Büyük Diktatör

Büyük Diktatör

The Great Dictator
Yönetmen	Charles Chaplin Wheeler Dryden
Yapımcı	Charles Chaplin
Senarist	Charles Chaplin
Oyuncular	Charles Chaplin Paulette Goddard Jack Oakie
Müzik	Charles Chaplin
Kurgu	Willard Nico
Stüdyo	Charles Chaplin Productions
Dağıtıcı	United Artists
Cinsi	Sinema filmi
Renk	Siyah-beyaz
Yapım yılı	15 Ekim 1940, ABD
Süre	124 dakika
Dil	İngilizce
Bütçe	$2,000,000

Büyük Diktatör, Charlie Chaplin'in yönettiği ve başrolü Paulette Goddard ile paylaştığı, 1940, ABD yapımı politik komedi filmidir. Aynı zamanda Chaplin'in ilk sesli filmidir.

Filmde Nazizm ve Chaplin tarafından canlandırılan Adolf Hitler oldukça sert bir şekilde eleştirilmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri'nin resmî olarak Nazi Almanyası ile hâlâ barış içinde olduğu ve savaşa henüz girmediği bir dönemde çekilen filmin, kendi dönemi içinde sıra dışı bir yeri vardır. Hitler ve emrindeki Nazilerin işgal ettikleri bölgelerde yaptıklarının henüz tam olarak açığa çıkmadığı bir dönemde, Chaplin yaptığı film ile Hitler'in Yahudi mallarını kamulaştırması, antisemitizm, faşizm konularını Nazileri yerden yere vurarak işlemiş; hatta filmde Nazileri beyinleri ve kalpleri makineden yapılma insanlar olarak tanımlamıştır.

Büyük Diktatör izleyiciler arasında da popülarite kazandı ve Chaplin'in ticari açıdan en başarılı filmi oldu. Modern eleştirmenler filme tarihsel olarak önemli bir film, şimdiye kadar yapılmış en büyük komedi filmlerinden biri ve önemli bir hiciv eseri gibi övgülerde bulundu.

Film ayrıca, yaklaşık 4 dakika süren bitiş konuşması ile ünlüdür.

Chaplin, 1964 tarihli otobiyografisinde, Nazi toplama kamplarının o zamanki dehşetinin gerçek boyutunu bilse filmi yapamayacağını belirtmiştir.

"Büyük Diktatör", 1997 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihi ve estetik olarak önemli" filmler arasına seçilerek ABD Ulusal Film Arşivi'nde muhafaza edilmesine karar verilmiştir.

Film, gösterime girdiği yıllarda Almanya'da yasaklanmıştır.

Konu

Adenoid Hynkel olarak Chaplin

Chaplin bu filmde Adolf Hitler'in parodisi olan Adenoid Hynkel ve Yahudi bir berberi canlandırır. Yahudi berber I. Dünya Savaşı'nda Tomania (Almanya) ordusunda savaşır. Pek başarılı bir asker olmasa da Schultz (Reginald Gardiner) adlı bir subayın hayatını kurtarır; fakat geçirdikleri uçak kazasında hafızasını kaybeder ve yıllarca hastanede yatar. Bu nedenle de Tomania (Almanya)'nın değişen şartlarından, Tomania (Almanya)'nın başına geçen Adenoid Hynkel ve yönetiminin Yahudilere karşı başlattığı savaştan habersizdir. Bir gün hastaneden kaçıp evine geri döner fakat penceresine Jew (Yahudi) yazmak isteyen askerlere izin vermediğinden kavga çıkarır. Onlar tarafından öldürülecekken tesadüfen oradan geçen ve berbere hayat borcu olan Schultz tarafından kurtarılır; askerler de berberin yaşadığı gettoyu rahatsız etmeme emri alır. Gerçekleri öğrenen berber aynı yerde yaşadığı Hannah'a (Paulette Goddard) aşık olur.

Bu sırada Adenoid Hynkel (Adolf Hitler), Herring (Hermann Göring) ve propaganda bakanı Garbitsch (Goebbels) yardımı ile Yahudi mallarına el koymanın ve Avusturya'yı -hatta tüm dünyayı- işgal etmenin planlarını yapmakta ve etkileyici konuşmaları ile kalabalıkları etkilemeye devam etmektedir. Zengin bir Yahudi iş insanından ordu için para almaya çalışır; fakat bu olmayınca Yahudilere yönelik saldırılarını iyice artırır. Gettoda yaşam zorlaşmaya başlar. Hynkel kendisini eleştiren Schultz'u da hapse yollar. Schultz yolda kaçıp berberin olduğu yere sığınır. Ancak yapılan bir baskında Schultz ve berber tutuklanır, gettoda yaşayanların evleri -berber dükkânı dahil- yıkılır ve malları yağma edilir. Bu olaydan sonra Hannah ve beraberindekiler daha iyi bir yaşam umuduyla Avusturya'ya göç ederler.

