Taymas Gubdalan

Taymas Gubdalan
Lakabı	Gümüş-Burun
Doğum	18. yüzyıl Gubden, Dağıstan
Ölüm	24 Ağustos 1859 Gunib, Dağıstan
Bağlılığı	Kafkasya İmamlığı
Hizmet yılları	1817-1859
Rütbesi	Şamil'in Naibi
Çatışma/savaşları	Rus-Kafkas Savaşı

Taymas Gubdalan ya da Gubden'li Taymas (Dargince: Губдалан Таймас), Kuzey Kafkasya'nın önemli askeri figürlerinden biridir. Burnu kesik olduğundan Gümüş-Burun lakaplıdır. Şeyh Şamil'in yakınındaki naiplerden biri olarak, Kafkas Savaşı'nın doğu cephesi olan Mürid Savaşı'nda yer almıştır.

Biyografi

Taymas, 18. yüzyılın sonlarında Tarğu Şavhallığı'nda bir Dargi köyü olan Gubden'de doğdu. Sıradan bir köylü ailesinden geliyordu. Tarğu Şavhallığı'na nuker (asker) olarak hizmet etti.

Rivayetlerden birine göre Taymas bazı suçlar işlemişti. Köyün lideri Canay ile köyün kadısı, bu suçun cezası olarak Taymas'ın burun ucunu kesmeye karar verdiler ve bu cezayı çektikten sonra Taymas, aşağılandığını düşündüğünden sonradan intikam almak için Şamil'in yanına gitti. Daha sonra gizlice Gubden'e dönerek Canay'ı öldürdü.

Başka bir rivayete göre ise, Şavhallığın ailesine keyfi yönetimleri nedeniyle düşmandı. Feodal baskıya karşı bir protesto olarak Şamil'in yanına katıldı. Bunun üzerine Tarğu Şavhallığı'nın emriyle burun ucunu kestiler. Askeri tarihçi Valeri Potto'ya göre, Gubdenli abrek Gümüş-Burun, lakabını bir çatışmada burnunu kaybettiği için almıştı.

Çarlık ordusuna karşı bir savaşta 11 Rus askeri öldürdü. Muharebede kadar yorulmuştu ki kılıcını tutamaz hale geldi ve esir düştü. Rusların emrindeki Dağıstan Genel Valisi Temirhan-Şura'nın kendisini sorgulaması sırasında, Şamil'in yenilmez olduğunu, ancak parayla itaat altına alınabileceğini söyledi. General ona çok yüklü miktarda bir para verdi ve Şamil'e gönderdi. Taymas, paranın yarısını ölen müritlerin ailelerine dağıttı, diğer yarısını ise Kafkasya İmamlığı'nın hazinesine teslim etti.

25 Ekim 1858'de, Muhammed-İman Gazaliyev liderliğindeki Tatar milisleri, Taymas'ın birliğine karşı savaşa girdi. Çatışmada 15 Dağıstanlı öldürüldü, birkaç tanesi esir alındı. Tatarlar, zaferlerinin temsili olarak çatışma alanından kesik insan uzuvları ve kafalarını ganimet olarak alıyorlar.

Şeyh Şamil'in biyografisini yazan Abdurahman Gazi-Kumuhski, Taymas'ın Ohlı köyüne yapılan baskına katılımını şu şekilde anlatmaktadır:

Bir gün, Naib Abakar Hacı, Dargi köyü Ohlı'ya baskın yapmak için, komutanı Donogo M. ve ünlü cesur savaşçı Hamzat'ı başına getirdiği bir birliği örgütledi. Ohlı köyünün kenarında, çatıya yerleştirilmiş küçük birer topları olan nöbetçi kışlaları bulunuyordu. Saldırganlar, ahşap birer merdiven ve at arabası hazırlayarak akşam köye yaklaştılar, kışlayı kuşattılar ve Taymas, iki mürit ile birlikte çatıya çıkıp kışlanın tepesindeki askerleri öldürdü. Ardından topu çatının üzerinden yere atıp, arabaya yükleyerek götürdüler.

Ayrıca, Taymas'ın Gürcistan'dan bir at sürüsü çaldığı, ünlü Gürcü kahramanı Aznavur'u öldürdüğü, onu takip eden bir grup savaşçıyı yendiği, ardından sürüyü Şamil'e götürdüğü ve Aznavur'un atını ise Şamil'in oğlu Gazi-Muhammed'e hediye ettiği bilinmektedir.

Ölüm

1859 yılının ağustos ayında, Şamil'in devleti çökmenin eşiğinde, Gunib'e doğru geri çekilmeye başlamıştır. Şamil'in yanında Taymas da bulunuyordu.

