İran dilleri
| İran dilleri İrani diller | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Batı ve Orta Asya, Kafkasya |
| Sınıflandırma | Hint-Avrupa dilleri
|
| Alt bölümler | |
| ISO 639-5 | ira |
 | |
İran dilleri veya İranî diller,[1] Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir.[2] İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri.
Eski İran dilleri, Hint-Âri dili olan Sanskritçeyle yakın akrabaydı ve MÖ 3. yüzyıla değin konuşuluyordu. Zerdüşt dininin kutsal kitabı Avesta'nın dili Avestaca, Ahamenişler döneminde resmî dil olmuş Eski Farsça ve büyük bir imparatorluk kuran Medlerin dili Eski İran dillerinin bir parçası olarak sınıflandırılmaktadır. Orta İran dilleri, MÖ 10. yüzyıl ile 3. yüzyıllar arasında konuşuluyordu. Part dili, Baktriya dili ve Pehlevi dili Orta İran dillerinin en önemlileriydi. Sakaca, Eski Osetçe veya İskit-Sarmat dili olarak da bilinen İskitçe, Soğdca, Manice, Hutence ve Harezmce de Orta İran dillerine giriyordu. Yeni Farsça, İslam dininin İran'da yayılmaya başlamasıyla ortaya çıktı. Modern Farsça, Afganistan'ın resmî dili olan Peştuca, Kafkasya'da konuşulan Osetçe, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Beluçça, Kürtçe ve Yağnup dilleri Yeni İrani dillerine bağlı dillerdir.
Bu tarihsel sınıflandırmanın dışında diller, genellikle Doğu ve Batı İrani diller olmak üzere, gösterdikleri farklı özelliklere dayanaraktan genetik gruplara ayrılır. Bu ayrılmış alt gruplar ise daha sonra Kuzeybatı, Güneybatı, Kuzeydoğu ve Güneydoğu İran dilleri olarak alt gruplara ayrılabilir. Batı İrani Dilleri; Med dili, Partça, Eski Azerice, Farsça, Kürt dilleri, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Talışça, Mâzenderanca, Gilekçe, Beluçça, Goranice ve Lurca gibi dillerdir.[3] İskit dilleri, Soğdca, Baktriya dili, Peştuca ve Osetçe ise Doğu İran dilleri olarak sınıflandırılır.[3]
İran dillerinin sınıfları
[değiştir | kaynağı değiştir]
İran dilleri 60 dil, 16 † (ölü) (150 Mio konuşan kişi)
- Batı grubu 33 dil, 5 † (115 Mio)
- Doğu grubu 27 dil, 11 † (35 Mio)
Eski İran dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta İran dillerinin ve halklarının çeşitliliği, Eski İran dillerini konuşan topluluklar arasında da kapsamlı bir dilsel farklılaşmanın bulunduğunu göstermektedir. Bu dil ve lehçe çeşitliliğine ait doğrudan kanıtlar ise günümüze yalnızca iki örnek üzerinden ulaşmıştır. Bunlar şunlardır:
- Avestaca, Zerdüştlüğün ayin metinleri olan Avesta'nın iki dili/lehçesidir.
- Eski Farsça, İran'ın güneybatısında yaşayan Farslar olarak bilinen bir halkın ana dilidir.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Prof. Dr. Leyla Karahan Armağanı (Ocak 2013). Süer Eker (Ed.). "İrani Diller Ailesi: Genel Bir Bakış (Iranian Languages Family: A General View)". 28 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2019.
- ^ a b Gernot Windfuhr, 2009, "Dialectology and Topics", The Iranian Languages, Routledge
- ^ Roland G. Kent: "Old Persion: Grammar Texts Lexicon". Part I, Chapter I: The Linguistic Setting of Old Persian. American Oriental Society, 1953.
 | Hint-Avrupa dil ailesi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
