Tersiyer (kimya)
Tersiyer Latincedeki "tertiarius" kelimesinden gelmektedir. Kimyada üçüncül manasında kullanılmaktadır.
| Kırmızı ile işaretlenen atomlar farklı atom gruplarındaki merkez atomlarını temsil etmektedirler. Bu şemada tersiyer, primer, sekunder ve kuartet merkez atomları karşılaştırılmıştır. | ||||
| primer | sekunder | tersiyer | Kuartet | |
| Karbonun Organik kimyadaki bağları |
|
|
|
|
| Alkol | 
|
|
|
Bulunmamaktadır. |
| Amin | 
|
|
|
|
| Karbon asit amidler | 
|
|
|
Bulunmamaktadır |
| Fosfin | 
|
|
|
|
Organik kimyada tersiyer (üçüncül) kelimesinin anlamı merkezdeki atomun (Karbon, Azot, Fosfor) üç bağı organik kısımla (R) yapması ve merkezdeki atomun cinsine bağlı olarak, bir hidrojen atomuyla ya bağ yapar ya da sadece üç tane organik kısımla bağ yapmasıyla yetinilmiş bileşiklerdir.
Burada organik kısımlar alkil, aril, alkil-aril, vb... olabilirler. Tersiyer alkoller merkez atom olarak karbon atomu (merkez atom = Karbon ), tersiyer aminler merkez atom olarak Azot (merkez atom = Azot ) ve tersiyer fosfinlerde ise merkez atomu olarak fosfor atomu (merkez atom = Fosfor ) yer almaktadır.[1]
Örnek olarak:
- Alkanlarda merkez atomu olan karbon atomuna üç tane sübstitüentin yanı sıra bir tane hidrojen atomu bağlıdır.
- Tersiyer alkollerde ise merkezdeki karbon atomuna üç sübstitüen bağlı iken bu karbonla başka bir hidrojen direkt bağ yapmamıştır. Çünkü bu moleküllerde fonksiyonel grup olan hidroksil (OH) grubu bağlıdır.
- Tersiyer aminler de bu durum pek farklı değildir bu sefer merkez atomu olan azota sadece üç tane sübstitüent bağlıdır.
Tersiyer bileşiklerin yapısında fonksiyonel grubunu engelleyebilecek başka üç tane fonksiyonel grubun daha olması, bu bileşiklerde çok güçlü sterio engellemenin oluşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle bu tür molekülleri yapılarında barındıran bileşiklerin klasik yöntemlerle tepkimeye girmesi çok zor hatta imkânsızdır denilebilir. Bu tepkimelere örnek olarak tersiyer alkoller(2-Metil-2-propanol), tersiyer aminler ve tersiyer fosfinler verilebilir. Tersiyer karbonlar için örnek olarak 2-Metilpropan verilebilir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Otto-Albrecht Neumüller (Herausgeber): Römpps Chemie Lexikon, Frank'sche Verlagshandlung, Stuttgart, 1983, 8. Auflage, S. 4170, ISBN 3-440-04513-7.