Spithead ve Nore isyanları

Nore isyanının lideri Richard Parker'ın asılmasını resmeden çizim, 1797

Spithead ve Nore isyanları, Kraliyet Donanmasında 1797 yılında yaşanan iki önemli bahriyeli ayaklanmasıdır. Aydınlanma çağıyla beraber mutlak monarşilere karşı başlayan süreç içerisinde Amerikan Devrimi (1775), Fransız Devrimi (1789) ve Haiti Devrimi (1791) gibi devrimci kalkışmaların içinde değerlendirilir. İki isyan yakın dönemlerde yaşansa da içeriği farklıydı. Spithead isyanı, ekonomik sıkıntıların dile getirildiği basit, barışçıl ve başarılı bir grev hareketiyken, Nore isyanı siyasi taleplerin getirildiği başarısız bir devrimci girişimdi.

İsyanlar o dönemde Birinci Fransız Cumhuriyeti'ne karşı Fransız Devrim Savaşlarını sürdüren Britanyalı yöneticiler için çok düşündürücü olmuştur. Ülkenin en önemli savaş aracı olan donanmada böyle bir olayın yaşanması istenmeyen bir durumdu. Ayrıca ayaklanmaların London Corresponding Society ve Birleşik İrlandalılar Örgütü gibi örgütlerle bağlantısı olma ihtimali ülkede devrimci bir alt üst oluş korkusu yaratmıştı.

Spithead

Spithead bölgesi

Spithead, İngiltere'nin güneydoğusundaki Portsmouth limanı açıklarındaki demirleme yeridir. Burada Amiral Alexander Hood komutasındaki Manş Denizi Filosuna bağlı 16 parça savaş gemisindeki denizciler 16 Nisan - 15 Mayıs 1797 tarihleri arasında maaş zammı, daha iyi gıda, daha uzun çarşı izni ve hastalık/yaralanma tazminatı talebiyle ayaklanmıştır. 26 Nisan 1797 tarihinde Plymouth'daki 15 parça savaş gemisi de destek ayaklanması başlatıp, Spithead'a temsilci göndermiştir.

Denizcilerin maaşları 1658 yılında sabitlenmiş, maaşın alım gücü Yedi Yıl Savaşı'na kadar (1756 - 1763) büyük oranda korunmuştur. Ancak bundan sonra yüksek enflasyon karşısında maaşın alım gücü erimiş, kara ordusunda ve bahriye subaylarında maaş iyileştirilmesi yapılmıştı. Öte yandan gemilerin karinasının bakırla kaplanması tekniği sayesinde gemiler daha uzun süreler denizde kalabilmekteydi, bu da önceden sık sık bakım için limana uğramak durumunda kalan gemilerdeki bahriyelilerin moralini olumsuz etkilemekteydi. Ayrıca bazı denizcilerin zorla askere alındığından dolayı özgür olmamaları, hapisten gemide hizmet etmesi şartıyla salıverilen mahkumların bulunması gibi durumlar denizcilerin içinde bulunduğu durumu daha da karmaşıklaştırmıştı.

İsyancılar seçtikleri temsilciler üzerinden Amirallikle iki hafta boyunca müzakere etti. Öncelikli talepler; maaşlara yapılması istenen zam, denizcilerin tayınlarından kesilen payın iptal edilmesi ve denizciler arasında sevilmeyen subayların görevden alınması oldu. İlginç bir şekilde isyancılar, sınır bölgesinde görev yaptıkları için olası bir Fransız saldırısı durumunda derhal görev başına döneceklerini belirtiyordu.

Taraflar arasındaki güvensiz ortamdan dolayı müzakereler sayısız kez kesilse de duruma el koyan Amiral Richard Howe, isyancılar için af kararı aldırdıktan sonra sevilmeyen subayların bazılarını başka gemilere alır, maaşlara zam yapar ve tayınların kesilmesi uygulamasını kaldırır. Alınan kararlar üzerine ayaklanma sonlandırılır.

