Başkanlık üyelerinin açıklamalarıdır. Kilise, Birinci Başkanlık ve On İki Elçiler Kurulu’nun peygamber olduğunu ve bu nedenle Tanrı’nın sözünün yetkili öğretmenleri olduklarını öğretir.

Gerçek Kilise'nin nitelikleri

Salt Lake City, Utah'da bulunan Mormon tapınağı.

Mormonlara göre gerçek kilise bazı niteliklere sahip olmalıdır. Onlara göre bu niteliklere sahip olmayan bir kilisenin Tanrı'dan olması beklenemez.

1. Kilise'yi kuran Mesih'tir. (Efeslilere 4:11-14)

2. Gerçek Kilise İsa Mesih'in adını taşımalıdır. (Efeslilere 5:23)

3. Gerçek Kilise'nin temeli Havariler ve Peygamberler'den olmalıdır. (Efeslilere 2:19-20)

4. Gerçek Kilise'nin yapısı Mesih'in kurduğu Kilise'nin yapısıyla aynı olmalıdır. (Efeslilere 4:11-14)

5. Gerçek Kilise ilahi yetkisi olduğunu iddia etmelidir. (İbranilere 4:4-10)

6. Gerçek Kilise'de maaşlı rahipler olmamalıdır. (Elçilerin İşleri 20:33-34; Yuhanna 10:11-13)

7. Gerçek Kilise suya daldırarak vaftiz etmelidir. (Matta 3:13-16)

8. Gerçek Kilise Kutsal Ruh Armağanını elleri baş üzerine koyarak bağışlamalıdır. (Elçilerin İşleri 8:14-17)

9. Gerçek Kilise Tanrı'nın gücüyle hastaları iyileştirmelidir. (Markos 3:14-15)

10. Gerçek Kilise Tanrı'nın ve İsa'nın birbirlerinden ayrı, iki farklı kişi olduğunu öğretmelidir. (Yuhanna 17:11; 20:17)

11. Gerçek Kilise Tanrı'nın ve İsa'nın et ve kemikten bedenleri olduğunu öğretmelidir. (Luka 23:36-39; Elçilerin İşleri 1:9-11)

12. Kilise'de görev alanlar Tanrı tarafından çağrılmalıdır. (İbranilere 4:4; Çıkış 28:1; 40:13-16)

13. Gerçek Kilise Tanrı'dan vahiy aldığını iddia etmelidir. (Amos 3:7)

14. Gerçek Kilise misyoner bir kilise olmalıdır. (Matta 28:19-20)

15. Gerçek Kilise Tanrı'nın geri getirdiği bir kilise olmalıdır. (Elçilerin İşleri 3:19-20)

16. Gerçek Kilise ölüler için vaftiz uygulamalıdır. (1 Korintliler 15:16-29)

17. "Onları meyvelerinden tanıyacaksınız." (Matta 7:20)

Kilise'nin iman maddeleri

Kilise'nin inançları İman Maddeleri dedikleri 13 temel maddeden oluşur. Bunlar:

1. Biz Ebedi Baba Tanrı'ya, O'nun Oğlu İsa Mesih'e ve Kutsal Ruh'a inanıyoruz.

2. Biz insanların Adem'in itaatsizliğinden dolayı değil, kendi günahları için cezalandırılacağına inanıyoruz.

3. Biz bütün insanların Mesih'in kefareti aracılığıyla, Sevindirici Haber'in yasalarına ve kutsal törenlerine uyarak kurtulabileceğine inanıyoruz.

4. Biz Sevindirici Haber'in ilk ilkelerinin ve kutsal törenlerinin şunlar olduğuna inanıyoruz: Birincisi Rab İsa Mesih'e İman; ikincisi Tövbe; üçüncüsü günahların bağışlanması için suya daldırılarak yapılan Vaftiz; dördüncüsü Kutsal Ruh armağanının ellerin baş üzerine konularak verilmesi.

5. Biz bir kimsenin Sevindirici Haberi vaaz etmesi ve ona ait kutsal törenleri uygulaması için, Tanrı tarafından peygamberlik sözü aracılığıyla göreve çağrılması gerektiğine ve yetkili kişiler tarafından ellerin baş üzerine konularak atanması gerektiğine inanıyoruz.

6. Biz İlk Kilise'de var olan, yani havariler, peygamberler, önderler, öğretmenler, müjdeciler ve diğer şahıslardan oluşan organizasyonun aynısına inanıyoruz.

İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin yönetim binası.

7. Biz dil, peygamberlik sözü, vahiy, görümler, iyileştirme, dillerin tercümesi armağanlarına ve diğer armağanlara inanıyoruz.

8. Biz Kutsal Kitap'ın doğru tercüme edildiği kadar Tanrı'nın sözü olduğuna inanıyoruz; biz ayrıca Mormon Kitabı'nın da Tanrı'nın sözü olduğuna inanıyoruz.

9. Biz Tanrı'nın vahiy etmiş olduğu, halen vahiy etmekte olduğu her şeye ve O'nun kendi Krallığı hakkında daha birçok büyük ve önemli şeyleri vahiy edeceğine inanıyoruz.

10. Biz İsrail'in tam olarak bir araya toplanacağına ve On Oymak'ın geri geleceğine, Siyon'un (Yeni Yeruşalim'in) Amerika kıtası üzerinde kurulacağına, Mesih'in şahsen yeryüzünde hüküm süreceğine ve yeryüzünün yenileneceğine ve cennetsel görkemine kavuşacağına inanıyoruz.

11. Biz Her Şeye Gücü Yeten Tanrı'ya kendi vicdanımızın sesine göre ibadet edebilme ayrıcalığımızın olduğunu ve tüm insanlara da aynı ayrıcalığın tanınmasına izin verilmesini savunuyoruz; bırakın insanlar nasıl istiyorlarsa, istedikleri yerde, istedikleri şeye ibadet etsinler.

12. Biz krallara, başkanlara, hükümdarlara ve yargıçlara bağlı olup yasalara uymamız gerektiğine, yasalara saygı gösterip onları desteklememiz gerektiğine inanıyoruz.

13. Biz dürüst olmaya, doğru olmaya, iffetli olmaya, hayırsever olmaya, erdemli olmaya ve herkese iyilik yapmamız gerektiğine inanıyoruz; gerçekten Pavlus'un öğütlerine uyduğumuzu söyleyebiliriz---Biz her şeye inanır, her şeyi umut ederiz; birçok şeye dayandık ve her şeye dayanabilmeyi umut ediyoruz. Eğer erdemli ve güzel olan veya hayranlık uyandıran ya da övgüye değer bir şey varsa, biz bu şeylerin peşinden koşarız.

(Joseph Smith, Jr.)

Ayrıca bakınız

• İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi başkanları listesi

Dış bağlantılar

• lds.org16 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Resmî Sayfası
• lds.org-Türkçe27 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Türkçe Resmî Sayfası
• Mormonum.org1 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.