Takalik Abaj
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
Takalik Abaj'daki Yapı 12 | |
| Konum | |
| Kriter | Kültürel: ii, iii |
| Referans | 1663 |
| Tescil | 2023 (45. oturum) |
| Koordinatlar | 14°38′10.50″K 91°44′0.14″B / 14.6362500°K 91.7333722°B |
Tak'alik Ab'aj (/tɑːkəˈliːk əˈbɑː/ İspanyolca telaffuz: [takaˈlik aˈβax]) Guatemala'da yer alan bir Kolomb öncesi arkeolojik alandır. Eskiden Abaj Takalik olarak bilinen alanın antik dönemdeki isminin Kooja olduğu düşünülmektedir. Hem Olmek hem de Maya özelliklerine sahip birkaç Mezoamerikan bölgesinden biridir. Bölge, MÖ 9. yüzyıldan en azından MS 10. yüzyıla kadar Klasik Öncesi ve Klasik dönemlerde gelişmiş ve Kaminaljuyu ve Chocolá ile ticaret yapan önemli bir ticaret merkeziydi.[1] Araştırmalar, Pasifik kıyı ovasında heykel anıtlarına sahip en büyük bölgelerden biri olduğunu ortaya koymuştur.[2] Olmek tarzı heykeller arasında olası devasa bir kafa, petroglifler ve diğer heykeller bulunmaktadır.[3] Bölge, Meksika Körfezi dışında Olmek tarzı heykellerin en yoğun olduğu yerlerden biridir ve uzun yerleşim geçmişi nedeniyle 2023'te Dünya Mirası Alanı ilan edilmiştir.[3][4]
Takalik Abaj, MÖ 400 civarında gelişen Maya kültürünün ilk gelişiminin temsilcisidir.[5] Alanda bir Maya kraliyet mezarı ve Maya bölgesindeki en eski örnekler arasında yer alan Maya hiyeroglif yazıtlarına ait örnekler bulunmaktadır. Alanda kazı çalışmaları devam etmektedir; anıtsal mimari ve çeşitli tarzlarda heykeltıraşlık geleneğinin devamlılığı, bu yerin önemli bir yer olduğunu göstermektedir.[6]
Alandan elde edilen bulgular, bu bölgenin Meksika Vadisi'ndeki uzak metropol Teotihuacan ile temas halinde olduğunu ve Takalik Abaj'ın Teothuacan veya müttefikleri tarafından işgal edildiğini ortaya koymaktadır.[7] Takalik Abaj, zamanla değişen uzun mesafeli Maya ticaret yollarına bağlıydı, ancak bu sayede şehir, Guatemala platoları ve Meksika'dan El Salvador'a kadar uzanan Pasifik kıyı ovasını kapsayan bir ticaret ağına dahil olabildi.
Takalik Abaj, dokuz terasa yayılmış dört ana mimari gruba sahip, büyük bir şehirdi. Bunlardan bazıları doğal yapılarken, diğerleri muazzam bir emek ve malzeme yatırımı gerektiren yapay yapılardır.[8] Alan, gelişmiş bir su drenaj sistemine ve çok sayıda heykelsi anıta sahipti.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Love 2007, p. 297. Popenoe de Hatch 2005, pp. 992, 994.
- ^ Sharer and Traxler 2006, p. 236.
- ^ a b Love 2007, p. 288.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "National Archaeological Park Tak'alik Ab'aj". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). Erişim tarihi: 24 Eylül 2023.
- ^ Sharer and Traxler 2006, p. 33.
- ^ Adams 1996, p. 81.
- ^ Popenoe de Hatch and Schieber de Lavarreda 2001, pp. 993–4.
- ^ Wolley Schwarz 2001, pp. 1006, 1009.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Adams, Richard E.W. (1996). Prehistoric Mesoamerica. Revised. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-2834-8. OCLC 22593466.
- Adams, Richard E.W. (2000). "Introduction to a Survey of the Native Prehistoric Cultures of Mesoamerica". Richard E.W. Adams; Murdo J. Macleod (Ed.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas, Vol. II: Mesoamerica, part 1. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ss. 1-44. ISBN 0-521-35165-0. OCLC 33359444.
