Tüfengçi
| Tüfengçiler | |
|---|---|
 Şah I. Abbas döneminde bir tüfengçi. Habibullah Meşhedi'nin y. 1600 tarihli tablosu. İslam Sanatı Müzesi (Berlin) | |
| Tipi | Çoğunlukla piyade, nadiren süvari |
| Görevi | Piyade profesyonel askeri |
| Büyüklük | 8.000 (1517)[1] 15.000–20.000 (1521)[1] 20.000, 50.000 veya 60.000 (1587–1629 arası)[2] 40.000–50.000 (1642–1666 arası)[2] 10.000 (1797)[3] |
| Teçhizat | Misket tüfeği |
| Komutanlar | |
| Komutan | Tüfengçi-ağası |
Tüfengçiler (Farsça: تفنگچی) erken modern İran'daki silahşör birliğidir. Çoğunlukla İran dilleri konuşan köylülerden toplanıyorlardı.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Safevî dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Safevî Devleti kurulmadan önce, İran'da top ve tüfekler kullanılıyordu; bunlar oraya y. 1470 gelmişti.[4] 1514'te Safevîlerin Kızılbaş kuvvetleri, ateşli silahları etkili bir şekilde kullanmaları sayesinde üstünlük sağlayan Osmanlı İmparatorluğu tarafından Çaldıran Muharebesi'nde mağlup edildiler. Bundan dolayı, Şah I. İsmail (h. 1501-1524) vekili (naibi) Mirza Şah Hüseyin'e Tüfengçi (tüfekçi) birliğini oluşturmasını emretti,[1] bu kelime tam anlamıyla "tüfekçi" anlamına gelmektedir.[5] Şah I. İsmail, 50 top ve 2.000 arkebüz yaptırdı.[1] Tüfengçiler katılmasıyla, Safevî ordusunun kabile dışı bileşeni başlangıçta küçüktü ancak sonunda önemli ve büyüyen bir parça haline geldi.[6] 1517'de Tüfengçilerin sayısı 8.000'di. Zamanla sayıları değişti; 1521'de sayıları 15.000–20.000 arasına çıktı.[1] Tüfengçiler, ya resmen atanmış ya da firari Portekizli askeri personel tarafından eğitilmiştir.[7]
Portekizli ve Osmanlı yeniçerilerinin de dahil edilmesi ile Tüfengçilerin sayısını daha da arttı. 1518'de 700 yeniçeri, Safevîlere sığındı, bunu 1519'da 1500 yeniçeri daha izledi. Şah I. İsmail, sonraki Safevî şahları gibi, Tüfengçilerin yeteneklerini sergilemekten keyif alıyordu. Ateşli silahlar ayrıca Şah I. Tahmasb (h. 1524-1576 ) geniş şekilde kullanılmıştır. Tüfengçiler genellikle kalelerde konuşlandırıldıkları ve kaleleri saldırganlardan koruma sorumluluğuna sahip oldukları için, binlercesi zaman zaman savaşa veya kalelerin savunmasına katılıyordu.[8] y. 1600'da, yoğun askeri hizmetlerine rağmen, Kızılbaş askerleri Tüfengçileri küçümseyerek izliyorlardı. Ancak Şah I. Abbas (h. 1587-1629) onlara büyük saygı duyuyordu.[9] Mâzenderan eyaletinden gelen Tüfengçiler onun gözdesiydi.[10] 1603'te, Şah I. Abbas'ın Belh seferi sırasında askerler arasında 10.000 Tüfengçi vardı.[11] 1623–1639 Osmanlı-Safevî Savaşı sırasında, Safevîler çoğunlukla Tüfengçileri kullandı.[11] Tüfengçilerin sayısı Şah I. Abbas döneminde 20.000, 50.000 veya 60.000 ve Şah II. Abbas (h. 1642-1666) döneminde 40.000-50.000 civarındaydı.[2]
Modern ateşli silahlar 1650'lerden sonra da kullanılmaya devam etti, ancak Safevî döneminde kullanımları daha az yaygınlaştı.[11] Genellikle köylü kökenli yerli Farsça konuşanlardan[10] ve İran'ın her yerinden toplanan Tüfengçiler esasen yerel milislerdi.[12] Tüfengçiler, İran sınırları çevresindeki askeri operasyonlara kapsamlı katılımlarına rağmen, öncelikle kırsal kesimde dağılmış yerel bir savunma gücüydü. Barış zamanlarında Tüfengçiler çiftçi olarak çalışırlardı.[13] Ajrlu, Chaghni, Enanlu ve Rumlu gibi Kızılbaş kabilelerinden ve Çağatay, Lakhi ve Mamasani gibi Kızılbaş olmayan kabilelerden de Tüfengçiler vardı.[13]
