Tektonik yükselme
 | Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Mayıs 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Mayıs 2020) |
Tektonik yükselme denilen olay plaka tektoniğin yüklenen dünya yüzeyinin jeolojik yükselmesidir. Tektonik yer kabuğunun yapıları, bu kabuğun uzun yıllar süren farklı hareketleriyle meydana gelmiştir. Tabakalar tortulanma sırasındaki ilk yatay görünüşünü koruyamamışlardır; eğilmiş, bükülmüş, kıvrılmış ve kırılmıştır. Aynı zamanda altta yatan mantonun yoğunluk dağılımındaki değişiklikler sert litosferin ezilmesine neden olmuştur.
Kabuk kalınlaşması
[değiştir | kaynağı değiştir]Kabuk kalınlaşması yukarıya doğru hareket gösterir. Çoğunlukla kıtasal kabuğun üstüne itildiğinde meydana gelir. Bu sürecin en güzel örneğini Himalaya'da görebiliriz. Ayrıca ters metamorfik [radyan 1] radyan kayalar da oluşmuştur.
Kabuğun ve alttaki mantonun yoğunluk dağılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Dağların sıralarının yüksek yüzeyleri kabuk kalınlaşmasından meydana gelse bile tektonik olaydan sorumlu başka kaynaklar da mevcuttur. Bunlardan bir tanesi yoğunluk farkıdır. Eğer yoğunluk farkı mevcut ise tüm tektonik süreçler yer çekimi tarafından yönlendirilir.
Litosfer esnekliği
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünya'nın manto katmanı üstünde yer alan yeryüzüne kadar uzanan katmanıdır. Kalınlığı yaklaşık 70 ile 100 km arasındadır. Buna litosfer (taş küre) denir. Litosfer esnekliği toprak gibi dış tabaka büyüyen maddelerin kuvvetleriyle, etkisiyle esnetilir.
Orojenik yükselme
[değiştir | kaynağı değiştir]Orojenez yunanca dağ oluşumu anlamına gelmektedir. Orojenik yükselme tektonik plaka çarpışmalarından meydana gelmiştır. Kıtasal kabukların çarpışmasıyla oluşur. Bu çarpışma sonucunda büyük dağ sıraları meydana gelir. Hint ve Avrasya plakaları buna örnek verilebilir. Dağlar yavaş yükseldiği zaman su boşluğu adını verdiğimiz durum ortaya çıkabilir. Su yolundan erozyon dağın yukselmesınden daha hızlı gerçekleşebilir. Bu da bir tarafta alçak bir ülkeden diğer bir ülkeye uzanan bir dağ geçidinden geçen bir geçit veya vadiye yol açar.
İzostatik artış
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir bölgeden çıkan kütlenin kabuğun geri tepmesiyle izostatik olarak kabul görmektedir. Tipik kabuk ve manto yoğunluklarını dikkate alırsak ortalama 100 metrelik bir kayaç, kabuğun yaklaşık 85 metre olarak geri sekmesine sebep olur. Ortalama 15 metrelik yüzey yüksekliği kaybına neden olur. Örnek olarak kıta buzullarının ve buz tabakalarının erimesinin ardından buzul sonrası geri tepme olacaktır.[buzul sonrası geri tepme 1]
- ^ buzul sonrası geri tepme
Mercan adaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Mercan adalarında tektonik yükselme görülebilir. Mercandan oluşan volkan gibi yüksek adalar okyanus adaları ile resmiyet kazanmıştır. Bu tür adalara Pasifik'ten Nauru, Makatea, Banaba örnek verilebilir. Başka bir örnek verilecek olursa Yeni Kaledonya'daki Maré ve Lifou adaları verilebilir. Bu adaların yükselişi Okyanus tektonik plakalarının hareketinin sonucudur.
Yükselme ve mezardan çıkarma
[değiştir | kaynağı değiştir]Jeolojide yüzey yükseltme olarak adlandırılan yüzey yükseltme, belirli bir boyuttaki yüzey alanlarındaki yükseklik olarak ifade edilir. Yükseklik değişimlerinin ortalaması alınır. Jeolojide kayaların, kayaçların yükselmesine göre yerlerinin değişmesini ifade eder. Kayaların yüzeyine göre yer değiştirme ve çıkarılmasına mezardan çıkarma denilir. Yükselmede bir noktanın yükselişini ölçmek, ne kadar yüksekliği olduğunun bilinmesini ve yükseklik değişimlerini ölçmeyi gerektirmektedir. Genel anlamda gömülü kayalar veya gömülü kayaçlar için kullanılan bir yöntemdir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
1 - ^ İngiltere ve Molnar, 1990 Yüzey yükselmesi, kayaların yükselmesi ve kayaların mezarlarının çıkarılması, Jeoloji s. 18. no. 12 s. 1173 - 1177 Soyut
2 - ^ Le Fort, Patrick. '' Himalaya' nın evrimi . '' (nd) : 95 -109. Yazdır.
3 - ^ Molnar, P. ve P. Tapponler . '' Asya' nın Senozoik Tektoniği : Kıta Çarpışmasının Etkileri : Asya' daki Son Kıta Tektoniğinin Özellikleri Hindistan - Avrasya Çarpışmasının Olarak Yorumlanabilir.'' Science 189. 4201 (1975) : 419 -26. Yazdır.
4 - ^ Karlstrom, KE ve diğerleri, 2012, Rocky Dağları ve Colorado Platosu' nun manto güdümlü dinamik yükselmesi ve yüzeysel tepkisi: Birleşik bir hipoteze doğru, Lilhosphere, s. s.4, s. 3 - 22 özet
5 - ^ Burbank, Douglas W. ve Anderson, Robert S. Tektonik Jeomorfoloji. Chishester, Batı Sussex: J. Wiley & Sons 2011 Yazdırın.
6 - ^ Gilchrist, AR, MA Summerfield ve HAP Cockburn . '' Peyzaj Diseksiyonu, İzostatik Artış Ve Orejenlerin Morfolojik Gelişimi .'' Jeoloji 22 .11 (1994) : 963 - 966 Yazdır.
- ^ radyan
7- ^ Burbank, Douglas West, and Robert S. Anderson Tectonic Geomorphology Malden, MA:Blackwell Science, 2000
