Tashih

Tashih ya da düzelti, bir metnin ya da basılı materyalin hatalarının giderilmesi veya biçimsel niteliğinin geliştirilmesidir. Bu işi yapan kişiye düzeltmen denir. Redaksiyon ile benzerlik göstermekle birlikte, düzelti, yayından sonra yapılan değişiklikleri de kapsar. Hatta bazı kaynaklarda redaksiyon ve düzelti eş anlamlı kullanılır.

Matbaacılık ve yayıncılıkta tashih ya da düzelti

Düzelti terimi tek başına kısaca kullanıldığında genelde dizgi düzeltisi ya da prova okuması anlamına gelir. Öte yandan matbaacılıkta renk ve baskı özelliklerini düzeltme işlemi de renk düzeltisi olarak adlandırılır.

Geleneksel yayıncılık iş akışında önce sadece dizgisi yapılıp sayfa düzeni bitirilmemiş kolon ya da sayfa provaları üzerinden bir ya da gerekirse tekrar prova çekilip birden fazla dizgi düzeltisi yapılır, en son olarak da baskı provası üzerinde, sayfa düzeni, metin dışı unsurların renk ve baskı kalitesi ve diğer baskı öncesi denetimler yapılır.

Günümüzde üretim sürecinin giderek daha büyük bir kısmı elektronik ortama taşınmış ve bunun sonucu kâğıt üzerine basılı provanın düzeltilmesi yerine elektronik ortamda baskıya hazırlık sürecine giren elektronik belgenin doğrudan düzeltilmesi ("ekran" okuması ya da çevrimiçi elektronik düzelti) yaygınlaşmıştır. İlaveten, kelime işlemci programların gelişmesi ve kullanımlarının yaygınlaşması sonucu yazım hatalarının pek çoğu otomatik olarak bu yazılımlar içinde düzeltilmektedir.

Yayıncılıkta redaksiyon işleminin hatalı olarak düzelti olarak adlandırıldığı olur. Redaksiyon, dizgi ya da genel ifadesiyle üretim öncesi ve esas olarak içerikle ilgili yapılırken, düzelti, dizgiden sonra baskı öncesi aşamada ve esasen biçimsel hataların düzeltilmesidir. Bu işbölümünde gramer hataları redaktör (metin editörü) tarafından, sayfa düzeni ve yazım hataları ise düzeltmen (musahhih) tarafından düzeltilir. Karışıklık kısmen bu iki işlemin ortak bir malzeme kullanmaları, iş tanımlarının ve sınırlarının her zaman çok net olmaması, bazı kuruluşlarda aynı kişilerce üstlenilmeleri ve modern düzelti yazılımlarının gramer hatalarını da kısmen düzeltmesi gibi nedenlerden kaynaklanır.

Mesleki standartlar ve Türkiye'de durum

Dizgi düzeltisi, profesyonel bir düzeltmen tarafından, dilin standart yazım kılavuzu ve ek olarak yayın kuruluşunun kendi biçimsel kuralları uyarınca yapılmalı ve hatalar ISO 5776 gibi standart düzeltme işaretleriyle işaretlenmelidir. Ancak bu uluslararası sektörel standartlara Türkiye'de öteden beri uyulmaz. Masaüstü yayıncılık, ofset baskı ve kişisel bilgisayar teknolojilerinin hızla hakim olduğu dönemde mesleki bilgi ve uzmanlığın iyice zayıflaması da bu durumu pekiştirmiştir.