Tafoni

Tafoni, kaya yüzeyinde oyuk biçimindeki bir aşınma şeklidir. Kurak, yarı kurak, sıcak bölgelerde granitoid yerlerde kayaların çukur yerleri ile gölgede kalan bölümlerinde, kılcallığa bağlı olarak oluşan 1 metre ya da daha büyük çukurluklara denilmektedir. Nemli ve ılıman bölgelerdeki daha küçük boyutlu tafonilere “bal peteği erozyonu, arı yuvası” gibi adlar verilmektedir.

Etimoloji

Tafoni kelimesinin kökeni belirsizdir. Tafoni Yunancada mezar anlamına gelen “taphos” kelimesinden gelir. Tafoni ile ilgili bilinen en eski yayın 1882 yılında ortaya çıkmıştır.

Oluşumu

Kıyı bölgelerinde ve kurak alanlarda tuzlu malzemenin ayrışmasına ve ayrıca mikroorganizmaların aşındırmasına veya ufalanmaya yol açan günlük sıcaklık değişmelerine bağlı olarak meydana gelir. Kimyasal ayrışma, tuz kristalizasyonu, rüzgâr erozyonu, donma-çözülme tafoniyi oluşturan temel etkenlerdir.^[1] Tafoni granit ve kireçtaşı gibi granül bir kayanın içinde bulunmaktadır. Tafoniler küçük mağara özellikleri de göstermektedir. Bunlar genellikle bir yamaç, uçurum veya kayaların aralarında ortaya çıkmaktadır. Tafoni dünyanın her bölgesinde, genellikle gruplar hâlinde her türlü ortamda bulunabilirler; ancak deniz bölgelerinde, gelgit alanları ile yarı kurak ve kurak çöllerde çok miktarda bulunmaktadır. Ayrıca granitik kayaçlarda da görülür. Oluşumlarında litoloji ve iklim değişiklikleri etkili olmuştur.

Tafoninin küçük versiyonlarına “Alveol” denir. Alveollerin oluşumlarının tuz ayrışması sonucu olduğu öne sürülmüştür. Bunlar Hindistan'ın Tar Çölü, Jodhpur-Ajmer, Ürdün'ün Petra kenti, Kıyı Kaliforniya bölümünde bulunur. Ayrıca Dünya genelinde kutup bölgelerinde ve Antarktika'da bulunmaktadır.

Fotoğraf galerisi

Antarktika'dan tafoni
San Francisco yakınlarındaki dağlardan tafoni oluşumu.
Almanya, Renanya-Palatina, Südpfalz'daki kumtaşında oluşmuş tafoni
İskoçya, Elgol Skye adasında tafoni oluşumu.
Negev Desert, Israil, Negev çölü, Timna vadisindeki kumtaşında oluşmuş tafoni.
Gatbawi (Şapkalı kaya) diye adlandırılan Tafoni oluşumu. (Güney Kore Yeongsan Nehri)

Ayrıca bakınız

Dış kuvvetler

Kaynaklar

^ KOPAR, İbrahim; ŞAROĞLU, Fuat. "Olur Çayı Havzası'nda (Erzurum-KD Türkiye) tafoni oluşumunu kontrol eden faktörler ve tafoni hücrelerinin morfolojik özellikleri". Türk Coğrafya Dergisi. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018.

Jeomorfoloji Sözlüğü - Güney Emrullah, Meydan Ali, Bozyiğit Recep - Çizgi Kitabevi Şubat 2014, Sayfa 202
Stoppato, Marco, and Alfredo Bini. Deserts. Buffalo: Firefly Books (U.S.) Inc., 2003. ISBN 1-55297-669-6 pp. 30–32.
Owen, Athena M., 2007, Tafoni Caves in Quaternary Carbonate Eolianites: Examples from the Bahamas. Tafoni and weathered stone basins, in Geomorphology (G. Pope ed.) Masters Thesis, Mississippi State University, 179 pp.

Dış bağlantılar

www.tafoni.com21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Comprehensive explanation of tafoni, explanations of how they form, images, references

Wikimedia Commons'ta Tafoni ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

[1] KOPAR, İbrahim; ŞAROĞLU, Fuat. "Olur Çayı Havzası'nda (Erzurum-KD Türkiye) tafoni oluşumunu kontrol eden faktörler ve tafoni hücrelerinin morfolojik özellikleri". Türk Coğrafya Dergisi. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2018.

[1]