Tüfengçiler genellikle piyade olarak savaştılar ve bu da onlara pivadegan-e tofang adını kazandırdı, ancak süvari olarak da savaştıkları da rivayet edilir.[14] 17. yüzyılda yazan Fransız doğumlu İngiliz gezgin Jean Chardin, Tüfengçilerin yaya olarak hareket ettiğini, ancak yolculukları için atlara bindiklerini söylemiştir.[9]
Tüfengçiler komutanı, idari personel, min-başlar, yüz-başlar, panjah-başlar ve dah-başlar dahil olmak üzere bir dizi subayın yardımını alan Tüfengçi-ağası idi. Bir vezir ve bir mostoufi (muhasebeci), Tüfengçi-ağası'ya Tüfengçilerin birlik listesini yöneterek yardımcı olmuştur. [15] 1665'te Tüfengçilerin maaşının yıllık 5-7 toman olduğu yazılmıştır.[16]
Afşar, Zend ve Kaçar dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Afşar Şahı Nadir Şah (h. 1732-1747) ayrıca İran köylülerinden Tüfengçileri de askere aldı.[2] Zend hükümdarı Kerim Han (h. 1751-1779) ayrıca batı ve orta İran köylülerinden, özellikle de Basra Körfezi'ne bitişik Deştistan bölgesinden askere alınan Tüfengçileri de kullandı.[17] Şah I. Abbas'a benzer şekilde, Kaçar Şahı Ağa Muhammed Şah (h. 1794-1797) Mazandaranlı Tüfengçilerini en güvenilir ve yetenekli askerlerinden biri olarak görüyordu.[10] Tehlikeli dönemlerde onların arasında kalıp uyuyordu ve onlara "Şah'ın gömleği" (pirahan-e tan-e şah) diyordu.[18] Ağa Muhammed Han'ın 1797'deki ölümüne kadar Tüfengçiler 60.000 kişilik ordusunun 10.000'ini oluşturuyordu.[3] Mazandaran köylülerinden ve Erak ile Hemedan arasındaki bölgeden toplanmışlardı.[19]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tüfengendâz, Babürlüler'de tüfek kullanan asker
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e Floor 2001, s. 178.
- ^ a b c d Farrokh 2015, s. 82.
- ^ a b Behrooz 2023, s. 40.
- ^ Floor 2001, s. 176.
- ^ Eskandari-Qajar 2005, s. 73 (note 1).
- ^ Floor 2001, s. 127.
- ^ Floor 2001, ss. 178–179.
- ^ Floor 2001, s. 179.
- ^ a b Floor 2001, s. 183.
- ^ a b c Farrokh 2015, s. 81.
- ^ a b c Floor 2001, s. 181.
- ^ Floor 2001, ss. 181–182.
- ^ a b Floor 2001, s. 182.
- ^ Floor 2001, ss. 182–183.
- ^ Floor 2001.
- ^ Floor 2001, ss. 187–188.
- ^ Perry 1986.
- ^ Eskandari-Qajar 2005, s. 69.
- ^ Behrooz 2023, s. 42.
- Genel
- Behrooz, Maziar (2023). Iran at War: Interactions with the Modern World and the Struggle with Imperial Russia. I.B. Tauris. ISBN 978-0755637379.
- Eskandari-Qajar, Manoutchehr (2005). "Mohammad Shah Qajar's Nezam-e Jadid and Colonel Colombari's Zambourakchis". International Qajar Studies Association. 5: 53–79. ISBN 9056130706.
- Farrokh, Kaveh (2015). "The Military Campaigns of Shah Abbas I in Azerbaijan and the Caucasus". Asatrian, Garnik (Ed.). Studies on Iran and The Caucasus: In Honour of Garnik Asatrian. Brill Publishers. ss. 75–96. ISBN 978-90-04-30206-8.
- Floor, Willem (2001). Safavid Government Institutions. Mazda Publishers. ISBN 978-1568591353.
- Perry, John R. (1986). "Army iv. Afšar and Zand Periods". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition (İngilizce). Encyclopædia Iranica Foundation.