Adenoid Hynkel, Bacteria (İtalya) ülkesinin diktatörü olan Benzini Napoloni'nin (Mussolini) Avusturya'yı kendisinden önce işgal ettiğini duyup deliye döner. Bu nedenle Napoloni'yi Tomania ordusunun görkemi ile ezmek ve onun Avusturya'yı kendisine bırakması sağlamak için Napaloni'yi Tomania'ya davet eder. Napolini gelir fakat Adenoid Hynkel'in onu ezmek için kullandığı psikolojik taktikler pek bir işe yaramaz, Napoloni Avusturya'dan vazgeçmez. Bunun üzerine Hynkel, Avusturya sınırına gizlice yığdığı askerî birliklerin başına geçmek için oraya tebdil-i kıyafet gitme kararı alır.

Tüm bunlar olurken Schultz ve berber toplama kampından kaçmayı başarır. Avusturya sınırına çok yakın olduklarından, en yakın Avusturya kasabasına ulaşıp peşlerindeki askerlerden kurtulmaya çalışırlar. Aslında ulaşmaya çalıştıkları yer, Tomania ordusunun gizlice oraya ulaşmaya çalışan Adenoid Hynkel'i beklediği yerdir. Berber, Hynkel'e çok benzediğinden askerler onu Hynkel sanır ve yanlışlıkla ordunun başına geçirirler. Ölüm korkusu içindeki Schultz ve berber durumu kabullenmek zorunda kalır. Aynı anda ordunun olduğu kasabaya ulaşmaya çalışan gerçek Adonoid Hynkel de hapisten kaçan berber sanılarak tutuklanır ve hapse atılır. Her şey önceden ayarlanmıştır ve berber ordunun başına geçer geçmez Avusturya işgali başlar. Tomania (Almanya)'nın askerleri Hannah ve ailesinin Avusturya'daki yeni çiftliğini basar ve her yeri yağma eder. Schultz ile birlikte Tomania'nın başkentine götürülen berber, büyük bir şaşkınlık ve gerginlik içindedir. Ondan Avusturya işgaline dair bir konuşma yapması beklenir. Berber ise bir cesaret örneği göstererek tüm dünyaya seslenen ve herkesi barışa çağıran şu konuşmayı yapar: Askerler! Zorbalara itaat etmeyin. Onlar sizi eziyor; düşüncelerinizi, hislerinizi ve hareketlerinizi planlıyor, sizi koyun yerine koyuyorlar. Sizi aç bırakıp, hayvan terbiye eder gibi şartlandırıp topun ağzına sürüyorlar. İnsanlıktan çıkmış, beyni ve kalbi makineleşmiş kişilere teslim olmayın. Sizde nefret yok, sevilmeyen kişiler nefret eder ancak. Askerler! Esirlik için değil, hürriyet için savaşın. Şöyle der Luka İncili'nin 17. bölümünde "Tanrının krallığı insanın içindedir" Bir kişiye, bir gruba değil, herkese açıktır. Siz insanlar, makineleri yaratacak güçtesiniz, mutluluğu yaratacak güçte. Bu güçle yaşamı hür ve güzel yapın, harika bir maceraya dönüştürün. Bu sırada Avusturya'da bir çiftlikte ağlamakta olan Hannah, radyodan sevgilisinin kendisine ve tüm insanlara seslenişini dinler ve umudunu kaybetmemeye karar verir.

Yapım

Jürgen Trimborn'un Nazi propagandası film yapımcısı Leni Riefenstahl biyografisine göre, hem Chaplin hem de Fransız film yapımcısı René Clair, New York Modern Sanat Müzesi'ndeki bir gösteride Riefenstahl'ın “İradenin Zaferi” filmini birlikte izlediler. Film yapımcısı Luis Buñuel, Clair'in filmin gücü karşısında dehşete düştüğünü ve bunun asla gösterilmemesi gerektiğini yoksa Batı'nın kaybolduğunu haykırdığını bildirdi. Öte yandan Chaplin, filme kahkalarla güldü. Bunu "Büyük Diktatör”ün birçok unsuruna ilham vermek için kullandı ve bu filmi defalarca izleyen Chaplin, bu sayede Hitler'in tavırlarını yakından taklit edebildi.

