Ticari işletme

Ticari işletme, ekonomik fayda sağlamak amacıyla mal veya hizmet üretimi ya da satışı gibi ticari faaliyetleri sürekli ve bağımsız biçimde yürüten örgütlü yapılardır. Bu kavram, hem ekonomik sistemin işleyişinde hem de ticaret hukukunun temel yapısında merkezi bir öneme sahiptir. Ticari işletmenin varlığından söz edilebilmesi için faaliyetlerin kazanç elde etme amacı taşıması, süreklilik arz etmesi, belli bir organizasyon çerçevesinde yürütülmesi ve bağımsız şekilde idare edilmesi gerekmektedir.

Hukuki açıdan bakıldığında, ticari işletmenin varlığı, işletmeyi işleten kişiye tacir statüsü kazandırır. Bu statü, Türk Ticaret Kanunu'nda belirtilen çeşitli yükümlülükleri beraberinde getirir. Tacir sıfatı taşıyan gerçek veya tüzel kişiler, ticaret siciline kayıt yaptırmak, ticari defter tutmak, vergi mükellefi olmak ve gerektiğinde iflas hükümlerine tabi olmakla yükümlüdür. Dolayısıyla ticari işletmenin kurulması yalnızca ekonomik bir tercih değil, aynı zamanda ciddi bir hukuki sorumluluğu da ifade eder. Ticari işletmeler, faaliyet alanlarının niteliğine ve organizasyon yapısına göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Anonim, limited veya kolektif şirketler gibi tüzel kişilikler, ticari işletme kapsamında değerlendirilirken; bireysel girişimciler tarafından işletilen küçük ölçekli yapılar da ticari işletme sayılabilir. Burada esas olan, esnaf faaliyeti sınırının aşılması ve faaliyetlerin belirli bir ekonomik düzeye ulaşmasıdır.

Bunun yanında, ticari işletmeler yalnızca bireysel kazanç üretmekle kalmaz; aynı zamanda piyasa mekanizmasının işlerliğini sağlayan, istihdam yaratan ve ekonomik büyümeyi destekleyen temel yapılardır. Özellikle serbest piyasa ekonomilerinde rekabetin sağlanması, ürün ve hizmet kalitesinin artması, fiyat dengelerinin oluşması gibi süreçlerde etkin rol oynarlar. Bu yönüyle ticari işletmeler, yalnızca özel sektör aktörleri değil, aynı zamanda ekonomik kalkınmanın dinamik unsurlarıdır.

Ticari işletmenin unsurları

1. Gelir sağlama amacının bulunması,
2. Devamlılık,
3. Bağımsızlık,
4. Esnaf faaliyetlerinin sınırlarını aşma

1-Gelir sağlama hedefi: Burada önemli olan gelir sağlama amacının varlığıdır. Gerçekten gelir sağlanmamış olması, hatta zarar edilmiş olması işletmenin ‚“ticari işletme“ sayılmasına engel oluşturmaz. Çünkü daha sonraki dönemlerde yeniden kâra geçebilir.

2-Devamlılık: Bir ticari işletmenin varlığı için o işletmenin devamlı bir nitelik taşıması gerekir. Tacir yürüttüğü bu faaliyetleri meslek haline getirmiş olmalıdır. Faaliyetin konusu gereği kesintili olması devamlılık ögesini etkilemez. Ticari işletme konusu gereği periyodik de çalışabilir, örneğin okul kantinleri, mevsimlik tarım işletmeleri, yerel dondurma üreticileri.

3-Bağımsızlık: Şube, bağımsız şekilde faaliyette bulunmayıp, merkeze tabi olduğundan ayrı bir işletme sayılamaz. Buna karşılık, bir ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o işletme adına yapmayı meslek edinen kişiler olan “Acenteler” tarafından yürütülen faaliyet, bağımsız nitelik arz ettiğinden bunlar ayrı bir işletme sayılır.

4-Belirli bir çapı aşma: Bir işletmenin ticari işletme olarak nitelendirilebilmesi için bu işletmenin etkinliğinin belirli bir sınırı aşmış olması gerekmektedir. Bu sınır da esnaf işletmesine göre belirlenmektedir.

