Oval Portre
| "Oval Portre" | |
|---|---|
 1800'lerde yapılmış bir öykü derlemesindeki illüstrasyon | |
| Yazar | Edgar Allan Poe |
| Özgün adı | "The Oval Portrait" |
| Ülke | ABD |
| Dil | İngilizce |
| Tür | Korku öyküsü |
| Yayımlanma | Graham's Magazine |
Oval Portre[1] (İng. The Oval Portrait), Edgar Allan Poe tarafından yazılmış kısa öykü. Bir şatoda geçen öyküde bir portre etrafında gelişen rahatsız edici olaylar anlatılır. Yazarın en kısa öykülerinden biri olan Oval Portre'nin 1842'de yapılan ilk basımı sadece iki sayfa uzunluğundadır.
Özet
[değiştir | kaynağı değiştir]Öykü, Apeninler'de seyahat eden yaralı bir anlatıcının terk edilmiş bir şatoya sığınmasıyla başlar. Anlatıcının yarasının sebebi belirsizdir. Anlatıcı, yerleştiği garip şekilli bir odada asılı duran tabloları inceleyerek ve masanın üzerinde bulduğu, tabloları anlatıp eleştiren kitabı okuyarak zamanını geçirir. Bir süre sonra odanın daha önce fark etmediği bir köşesinde aşırı gerçekçi biçimde çizilmiş bir portre görür ve portrenin hayattaymışçasına gerçek görünmesi karşısında şoke olur. Tabloyu, artık ona bakamayacak hâle gelene kadar inceledikten sonra kitaptaki açıklamayı okumaya başlar.
Hikâyenin kalan kısmı, söz konusu kitapta portrenin yapılışına ilişkin yazılanları aktararak öykü içinde öyküye dönüşür. Kitaba göre tablo, garip bir ressamın genç eşinin portresini çizmeye karar vermesiyle ortaya çıkmıştır. Ressam bir süre sonra tabloya saplantılı biçimde bağlanır ve gerçek karısıyla ilgilenmemeye başlar. Tabloyu bitirdiğinde eseri karşısında büyülenmiş biçimde "Bu canlı!"[1] diye haykırır. Ardından dönüp karısına bakar ve genç kadının ölmüş olduğunu görür.
Analiz
[değiştir | kaynağı değiştir]Öykünün ardındaki temel düşünce, hayat ile sanat arasındaki kafa karıştırıcı ilişkidir. Öyküde sanat ve ona karşı duyulan saplantılı bağlılık, genç kadının ölümüne sebep olan katiller olarak gösterilir. Bu bakış açısına göre sanat ölümle özdeşleştirilebilir ve sanat ile hayat arasındaki ilişki de bu durumda bir rekabete dönüşür. Bu yorum, Poe'nun sanatı güzelliğin ritmik yaratımı olarak tanımlaması ve dünyadaki en şiirsel temanın güzel bir kadının ölümü olduğunu söylemesiyle[2] örtüşür.
Oval Portre'de genç kadının ölümüne güzelliğinin sebep olduğu ima edilir.[3] Poe bu öyküyle, sanatın sanatçı içindeki suçluluğu ve kötülüğü ortaya çıkarttığını, sanatçının yaratım sırasında bir benzerini inşa ettiği hayattan beslendiğini, hatta onu yok ettiğini öne sürer.[4]
Ana temalar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tema | Yazarın aynı temaya sahip diğer öyküleri |
|---|---|
| Güzel bir kadının ölümü | Ligeia Morella |
| Monomani | Berenice Kalabalıkların Adamı |
Yayımlanma geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Oval Portre ilk defa, son hâlinden daha uzun bir versiyonuyla ve Life in Death (Ölüm İçinde Yaşam[5]) başlığıyla 1842'de yayımlandı. Bu uzun versiyonda yer alan birkaç giriş paragrafında anlatıcının nasıl yaralandığı anlatılıyor ve acısını dindirmek için afyon aldığından bahsediliyordu.[5] Poe bu bölüme, muhtemelen öyküyle doğrudan ilişkili olmadığı, ayrıca tüm olanların afyon sebebiyle görülen halüsinasyonlar olduğu izlenimini verdiği için, öykünün sonraki basımlarında yer vermedi. Öykünün Oval Portre başlığını alan daha kısa versiyonu ilk defa 26 Nisan 1845'te Broadway Journal'da yayımlandı.
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Öykü, Oscar Wilde'ın 1891 tarihli Dorian Gray'in Portresi romanındaki bazı unsurlara ilham kaynağı oldu. Romanın yayımlanmasından beş yıl önce Wilde, Poe'nun öyküdeki ritmik anlatımını övmüştü.[6] Romanda öyküden farklı olarak portre, çizen kişinin değil, konu edilen kişinin içindeki kötülüğü kademe kademe ortaya çıkarır.[4]
Nathaniel Hawthorne 1843'te yazdığı The Birth-Mark isimli öyküsünde benzer bir tema kullandı.[7] Fransız yönetmen Jean-Luc Godard, 1962 tarihli Vivre sa vie'de öyküden pasajlar kullandı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Öykünün Türkçe isminin ve alıntıların alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 400 - 402
- ^ Poe, Edgar A. Yazmanın Felsefesi (1846).
- ^ Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972: 311 ISBN 0-8071-2321-8
- ^ a b Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York: Cooper Square Press, 1992: 290. ISBN 0-8154-1038-7
- ^ a b Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. Notlar bölümü, 211 numaralı dipnot, s. 955
- ^ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York: Cooper Square Press, 2001: 178. ISBN 0-8160-4161-X
- ^ Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 331. ISBN 0-8018-5730-9