Trimborn, Chaplin'in Riefenstahl'ın filmini izledikten sonra Büyük Diktatör'ü çekmeye karar verdiğini öne sürmektedir. Hynkel'in filmin başlangıcına yakın, kulağa Almanca gibi gelen anlamsız bir konuşmayla yaptığı miting konuşması, Hitler'in hitabet tarzının bir karikatürüdür.

Film, Chaplin tarafından yönetilirken üvey kardeşi Wheeler Dryden yardımcı yönetmenliğini yaptı. Chaplin ayrıca filmin senaryosunu yazıp, yapımcılığını da üstlendi. Film, büyük ölçüde Charlie Chaplin Stüdyolarında ve Los Angeles çevresindeki diğer yerlerde çekildi. Ayrıntılı I. Dünya Savaşı sahneleri Laurel Canyon'da çekildi. Chaplin ve Meredith Willson filmin müziğini besteledi. Çekimler Eylül 1939'da başladı (tesadüfen Almanya'nın Polonya'yı işgal edip II. Dünya Savaşı'nı başlatmasından hemen sonra) ve altı ay sonra tamamlandı.

Chaplin, 1930'ların sonlarında Naziler tarafından Yahudilere yönelik artan şiddet ve baskıya değinmek istedi ve bu şiddetin büyüklüğü kendisine Avrupalı Yahudi arkadaşları ve diğer sanatçılar tarafından kişisel olarak aktarıldı. Nazi Almanyası'nın baskıcı doğası ve militarist eğilimleri o zamanlar iyi biliniyordu. Ernst Lubitsch'in 1942 yılında yaptığı Olmak ya da Olmamak filmi benzer temaları ele aldı ve aynı zamanda yanlış bir Hitler figürü kullandı. Ancak Chaplin daha sonra Nazilerin suçlarının gerçek boyutunu bilseydi filmi yapmayacağını söyledi. Holokost'un dehşeti bilinir hale geldikten sonra, film yapımcıları, çağı hicvetmek için doğru açıyı ve tonu bulmak için yaklaşık 20 yıl uğraştılar.

Hitler ve Nazi Partisi'nin öne çıktığı dönemde, Chaplin uluslararası alanda popüler hale geliyordu. 1931'de Berlin'e yaptığı bir gezide hayranları izdiham yarattı ve bu durum Nazileri kızdırdı. Onun komedi tarzına kızarak, komedyeni (Chaplin Yahudi olmamasına rağmen) "iğrenç bir Yahudi akrobat" olarak tanımlayan Yahudiler Sana Bakıyor (1934) adlı bir kitap yayınladılar. Chaplin'in yakın bir arkadaşı olan Ivor Montagu, komedyene kitabın bir kopyasını gönderdiğini ve Chaplin'in Büyük Diktatör filmini yaparak buna karşı bir misilleme yapmaya karar verdiğine inandığını anlatıyor.

1930'larda karikatüristler ve komedyenler Hitler ve Chaplin'in benzer bıyıklara sahip olmalarına göndermelerde bulundular. Chaplin'in oğlu Charles Chaplin Jr., Babam, Charlie Chaplin adlı hatıratında, babasının Hitler ile arka plandaki benzerliklerine takılmış olduğunu anlatır; ikisi de Nisan 1889'da, dört gün arayla doğmuştu ve ikisi de yoksulluktan tepeye yükselmişlerdi.

Oyuncular

Getto

• Charlie Chaplin - Yahudi Berber
• Paulette Goddard - Hannah
• Maurice Moskovich - Mr. Jaeckel
• Emma Dunn - Mrs. Jaeckel
• Bernard Gorcey - Mr. Mann
• Paul Weigel - Mr. Agar
• Chester Conklin - Berber Dükkânındaki Müşteri

Saray

• Charlie Chaplin - Adenoid Hynkel (Tomania'nın Lideri)
• Jack Oakie - Benzino Napaloni (Bacteria'nın Lideri)
• Reginald Gardiner - Schultz
• Henry Daniell - Garbitsch (Hynkel'in Propaganda Bakanı)
• Billy Gilbert - Herring (Hynkel'in Savaş Bakanı)
• Grace Hayle - Bayan Napaloni (Benzino'nun Eşi)
• Carter DeHaven - Spook (Bacteria Elçisi)
• Leo White - Hynkel'in Berberi
• Nita Pike - Hynkel'in Sekreteri