Maksud Alihanov-Avarski, şu şekilde yazmaktadır:

Gunib'in üst kısmına tırmanırken Şamil, dağın doğu yamaçlarında kurduğu barikatın yanında 40 askerle birlikte iki topun komutasını Taymas'a bırakmıştı. Şamil sabahın erken saatlerinde bölgeden ayrıldıktan hemen sonra, bu barikat noktasına doğudan Rus birliği yaklaştı. Yaklaşan Rus birliği, Albay Kanapoviç'in komutasındaki iki Şirvan alayı ve dört topundan oluşuyordu. Şamil, Rus birliğine top atışlarıyla karşılık verdi, ancak ardından topların ele geçirilmemesi için uçurumdan aşağı atarak, beş askerle birlikte hızlıca Gunib'e tırmanıp geri çekilerek başka Rus birliklerinin kuşatmasından kaçtı. Şamil'in geri çekilmesinin ardından Taymas'ın birliği de barikatını terk etti, ancak güneyden başka bir Rus birliği onların yolunu kesti ve hızla çevrelendiler. Taymas ve adamları, tabancalarını ve kalkanlarını çekerek Ruslara doğru saldırdılar. Yakın dövüşlerle gerçekleşen bu muharebede Taymas ile adamlarının hepsi ve birçok Rus askeri hayatını kaybetti. Bu çatışma, Gunib'in düşüşü sırasında yaşanan tek sıcak ve kanlı çatışmaydı.

Hacı Ali Çohski, bu konuda şunları eklemiştir:

Hiçbiri Şamil’e ulaşıp Gunib köyüne girmeyi başaramadı. Bunlar en cesur olanlardı. Eğer bu müritler köye ulaşabilseydi, Gunib'in kuşatılması üç gün daha sürerdi...

Taymas'a, Kafkasya İmamlığı tarafından 3 madalya verilmişti. Rus Alay Komutanı Ştange'ye göre Er Korganov tarafından tabancayla öldürüldü ve madalyaları ondan alınıp Ştange'ye verildi. Prens Aleksandr Baryatinski'nin yazdığına göre Ruslar yaklaşık 100 kayıp verdi.

Kültürel etkileri

Taymas'ın kahramanca görülen ölümü, Dağıstan halklarının sözlü halk edebiyatında da yer almıştır. Tarihsel olarak doğruluğu şüpheli olan bir Kumuk hikâyesi şöyle anlatılmaktadır:

Şamil’in çok güvendiği üç naibi vardı: Gubdenli Taymas "Gümüş Burun", Gotsinski Nacmuddin’in babası Dinigun (Donogo) ve Hacı Murat. Şamil, Gunib dağında savunma yaparken her gece sırayla Taymas'a ve Murat'a Gunibe giden patikayı korumalarını emrederdi. Dinigun, Şamil’e sinsice işler çevirmediğini, o halde neden bu görevin kendisine de verilmediğini sordu. Şamil, ona da bu görevi vermeyi kabul etti. Ardından Hacı Murat, "Efendim, sen ona güvenip bu görevi verdin, şimdi ne olacağını kendin göreceksin." dedikten sonra kırgın bir biçimde ayrıldı. Aynı gece, Dinigun Şamil’e ihanet etti. Ertesi sabah Taymas dışarı çıkarken halatla tırmanan düşmanları gördü. Taymas hızla Şamil’in yanına gidip durumu bildirdi. Şamil, Kur'an'a bakarak ne yapması gerektiğini öğrenmeye çalıştı. "Cihat yapmalıyız," dedi Şamil. O sırada ailesi yanına koştu ve ona buna karar vermemesi için yalvardı. Şamil, kutsal kitaba tekrar bakıp, "Ailem karşı, bu yüzden cihat yapmam haramdır, eğer ailem karşıysa, bu cihat kabul edilmez (Allah tarafından), mücadeleyi bırakıyorum" dedi. Taymas ise, "Ama ben bırakmıyorum!" diyerek atına bindi, Gunib dağına çıkan tüm düşmanları yok etti, ama kendisi de kayboldu: ya göğe yükseldi, ya da yerin içine girdi… Şamil’i ise esir aldılar. Çar, generaline, "24 yıldır Şamil’i esir alamadınız, şimdi nasıl oldu da yakalayabildiniz?" diye sordu. General, Dinigun’a sahte paralarla rüşvet verdiklerini, paraların kenarlarının gerçek, içlerinin ise gazete kağıdı olduğunu açıkladı. Çar, Dinigun’u çağırıp, ona sahte paralarla kandırıldığını, ancak sahte paralar yerine artık gerçek bir şey alacağını söyledi. Bunun üzerine, bir yağ ve bir kurşun kaynatılmasını emredip, her ikisini de birden Dinigun’un boğazına döktü. Çar, bu zalim cezayı şu şekilde açıkladı: "Eğer efendine karşı böyle bir hainlik yaptıysan, bana neler yapmazsın."