Esnaf işletmesi ve Ticari işletme ayrımı

• Esnaf İşletmesi: İktisadi faaliyeti nakdi sermayeden ziyade bedeni çalışmasına dayanan ve kazancı ancak geçimini sağlayacak düzeyde bulunan işletmelerdir. TTK'na göre; “İster gezici olsun, ister bir dükkânda veya bir sokağın belirli yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla bedeni çalışmasına dayanan ve geliri çıkarılacak kararnamede gösterilen sınırı aşmayan (geçimini sağlamaya yetecek derecede az olan) ve sanat veya ticaretle uğraşan kişi esnaftır.”
• Ticari İşletme: Yıllık gelir düzeyi Esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan işletmelerdir.

Ticari işletmenin özellikleri

1. Devredilebilirler: Ticari işletmeler el değiştirebilir. Satılabilir, ortaklık hakları miras kalabilir…
2. Rehnedilebilirler: Rehin (İpotek) işlemi “Ticari İşletmelerin Rehni Kanunu”na göre yapılır. Rehin (İpotek) işleminde iktisadi bir varlık bir borcun karşılığında teminat olarak gösterilmektedir. (Hacizden farkı, neyin alınacağının önceden biliniyor olmasıdır).
3. Şube Açabilirler: Gerektiği kadar bayi ve şube açabilirler.
4. Tasfiye Edilebilirler: Ticari işletmelerin varlığına son verilerek kapatılabilirler. Bu iş için bir Tasfiye Memuru atanır. (Bu kişi Devlet Memuru olmak zorunda değildir, dolayısıyla Tasfiye Görevlisi olarak anlaşılması gerekir). Ortaklardan biri veya mahkemece atanan herhangi başka birisi de olabilir. Bir tasfiye defteri tutulur. Tasfiye kelimesi bir şeyin içini boşaltmak anlamına gelir. Hukuk ve Muhasebe açısından tasfiyede işletmenin mal varlığı satılarak paraya çevrilir ve borçlar ödenir. Borçların ödenmesinde öncelik vergi borçlarına verilir. Sonra diğer borçlar ödenir. Kalan para olursa eski ortaklara dağıtılır. Tasfiye uzun ve zahmetli bir süreçtir. Bazen yıllarca sürdüğü görülür.

Şirket kavramı

Ana madde: Şirket

Şirket sözcüğü Arapça kökenli olup “Ortaklık” demektir. Ticari işletme birden fazla girişimciyle kurulması halinde şirket olarak tanımlanır. Şirketler yapıları bakımından temel olarak ikiye ayrılır. Bunlar şahıs şirketleri ve sermaye şirketleridir.

Şirket türleri

Şirketler, Türk Ticaret Kanununda düzenlenirler (Yalnızca “Adi Şirket” Borçlar Kanununda düzenlenmiştir).

• Şahıs Şirketleri: Ortaklar kişisel malvarlığı ile de sorumludur (Kolektif, Komandit). Borçlarını ödeyemediği takdirde evine ve sahip olduğu diğer gayrımenkullerine, taşıtlarına ve haciz gelebilir.
• Sermaye Şirketleri: Yalnızca ortaklık payı ile sorumludur (Limited, Anonim). Şahsi malvarlığı haczedilemez. Örneğin, şirketin arabası haczedilebilir ama özel arabası haczedilemez.

Tüzel kişilik açısından bakıldığına yalnızca Adi Şirketlerin tüzel kişiliği yoktur, diğer şirket türlerinin vardır.

Kaynakça

• Ticari İşletme Hukuku, Sabih ARKAN, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 2021, ISBN 9789755372815
• Ticari İşletme ve Şirketler Hukuku; Öğr. Üyesi Selma Çetiner, Doç. Dr. Armağan Ebru Bozkurt Yüksel, Eylül 2021, 5. Baskı

Ayrıca bakınız

• Ticaret hukuku
• Ticaret
• Şirket
• Tacir
• Esnaf