Diğerleri

• Hank Mann - Baskın Birliği Askeri (Storm Trooper)
• Eddie Gribbon - Baskın Birliği Askeri (Storm Trooper)
• Richard Alexander - Baskın Birliği Askeri (Storm Trooper)

Müzik

Film müziği Meredith Willson tarafından yazıldı ve bestelendi, daha sonra 1957 müzikal komedi The Music Man'in besteci ve librettisti olarak tanındı:

[Chaplin] bir film müziğini alıp parçalara ayırıp tekrar bir araya getirip işte size hiç düşünemeyeceğiniz bazı sonuçlar elde ederdi - bir besteci asla düşünmezdi. Bunun hakkında kendinizi aldatmayın. Herhangi bir şeyde büyük olurdu - müzik, hukuk, bale dansı veya resim - ev, tabela veya portre. Ben Büyük Diktatör film müziği için ekran kredisi aldım, ama en iyi parçaları hepsi Chaplin'in fikirleriydi, örneğin ünlü balon dans sahnesinde Lohengrin "Prelude" kullanma fikri gibi.

Willson'a göre, Chaplin'in müşteriyi Brahms'ın Macar Dansı No. 5'i eşliğinde tıraş ettiği sahne, o gelmeden önce bir gramofon kaydı kullanılarak çekilmişti. Willson'ın görevi, müziği aksiyona uygun hale getirerek tam stüdyo orkestrasıyla yeniden kaydetmekti. Onlar bunu dikkatlice yapmayı planlamışlardı, genel fikri almak için sahneyi baştan sona geçirdikten sonra sekiz ölçü veya daha azını kaydetmeyi planlamışlardı. Chaplin, kullanılabilir bir şey olursa diye geçiş kaydını kaydetmeye karar verdi. Willson daha sonra, "aptal şans sayesinde her hareketi yakalamıştık ve bu sahnenin yapıldığı tek ve ilk 'alın' buydu, bitmiş görüntüde kullanılan buydu" diye yazdı.

James L. Neibaur, Chaplin'in kendi hayatıyla Hitler'in arasında not ettiği birçok paralelden birinin Wagner müziğine olan eğilimi olduğunu belirtmiştir. Chaplin'in Wagner'e olan ilgisi, yönetmenin film müziğini kullanımına dair çalışmalarda gözlemlenmiştir. Birçok yorumcu, Chaplin'in Hynkel'in dünya balonuyla dans ettiği sahnede Wagner'ın Lohengrin prelüdünü kullandığını belirtmiştir. Chaplin, sürgündeki Hannah'ın demokrasi ve özgürlüğü kutlayan Yahudi berberinin konuşmasını dinlediği son bölüme yaklaşıldığında Lohengrin prelüdünü tekrar kullanmıştır. Müzik diktatörün dansı sırasında kesilir, ancak berberin demokrasiye övgüsü sırasında doruğa ve tamamlanmaya ulaşır.

Bununla ilgili olarak, Lutz Peter Koepnick 2002'de şunları yazmıştır:

Wagner nasıl hem insan bireyselliğinin ilerlemeci bir vizyonunu vurgulamaya hem de mutlak egemenliğin faşist bir öngörüsünü vurgulamaya yardımcı olabilir? Usta'nın müziği aynı anda kaybedilen duygusal bütünlüğe ve otoriter ihtişama duyulan bir arzuyu nasıl belirtir? Chaplin'in Lohengrin'i çift yönlü kullanımı, Nazi kültürü ile Hollywood eğlencesinin rahatsız edici bir birleşimine işaret eder. Chaplin, Wagner'ı, hem faşizmin estetik bütünlüğün ruhundan doğan faşizmin hem de en zorlu estetik programın ruhundan doğan kitlesel kültürün kökeni olarak anlar, ancak Chaplin seyircisinin rekabet eden Wagnerianizm'ler arasında kritik ayrımlar yapmasını istemektedir. Her ikisi de... ütopyacı arzuların itici gücüne, öz-aşkınlık ve gerçek topluluk vaadine dayanırlar, ancak bu mitik özlemleri temelde farklı yönlere yönlendirirler. [Chaplin], Nazi politikasının şaşırtıcı modernitesini ortaya koyarken, Chaplin ne Wagner'ı ne de endüstriyel kültürü iptal etmeye istekli değildir. [Chaplin], Hollywood'un, faşizmdeki hayal gücünün kullanımını hem kınamak hem de endüstriyel kültürdeki ütopyacı olanakları garanti etmek için Wagner'a hiç olmadığı kadar ihtiyaç duyduğunu iddia ediyor.

Dış bağlantılar

• IMDb'de Büyük Diktatör