- BBC News (25 Ekim 2012). "'Oldest Maya Tomb' found in Guatemala's Retalhuleu". BBC. 21 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- Benson, Elizabeth P. (1996). "History of Olmec Investigations". Elizabeth P. Benson; Beatriz de la Fuente (Ed.). Olmec Art of Ancient Mexico. Washington: National Gallery of Art. ss. 17-27. ISBN 0-8109-6328-0. OCLC 34357584.
- Cassier, Jacques; Alain Ichon (1981). "Las Esculturas de Abaj Takalik". Anales de la Academía de Geografía e Historia de Guatemala:1981 enero a diciembre (İspanyolca). Cilt LV. Guatemala: Academía de Geografía e Historia de Guatemala. ss. 23-49. ISSN 0252-337X. OCLC 8623842.
- Chang Lam, Elsa (1991). "Las esculturas de Tak'alik Ab'aj y sus nuevos descubrimientos – 1988" (PDF). II Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1988 (Edited by J.P. Laporte, S. Villagrán, H. Escobedo, D. De González and J. Valdés) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 19-28. 7 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Christenson, Allen J. "Kʼicheʼ–English Dictionary and Guide to Pronunciation of the Kʼicheʼ-Maya Alphabet" (PDF online edition). Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies, Inc. (FAMSI). 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Şubat 2009.
- Coe, Michael D. (1999). The Maya. Ancient peoples and places series. London and New York: Thames & Hudson. ISBN 0-500-28066-5. OCLC 59432778.
- Crasborn, José (2005). "La obsidiana de Tak'alik Ab'aj en contextos ceremoniales" (PDF). XVIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2004 (Edited by Juan Pedro LaPorte, Bárbara Arroyo and Héctor e. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 695-705. 7 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Crasborn, José; Elizabeth Marroquín (2006). "Los patrones constructivos de Tak'alik Ab'aj" (PDF). XIX Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2005 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 45-55. 4 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi6 Şubat 2009.
- Diehl, Richard (2004). The Olmecs: America's First Civilization
. Ancient peoples and places series. Londra: Thames & Hudson. ISBN 0-500-02119-8. OCLC 56746987. - García, Edgar Vinicio (1997). "Excavaciones en el acceso a la Terraza 3, Tak'alik Ab'aj" (PDF). X Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1996 (Edited by J.P. Laporte and H. Escobedo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 171-193. 7 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi12 Şubat 2009.
- Graham, John A. (1989). "Olmec diffusion: a sculptural view from Pacific Guatemala". Robert J. Sharer; David C. Grove (Ed.). Regional Perspectives on the Olmec. School of American Research Advanced Seminar series. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 227-246. ISBN 0-521-36332-2. OCLC 18289933.
- Graham, John A. (1992). "Escultura en bulto Olmeca y Maya en Tak'alik Ab'aj: Su desarrollo y portento" (PDF). IV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1990 (Edited by J.P. Laporte, H. Escobedo and S. Brady) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 325-334. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi12 Şubat 2009.
- Jacobo, Álvaro L. (1999). "Investigaciones arqueológicas en el Grupo Norte del sitio Tak'alik Ab'aj" (PDF). XII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1998 (Edited by J.P. Laporte and H.L. Escobedo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 548-555. 7 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi12 Şubat 2009.
- Kelly, Joyce (1996). An Archaeological Guide to Northern Central America: Belize, Guatemala, Honduras, and El Salvador. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-2858-5. OCLC 34658843.
- Love, Michael (December 2007). "Recent Research in the Southern Highlands and Pacific Coast of Mesoamerica". Journal of Archaeological Research. 15 (4). Springer Netherlands. ss. 275-328. doi:10.1007/s10814-007-9014-y. ISSN 1573-7756.
- Marroquín, Elizabeth (2005). "El manejo del agua en Tak'alik Ab'aj, Retalhuleu: La evidencia de canales prehispánicos" (PDF). XVIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2004 (Edited by Juan Pedro LaPorte, Bárbara Arroyo and Héctor e. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 955-967. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Miller, Mary Ellen (2001). The Art of Mesoamerica: From Olmec to Aztec. World of Art series. Londra: Thames & Hudson. ISBN 0-500-20345-8. OCLC 59530512.
- Neff, Hector; Ronald L. Bishop and Dean E. Arnold (Sonbahar 1988). "Reconstructing Ceramic Production from Ceramic Compositional Data: An Example from Guatemala". Journal of Field Archaeology. 15 (3). Boston, Massachusetts, US.: Boston University. ss. 339-348. doi:10.2307/530313. ISSN 0093-4690. JSTOR 530313. OCLC 482091261.
- Orrego Corzo, Miguel; and Christa Schieber de Lavarreda (2001). "Compendio de monumentos expuestos en Tak'alik Ab'aj" (PDF). XIV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2000 (Edited by J.P. Laporte, A.C. Suasnávar and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 786-806. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Parsons, Lee Allen (1986). "The Origins of Maya Art: Monumental Stone Sculpture of Kaminaljuyu, Guatemala, and the Southern Pacific Coast". Studies in Pre-Columbian Art and Archaeology. 28 (28). Dumbarton Oaks, Washington, D.C.: Trustees for Harvard University. ss. i-216. JSTOR 41263466. (abonelik gereklidir)
- Persson, Bosse (30 Ekim 2008). "New Maya Olmec Archeological Find in Guatemala". The Guatemala Times. Guatemala News. 3 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2010.
- Popenoe de Hatch, Marion (1987). "La Importancia de la Cerámica Utilitaria en Arqueología, con Observaciones sobre la Prehistoria de Guatemala". Anales de la Academía de Geografía e Historia de Guatemala:1987 enero a diciembre (İspanyolca). Cilt LXI. Guatemala: Academía de Geografía e Historia de Guatemala. ss. 151-183. ISSN 0252-337X. OCLC 72773975.
- Popenoe de Hatch, Marion (2002). "Evidencia de un observatorio astronómico en Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik)" (PDF). XV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2001 (Edited by J.P. Laporte, H. Escobedo and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 378-398. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Popenoe de Hatch, Marion (2004). "Un paso más en entender los inicios de Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik)" (PDF). XVII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2003 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo, H. Escobedo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 415-425. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Popenoe de Hatch, Marion (2005). "La Conquista de Tak'alik Ab'aj" (PDF). XVIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2004 (Edited by Juan Pedro LaPorte, Bárbara Arroyo and Héctor e. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 992-999. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Popenoe de Hatch, Marion; Christa Schieber de Lavarreda (2001). "Una revisión preliminar de la historia de Tak'alik Ab'aj, departamento de Retalhuleu" (PDF). XIV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2000 (Edited by J.P. Laporte, A.C. Suasnávar and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 990-1005. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Pool, Christopher A. (2007). Olmec Archaeology and Early Mesoamerica. Cambridge World Archaeology. Cambridge, UK and New York City: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-78882-3. OCLC 68965709.
- Porter, James B. (Spring–Sonbahar 1989). "Olmec Colossal Heads as Recarved Thrones: "Mutilation," Revolution, and Recarving". Res: Anthropology and Aesthetics. 17–18 (17/18). Cambridge, Massachusetts: The President and Fellows of Harvard College acting through the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology. ss. 22-29. doi:10.1086/RESvn1ms20166812. JSTOR 20166812. (abonelik gereklidir)
- Rizzo de Robles, Nidia (1991). "Aspectos ecológicos del proyecto Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik)" (PDF). II Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1988 (Edited by J.P. Laporte, S. Villagrán, H. Escobedo, D. De González and J. Valdés) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 31-34. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa (1994). "Tak'alik Ab'aj: Hallazgo de un Juego de Pelota del Preclásico Medio" (PDF). VII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 1993 (Edited by J.P. Laporte and H. Escobedo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 73-86. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi14 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa (2002). "La ofrenda de Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik)" (PDF). XV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2001 (Edited by J.P. Laporte, H. Escobedo and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 399-412. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa (2003). "Una nueva ofrenda en Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik): El Entierro 1" (PDF). XVI Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2002 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo, H. Escobedo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 784-792. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Jeremías Claudio Pérez (2004). "Una página más en la historia de Tak'alik Ab'aj" (PDF). XVII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2003 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo, H. Escobedo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 405-414. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Jeremías Claudio Pérez (2005). "La ofrenda del incensario "La Niña"" (PDF). XVIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2004 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 724-736. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Jeremías Claudio Pérez (2006). "La cultura de Tak'alik Ab'aj y los Olmecas" (PDF). XIX Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2005 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 23-36. 4 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi12 Kasım 2009.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Miguel Orrego Corzo (2009). "El descubrimiento del Altar 48 de Tak'alik Ab'aj" (PDF). XXII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2008 (İspanyolca). Guatemala: Proyecto Nacional Tak'alik Ab'aj, Ministerio de Cultura y Deportes, Dirección General del Patrimonio Cultural y Natural/IDAEH/Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 456-470. 4 January 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Miguel Orrego Corzo (2010). "La Escultura "El Cargador del Ancestro" y su contexto. Mesa Redonda: Pozole de signos y significados. Juntándonos en torno a la epigrafía e iconografía de la escultura preclásica. Proyecto Nacional Tak'alik Ab'aj, Ministerio de Cultura y Deportes, Dirección General del Patrimonio Cultural y Natural/IDAEH". XXIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2009 (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología.
- Schieber de Lavarreda, Christa; Miguel Orrego Corzo (2011). "La Pasión del "Señor de la Greca". Proyecto Nacional Tak'alik Ab'aj, Ministerio de Cultura y Deportes, Dirección General del Patrimonio Cultural y Natural/IDAEH". XXIV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2010 (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología.
- Sharer, Robert J. (2000). "The Maya Highlands and the Adjacent Pacific Coast". Richard E.W. Adams; Murdo J. Macleod (Ed.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas, Vol. II: Mesoamerica, part 1. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ss. 449-499. ISBN 0-521-35165-0. OCLC 33359444.
- Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya
. 6th, fully revised. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446. - Tarpy, Cliff (2004) "Place of the Standing Stones", in National Geographic, May 2004.
- UNESCO. "The Mayan-Olmecan Encounter". 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2010.
- Van Akkeren, Ruud (2005). "Conociendo a los Pipiles de la Costa del Pacífico de Guatemala: Un estudio etno-histórico de documentos indígenas y del Archivo General de Centroamérica" (PDF). XVIII Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2004 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 1000-1014. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi14 Eylül 2011.
- Van Akkeren, Ruud (2006). "El Chinamit y la plaza del Postclásico: La arqueología y la etnohistoria en busca del papel de la Casa de Consejo" (PDF). XIX Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2005 (Edited by J.P. Laporte, B. Arroyo and H. Mejía) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 223-234. 14 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi15 Eylül 2011.
- Wolley Schwarz, Claudia (2001). "Investigaciones arqueológicas en los Grupos Norte y Oeste de Tak'alik Ab'aj" (PDF). XIV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2000 (Edited by J.P. Laporte, A.C. Suasnávar and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 1006-1012. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Wolley Schwarz, Claudia (2002). "Compendio de petrograbados y monumentos con depresiones de Tak'alik Ab'aj (antes Abaj Takalik)" (PDF). XV Simposio de Investigaciones Arqueológicas en Guatemala, 2001 (Edited by J.P. Laporte, H. Escobedo and B. Arroyo) (İspanyolca). Guatemala: Museo Nacional de Arqueología y Etnología. ss. 365-377. 11 Aralık 2009 tarihinde kaynağından (PDF online edition) arşivlendi1 Şubat 2009.
- Zetina Aldana, Mario Enrique; Jaime Gildardo Escobar (1994). Abaj Takalik Cuaderno de Investigación 2: Flora y fauna: una visión retrospectiva y contemporánea en Abaj Takalik (İspanyolca). Guatemala: Ministerio de Cultura y Deportes. OCLC 37571546.