Taksim Maksemi
 Taksim Maksemi giriş kapısı, arka planda Taksim Camii minaresi | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Sarnıç |
| Konum | Beyoğlu, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′13″K 28°59′04″D / 41.03694°K 28.98444°D |
Taksim Maksemi, İstanbul, Beyoğlu'nda İstiklal Caddesi ile Taksim Meydanı'nın kesiştiği köşede yer alan yapı.
Bahçeköy'deki derelerden gelen suların İstanbul'un mahallerin dağıtmak için 18. yüzyılda inşa edilen Taksim Su Yolu'nun ana yapısı idi. Küfeki taşından yapılmış sekiz köşeli yapı, bulunduğu meydana, muhite ve su yoluna "Taksim" adınının verilmesinin sebebidir.[1] Giriş kapısının sağında ve solunda birer çeşme, kapısının üstündeki pencerenin iki yanında birer kuş köşkü bulunur. Arkasındaki meydanda Taksim Su Yolu'nun deposu vardır. Maksem ve su deposu 2024 yılından itibaren İBB Cumhuriyet Müzesi olarak işlevlendirilmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]18. yüzyılda Haliç'in kuzeyindeki bölgede nüfusun artması ve su kıtlığı baş göstermesi üzerine III. Ahmet devrinde Bahçeköy civarından bu bölgelere su getirmek için çaba gösterilmiş; fakat 1730'da Patrona Halil İsyanı ile padişah tahttan indirilince bu girişim yarım kalmıştı. III. Ahmet'ten sonra tahta çıkan I. Mahmut yarım kalan girişimi tamamladı. Taksim Su Yolu tesisleri 10 Ekim 1731 günü açıldı.[1]
Taksim Maksemi, İstanbul'un Yeniköy, Ortaköy, Dolmabahçe, Yıldız, Fındıklı, Galata, Karaköy, Cihangir, Pera, Kurtuluş, Kasımpaşa gibi en büyük semtlerinin mahalle çeşmelerine su getiren Taksim Su Yolu'nun ana dağıtım merkezi idi.[2] 1890 yılında toplam 622 yere su ulaştırılmaktaydı.[3] Taksim Maksem'in giriş kapısının tam karşısındaki duvarda yer alan mermer sandığın pirinç lüleleri, üç ayrı kola verilen suyun miktarını ayarlamaya yaramaktaydı. Tophane-Fındıklı yolu için 18, Beyoğlu-Galata kolu için 18 ve Kasımpaşa kolu için de 5 lüle öngörülmüştü.[4]
Taksim isalesi, 19. yüzyılın sonlarında Terkos suyunun şehre gelmesiyle eski önemini kaybetmeye başladı. Taksim Su Yolu şebekesi zamanla tamamen tahrip oldu. Taksim Maksemi, tahrip edilmeden günümüze gelebildi. Maksemin arkasındaki su deposu, 2008 yılından itibaren İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından bir sanat galerisi olarak düzenlendi ve "Cumhuriyet Sanat Galeri" adıyla hizmet verdi.[5] Bir süre kapalı kalan sanat galerisi, 2021'de "Kültür İnsanı Atatürk" sergisi için, ardından farklı özel sergiler için mekân olarak kullanıldı.[6]
2022'de Büyükşehir Belediyesi içindeki İBB Miras biriminin ekipleri Maksem ve Su Deposu restorasyonuna başladı. Maksem ve su deposu, iki yıl süren çalışmanın ardından bir müze olarak yeniden işlevlendirildi.[7][8] Cumhuriyetin 100. yılında, 8 Haziran 2024 günü açıldı.[5]
Yapı özelikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kesme küfeki taştan inşa edilmiş, sekiz köşeli, piramit çatılı bir yapıdır. Giriş kapısı İstiklal Caddesi’ne bakar. Kapının sağında ve solunda birer çeşme bulunur. Sağdaki, Sultan I. Mahmud Çeşmesi'dir. Soldakinin üzerinde, - birçok Osmanlı dönemi su yapısında olduğu gibi - Biz her şeyi sudan yarattık" anlamına gelen Enbiya Suresi’nin 30. ayeti yazar.[1] Maksem kapısı üzerinde bir pencere, pencerenin iki yanında birer kuş köşkü vardır.[9] Giriş kapısı üstündeki kitabede maksemin Hicrî 1145, Milâdî 1731 yılında inşa edildiği yazar.
Maksem içinde dağıtma sandıkları (havuzları) bulunur. Duvarları ve kubbesi klasik Türk nakışları ile süslüdür. Taksim sandığına gelen su, 14 cm. çıkıntılı bir çörtenden akar. çörtenin sol tarafında Cezayirli Gazi Hasan Paşa’ya tahsis edilen su hakkında, sağ tarafında ise Sadrazam Yusuf Paşa’ya ait birer kitabe vardır.[1]
Maksemin arkasındaki meydanda Taksim Su Yolu'nun en büyük deposu vardır. İçinde, tavanları kurşun kaplı tonozla örtülü, kare planlı 24 oda bulunur. Depo, 2730 metreküp su hacmine sahiptir. Tonozların üzerinde havalandırma delikleri vardır
-
Taksim Maksemi -
I. Mahmut çeşmesi (sağdaki çeşme) -
Taksim Maksemi'nin solundaki çeşme -
Kapı üstündeki pencere ve kuş köşkleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Aygün, Ahmet (2018-01-01). "Kırkçeşme ve Taksim Su Yollarına Ait Anıtsal Yapıların Belgelenmesi ve Koruma Önerileri". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
- ^ Çelik Gülersoy, "Taksim Meydanı", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, 1994. ISBN 975-7306-00-2.
- ^ "Taksim Su Yolu" (PDF). İSKİ.
- ^ "MAHMUD HAN (I) TAKSİM MAKSEMİ VE ÇEŞMELERİ (H.1145- M.1732) - Su Vakfı". www.suvakfi.org.tr. Erişim tarihi: 2025-10-09.
- ^ a b Cansız, Ada Umay (10 Haziran 2024). "Taksim Maksemi, Cumhuriyet Müzesi Olarak Kapılarını Açtı". Arkitera. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ "Maksem'de bir sergi: Kültür İnsanı Atatürk". Milliyet. 26 Ekim 2021. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ "Restore edilen Taksim Maksemi, 'Cumhuriyet Müzesi' oldu... İmamoğlu: 'İçeriye girdiğinizde hayıflanacaksınız'". Cumhuriyet. 6 Eylül 2024. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2024.
- ^ "Taksim Maksemi, Cumhuriyet Müzesi oldu ... Mahir Polat: Sadece seyirlik değil, deneyim odaklı, yaşayan bir müze". Artı Gerçek. 2 Temmuz 2024. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ "SULTAN I. MAHMUD VE TAKSİM SU MAKSEMİ". Somuncu Baba Dergisi. Erişim tarihi: 2025-10-09.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