Nore

Spithead'deki gelişmelerden haberdar olan Thames Nehrinin ağzındaki Nore bölgesinde görev yapan bahriyeliler de 12 Mayıs 1797 günü ayaklanır. HMS Sandwich mürettebatı gemiyi ele geçirir, bunu bölgedeki çok sayıda gemi izler. Ancak Spithead'den farklı olarak bölgedeki gemiler birleşik bir donanma grubunun parçası olmadıkları için bazı gemiler ayaklanmaya katılmaz ve bölgeden kaçmayı başarır. Ayaklanmaya katılan gemiler hızla gemilerdeki mürettebatı temsil edecek temsilcileri seçer.

Sonra bu delegeler arasında da bir yönetici, "Filo temsilcileri başkanı" olarak Richard Parker seçilir. Parker daha önce donanmada asteğmen rütbesine denk gelen "master's mate" rütbesindeyken divanı harbe verilerek donanmadan 1793 yılında atılmıştır. 1797 yılında bahriyeli olarak yeniden donanmaya katılan Parker, HMS Hound'da görev yapmaya başlar. İsyancılar 20 Mayıs 1797 tarihinde sekiz maddelik taleplerini Amiral Charles Buckner'a iletirler. Talepler arasında maaş artırımı, isyandan dolayı af ve yürürlükteki askeri talimatnamelerde değişiklik bulunur. Özellikle son talep uyarınca kralın parlamentoyu feshedip Fransa ile barış yapılması istenir. Bu talepler karşısında küplere binen komuta heyeti genel af ve Spithead'de verilenler karşılığında derhal ayaklanmanın sona erdirilmesini ister.

Kaptan Erasmus Gower HMS Neptune kaptanına Thames Nehri boyunca çıkarak sadık gemilerle Londra'nın girişine barikat kurulmasını emreder. Kentin etrafının kuşatılması üzerinde isyancıların morali bozulmaya başlar. İsyancılar kente tacir gemilerin girmesini engeller. İsyancıların gemileri Fransa'ya götüreceği iddia edilse de isyancıların vatana ihanet gibi bir amacı olmadığı anlaşılmaktadır. 5 Haziran 1797'de Parker, kente giden tacir gemilerinin geçmesine izin verir, sadece askeri lojistik gemileri engellenir. Amirallik Spithead isyanından sonra daha çok taviz vermek istemiyor, hele siyasi olarak adım atmayı hiç istemiyordu.

İsyancı gemilere su ve yiyecek ablukası yapılmaya başladıktan sonra durum kötüleşir. Bunun üzerine Parker, gemilere Fransa'ya doğru gitme emri verince gemierin çoğu bu emre karşı çıkar. HMS Clyde kaptanı Charles Cunningham isyancı mürettebatını geri dönmeye ikna edip kaçmaya başlayınca Parker'ın gemisi hariç tüm diğer gemiler de kaçmaya başlar ve ayaklanma çöker. Yakalanan Parker ve liderler ayaklanmanın başladığı HMS Sandwich gemisinde asılır. Toplamda 29 denizci asılır, 29 kişi hapsedilir, 9 kişi kırbaç cezasına çarptırılır, bazıları da Avustralya'ya zorunlu ömür boyu sürgüne gönderilir. İsyana katılanların büyük çoğunluğu ceza almaz.

Etkileri

• Ayaklanmadan sonra gemilerde isyancıların haberleşmek için kullandıkları nöbet vardiya çan sistemi kaldırılmıştır.
• 1797 Eylül ayında HMS Hermoine mürettebatı, Karayiplerde ayakalnır ve subaylarını öldürür. Gemi bugün Venezuela sınırları içinde o dönem İspanyol egemenliğindeki La Guaira limanına çekilmiştir.
• 27 Aralık 1797'de HMS Marie Antoinette mürettebatı subaylarını öldürerek Karayiplerdeki bir Fransız limanına yanaşır.
• Takip eden dönemde savaş ve taci gemilerinde sık sık ayaklanma görülür. Araştırmacılar bu artışı hem bahriyelilerin siyasallaşmasına hem de sınıf bilinci kazanmasına ve dayanışma duygularının artmasına bağlamaktadır.

Popüler kültüre etkileri

• 1962 yapımı HMS Defiant filminin senaryosu Spithead isyanından esinlenilmiştir.

Ayrıca bakınız

• Cato Sokağı komplosu