TÖB-DER
| Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | TÖB-DER |
| Öncül | Türkiye Öğretmenler Sendikası (de facto) |
| Kuruluş | 3 Eylül 1971 (TÖB adıyla) 8 Temmuz 1973 (son isim değişikliği) |
| Kapanış | 1981 |
| Tür | Dernek |
| Üyeler | 220.000[1] |
| Genel sekreter | Haydar Orhan (1971-1972) Ali Bozkurt (1972-1975) Cemil Çakır (1975-1976) Gültekin Gazioğlu (1976-1980) |
| Üyelik | Dünya Öğretmen Sendikaları Federasyonu (FISE) |
Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği ya da kısa adıyla TÖB-DER, 12 Mart 1971 Muhtırası'ndan sonra kurulmuş, yaklaşık 200 bin öğretmenin üye olduğu Türkiye tarihindeki en büyük öğretmen örgütlenmesidir. Kuruluşuna, Köy Enstitüleri'nde görev yapmış birçok öğretmenin öncülük ettiği TÖB-DER; 1981'de o dönem yürürlükte olan 141. ve 142. maddelere dayanılarak kapatılmıştır.[1] Şubelerin kapatılması, üyelerin sürgünlere gönderilmesinin yanı sıra bazı üyeleri de saldırı, pusu ve işkencelere maruz bırakılarak öldürülmüştür.[2]
Hakkında
[değiştir | kaynağı değiştir]12 Mart muhtırasının sonrasında memurlara sendika yasağı getirilmesiyle ve 3 Eylül 1971'de Türkiye Öğretmenler Sendikası'ün (TÖS) kapatılması üzerine TÖS üyesi öğretmenler tarafından 4 Eylül 1971'de[1] "Türkiye Öğretmenler Birliği" (TÖB) kuruldu. Ancak Ankara Valiliği TÖB'ün adındaki "Birlik" sözcüğünün sendikayı çağrıştırdığını belirterek tüzüğü geri çevirince 23 Kasım 1971'de genel kurul yaparak derneğin adı "Türkiye Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği" (TÖB-DER) olarak değiştirildi. Daha sonra İçişleri Bakanlığı derneğin isminde "Türkiye" sözcüğünün bulunamayacağını belirterek tüzük değişikliği talep edince 8 Temmuz 1973 tarihinde derneğin adı "Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği" olarak düzenlendi.[3]:51
TÖB-DER kurulduğu 1971 tarihinden kapatıldığı 12 Eylül 1980 yılına kadar geçen 9 yılda 4'ü olağan, 3'ü de olağanüstü olmak üzere 7 kongre (genel kurul) yaptı. Derneğin ilk genel başkanı Haydar Orhan iken (1971-1972) daha sonra sırasıyla Ali Bozkurt (1972-1975), Cemil Çakır (1975-1976) ve Gültekin Gazioğlu (1976-1980) genel başkanlığa seçilmişlerdir.[3]:53-63
643 şubeye sahip olan TÖB-DER'in üye sayısı FISE'ye gönderilen raporda 115.000 iken, daha sonraları "Hızlandırılmış Eğitim" uygulamasıyla mezun olanların da katılımıyla 165.000'e ulaşmıştır.[3]:11 Kapatıldığında, Türkiye'deki öğretmenlerin üçte ikisi (220.000) TÖB-DER üyesiydi.[1][3]:10
TÖB-DER 18 Ekim 1971'den itibaren TÖB-DER dergisini, ilk ismiyle TÖB bülteni, çıkarmaya başlamıştır. Bu dergilerin sonuncusu 1979'da çıkan 169. sayıdır. TÖB-DER, Yeni Toplum adıyla aylık Eğitim Bilim ve Sanat Dergisi çıkarmanın yanı sıra onlarca el kitabı yayınlamıştır.[3]:65-69
Başlangıç yıllarında kendini Atatürk Devrimcisi bir çizgide tanımlayan TÖB-DER 1975 yılından sonra sol-sosyalist çizgiye kaymıştır.[kaynak belirtilmeli]
TÖB-DER, 1975-1979 yılları arasında çeşitli illerde on binlerce kişinin katıldığı mitingler düzenlemiştir. Mitinglerde "Bağımsız Türkiye", "Kahrolsun Faşizm", "Öğretmen Kıyımına Son", "Grevli toplu sözleşmeli sendika hakkımızı alacağız" gibi sloganlar atılmıştır.[3]:91-104
TÖB-DER bir sendika değil dernek olmasına rağmen 1977 yılında Dünya Öğretmen Sendikaları Federasyonu'na (FISE) üye olmuş,[4]:355 1978 yılında ise Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu'nun (DİSK) onur üyeliğine kabul edilmiştir.[4]:412-413
TÖB-DER, 4-11 Şubat 1978 tarihleri arasında Ankara'da DİSK gibi sol ve ilerici örgütlerin katıldığı "Demokratik Eğitim Kurultayı"nı (DEK) düzenledi. Bu kurultayda "toplumun demokratikleşmesi, faşizmin geriletilmesi, sömürüsüz bir toplumun yaratılması, ana dilde eğitim hakkı, TCK 141-142'nin kaldırılması, emperyalizm ve silahlanmaya karşı çıkılması, Kıbrıs'ın bağımsızlığının ve toprak bütünlüğünün sağlanması gerektiği" gibi kararlar alındı.[4]:402-407
TÖB-DER, Kahramanmaraş olaylarını protesto etmek amacıyla üyelerine boykot çağrısı yapmış, boykota on binlerce öğretmen katılmış, 1711 öğretmen açığa alınmıştır.[5] Bu boykot olayından sonra TÖB-DER Sıkıyönetimce kapatılmıştır.[6] Sıkıyönetimce faaliyetten alıkonulan TÖB-DER'in bazı yöneticileri tutuklanmış, 12 Eylül darbesiyle dernek tamamen kapanmıştır.
TÖB-DER yöneticileri Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılanarak çeşitli cezalara çarptırılmış, daha sonra sivil mahkemelerde Beraat etmişlerdir.[4]:507-522 Yurt dışına kaçan yöneticiler “TÖB-DER Yurtdışı Bürosu” kurmuşlar ve 1989 yılına kadar bu büroyu işletmişlerdir.[3]:133-135
Günümüzde bazı eski TÖB-DER üyesi öğretmenler derneği yeniden kurup mallarını geri alabilmek için AİHM'e başvurmuşlardır. Dava devam etmektedir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "birgün.net". 13 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2013.
- ^ "haber.sol.org". 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2013.
- ^ a b c d e f g Aydın, İsmail (2025). Belgelerle TÖB-DER Tarihi. Eğitim Sen Yayınları. ISBN 9789755350332.
- ^ a b c d Aydın, İsmail (2016). Belgelerle TÖB-DER Tarihi. Eğitim Sen Yayınları. ISBN 9789755350295.
- ^ "1711 öğretmene işten el çektirildi". Milliyet. 29 Aralık 1979.
- ^ "1711 öğretmen işten alındı". Cumhuriyet. 29 Aralık 1979.
- ^ Gazalcı, Mustafa (1 Haziran 2022). "50 yıldır süren TÖB-DER davası". Cumhuriyet.
 | Dernek ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |