Torul
| Torul | |
|---|---|
 Torul'dan bir görüntü | |
 Torul ilçesinin Gümüşhane'deki konumu | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Gümüşhane |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Muhammet Kılıçaslan |
| • Belediye başkanı | Evren Evrim Özdemir (MHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1049 km² |
| Rakım | 1009 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 13.771 |
| • Kır | 5,322 |
| • Şehir | 6.103 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 29800 |
| İl alan kodu | 456 |
| İl plaka kodu | 29 |
Torul, Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde, Gümüşhane iline bağlı ilçe ve ilçenin merkez şehridir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Torul ve çevresinin tarihi kaynaklarda ilk kez geçtiği belge MÖ 400'lerde kaleme alınan Ksenofon'un Anabasis (Sefer/Onbinlerin Dönüşü) isimli eseridir. Ksenofon, Torul-Tonya bölgesinde Kolkh halklarından Dril adlı savaşçı bir kabilenin yaşadığını ve bu kabilenin Antik Yunan kolonicilerin amansız düşmanı olduğunu belirtmektedir.[2] MS 130'larda Roma İmparatorluğu'nun Kapadokya Valisi Arrianus Karadeniz Bölgesi'ne gelmiş, İmparator Hadrianus'a bölgeyle ilgili bir rapor hazırlamıştır. Hazırladığı raporda yine Torul bölgesinde Dril kabilesinden bahseden Arrianus, Dril kabilesinin bölgede yaşayan diğer Laz/Tzan/Tzani[3][4] topluluklarıyla aynı olduğunu belirtmiştir. İlçenin Torul (Dorila) adı da büyük bir ihtimalle Lazlarla ilişkilidir.[5]
Papalık elçisi Ruy González de Clavijo 1404 yılında bölgeye geldiğinde Torul'un Kabasitas ailesinin kontrolünde olduğunu ve Çepnilerin Torul civarında kaleler inşa edip yoğun şekilde sınırlara konuşlandığını belirtmiştir. Torul Kalesi'nde ikamet eden bu aile, Bizans Döneminde Zigana Vadisinin bir bölümünü kontrolleri altına almışlardı. Osmanlı kuvvetlerinin Zigana Vadisini kontrol altına almak amacıyla düzenlediği seferde, Kabasitas ailesi kaleyi terk etmiş ve böylelikle kale ve şehir 1481 yılında Osmanlı hakimiyetine girmiştir.[6]
Torul, Osmanlı hakimiyetine girmesinin akabinde Trabzon sancağına bağlı bir nahiye konumundayken, 15. ve 16. yüzyıllarda nahiye merkezinin "Ardasa" yerleşimi olduğu düşünülmektedir. 15. yüzyıl sonlarında Torul nahiyesinin 28 köy ve 3 mezrası varken, kaza genelinde 1'i Müslüman ve 210'u Gayrimüslim olmak üzere toplam 211 hanede tahmini 1100 kişinin yaşadığı düşünülmektedir. İlerleyen yıllarda imar ve madencilik faaliyetlerin yaygınlaşması nedeniyle nahiyeye hem Müslüman hem de Gayrimüslim göçleri yaşanmış ve 1583 yılına gelindiğinde 678'i Müslüman, 3592'si Gayrimüslim olmak üzere toplam 4270 hane bulunurken, nahiye genelinde 21739 kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. 17. yüzyıla gelindiğinde eskiden Canca adlı bir köy olan yerleşimin merkez olduğu Gümüşhane, Torul ile birleşerek kaza halini almıştır.[7] 19. yüzyıl ortasında Gümüşhane ile ayrılarak Gümüşhane sancağına bağlı müstakil bir kaza olarak görülmeye başlayan yerleşimde kaymakamlık kurulmuştur. 1839 senesinden 1861 senesine kadar Torul kazasından 1909 Gayrimüslim çeşitli nedenlerle göç etmiştir. 1860'larda, 18. yüzyıl sonlarında Hristiyanlıktan İslam'a geçen ancak sonradan yeniden Hristiyanlığa dönen İstavri adı verilen topluluklar Torul kazasında yoğun bir şekilde ortaya çıkmış ve madencilikle uğraşan bu topluluklar, Torul'dan Akdağmadenine göç etmiştir. 1876 yılında Torul kazasının 49 köyü bulunmaktadır. Ayrıca bu tarihte Kürtün'de nahiye olarak Torul kazasına bağlıdır. Bu tarihlerde Torul kazasında 1876 yılında Torul'un belediye teşkilatı kurulmuş olup, ilk belediye başkanı da Hüseyin Bey'dir. Yerleşim 1877-1878 Osmanlı-Rus harbinde (93 Harbi) bir miktar göç vermiştir. 1881/1882 tarihinde kaza nüfusu 36.137 kişi olup bu nüfusun yarısına yakınını Rum nüfus oluştururken Ermeni nüfus ise bulunmamaktadır. H.F.B Lynch ve Deyrolle gibi 19. yüzyıl seyyahlarına göre kaza merkezinde 200 hanede 1.000 civarında kişi yaşamaktadır. 1903 senesinde kasabada hükûmet konağı, cami ve kilise gibi ibadethane, rüştiye mektebi, 18 han, 45 dükkân, 5 fırın, 4 otel ve 10 kahvehane bulunmaktadır. 1914 yılına gelindiğinde kaza nüfusu oldukça artmış ve 29.686 Müslüman, 30.457 Rum ve 24 Ermeni olmak üzere nüfus 60.257 kişi olmuştur. I. Dünya Savaşı sırasında (Ağustos 1916) Rus ordusu yöreyi ele geçirmiştir. Rus işgali esnasında yaşanan çatışmalar ve işgal sırasında tahrip olan yerleşim 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra Rusların geri çekilmesiyle, Türk askerleri gelmeden Torul kasabası Ermeni çeteleri tarafından yakılması nedeniyle kasaba harap olmuştur.[8]
1828'den Cumhuriyete kadar Trabzon vilayetinin Gümüşhane sancağına bağlı bir kasaba, Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte Gümüşhane'ye bağlı bir ilçe olmuştur. Kürtün beldesi de 1990'da yerleşimden ayrılarak ilçe olmuştur.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerleşim; Harşit Çayı kenarında Trabzon-İran transit yolu üzerinde kurulmuş, dağlık bir araziye sahip bir ilçedir. Doğuda, Gümüşhane Merkez yerleşimi; kuzeyde, Trabzon ili, Maçka ve Tonya ilçesiyle, batıda Kürtün ve Giresun Alucra ilçesi ve güneyde Şiran ilçesi ile çevrilidir. Doğu Karadeniz Türkmen Çepnileri, Horasan üzerinden gelirken burada konaklamışlardır. İlçenin yüzölçümü 973 km²’dir.[9] Torul ilçe merkezinin yüksekliği 950 metredir.
- Bitki örtüsü
- Arazi orman toprağı karakterindedir. Yağış orman bitkilerinin yetişmesine elverişlidir. Bu nedenle İlçenin bitki örtüsünü ormanlar teşkil eder.
- Akarsuları
- Nivene, Çitderesi ve Köstere dereleri ile beslenen Tirebolu'dan denize dökülen Harşit Çayı ilçenin önemli akarsuyudur.
- Yaylaları
- Aksüt Yaylası, Altınpınar Yaylası, Koli, İstemdam vs.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Karadeniz iklim zonu içinde bulunan Kuzey Karadeniz dağlarının iç kısmından itibaren az yağışlı kışları ise sert ve yazları ılık bir iklim manzarası arz etmektedir.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]Yöre, genelde Gümüşhane ve Doğu Karadeniz bölgesiyle aynı mutfak kültürüne sahiptir. Yörede pestil, köme, kuymak, siron, evelik dolması, erişte pilavı, kete, lor dolması, su böreği, keşkek, sütlü aş, fırın pidesi, tandır ekmeği, kartol yahnisi ve pancar çorbası gibi yemekler sevilir.[10]
Halk Oyunları
[değiştir | kaynağı değiştir]Halk oyunları ise genelde Horon ve Bar'dır. Oyunlara genellikle Kemençe ve Davul-Zurna Eşlik Eder.Sıksara, Rum Diki, İki Ayak, Mavrengel, Hey Mustafa, Temirağa, Sallama, Sarıkız, Düz Horon, Beş Ayak, Hoşbilezik, Tamzara gibi oyun çeşitleri bölgede sıkça icra edilir.[11]
Ağız
[değiştir | kaynağı değiştir]Günlük konuşma dili kendine özgü olsa da genel özellikler bakımından Erzurum-Trabzon ağzına benzerlik taşır.[12]
Yönetim
[değiştir | kaynağı değiştir]Eski belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]| Seçim | İsim | Parti | |
|---|---|---|---|
| 1881-1900 | Karagüllüoğlu Hüseyin Ağa | Bilinmiyor | |
| 1900-1916 | Üçüncüoğlu Asım Bey | ||
| 1918-1922 | |||
| 1922-1926 | Üçüncüoğlu Keleş Bey | ||
| 1926-1931 | Abdullahoğlu Ali Paşa | ||
| 1931-1941 | Üçüncüoğlu Celal Bey | ||
| 1941-1942 | Hayri Şahinöz | ||
| 1942 | Refik Hayrettin Üçüncü | ||
| 1946 | |||
| 1950 | Tevfik Üçüncü | ||
| 1954-1960 | Süleyman Aksu | ||
| 1963 | Cemal Aydın | Yeni Türkiye Partisi | |
| 1968 | Şükrü Çildoğan | Adalet Partisi | |
| 1973 | |||
| 1977 | |||
| 1980-1983 | Kemal Şahinöz | Bilinmiyor | |
| 1983-1984 | Ahmet Tosun | ||
| 1984 | Şükrü Çildoğan | Anavatan Partisi | |
| 1989 | Ünal Öztürk | Doğru Yol Partisi | |
| 1994 | |||
| 1999 | Necat Özçubukçu | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 2004 | Selami Bostan | ||
| 2009 | |||
| 2014 | Nidai Köroğlu | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 2019 | Evren Evrim Özdemir | Milliyetçi Hareket Partisi | |
| 2024 | |||
| Kaynak:[13] | |||
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[14] | 17.967 | 1.107 | 16.860 |
| 1935[15] | 22.463 | 1.055 | 21.408 |
| 1940[16] | 25.659 | 1.995 | 23.664 |
| 1945[17] | 26.424 | 1.615 | 24.809 |
| 1950[18] | 28.400 | 1.700 | 26.700 |
| 1955[19] | 24.816 | 2.013 | 22.803 |
| 1960[20] | 29.294 | 2.078 | 27.216 |
| 1965[21] | 32.077 | 2.261 | 29.816 |
| 1970[22] | 34.276 | 3.117 | 31.159 |
| 1975[23] | 37.866 | 3.221 | 34.645 |
| 1980[24] | 35.867 | 2.996 | 32.871 |
| 1985[25] | 35.420 | 4.217 | 31.203 |
| 1990[26][a] | 17.087 | 4.057 | 13.030 |
| 2000[27] | 15.416 | 4.592 | 10.824 |
| 2007[28] | 13.118 | 5.823 | 7.295 |
| 2008[29] | 13.829 | 4.880 | 8.949 |
| 2009[30] | 12.971 | 4.629 | 8.342 |
| 2010[31] | 12.385 | 4.421 | 7.964 |
| 2011[32] | 12.043 | 4.366 | 7.677 |
| 2012[33] | 12.379 | 4.374 | 8.005 |
| 2013[34] | 12.052 | 4.644 | 7.408 |
| 2014[35] | 11.495 | 6.253 | 5.242 |
| 2015[36] | 10.998 | 5.760 | 5.238 |
| 2016[36] | 12.923 | 8.375 | 4.548 |
| 2017[36] | 12.394 | 8.284 | 4.110 |
| 2018[36] | 13.771 | 5.209 | 8.562 |
| 2019[36] | 12.504 | 6.810 | 5.694 |
| 2020[36] | 11.425 | 6.103 | 5.322 |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Gümüşhane-Torul hava durumu". 2 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2025.
- ^ Ksenophon, Anabasis, 5.2.1-2
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018.
- ^ Ahmet Mican Zehiroğlu, Antik Çağlarda Doğu Karadeniz
- ^ Tellioğlu, İbrahim (2016). "Türklerin Karadeniz'e Çıkışında Zigana Vadisi'nin Önemi". Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21. Ankara Üniversitesi. ss. 166,170. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Eylül 2020.
- ^ Pamuk, Bilgehan (2009). "XVII. Yüzyılın Ortalarında Gümüşhane (Torul) Kazası". Belleten. LXXIII (266). DergiPark. ss. 117,119,123. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Mayıs 2021.
- ^ Saylan, Kemal (2014). Gümüşhane İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850-1918). İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. s. 35,36,52,59,127,142,152,154,174,225. ISBN 978-605-63476-5-8.
- ^ "HGM | Harita Genel Müdürlüğü - Ulusal Haritacılık Kurumu". www.harita.gov.tr. Erişim tarihi: 2025-12-12.
- ^ "Torul Mutfak Kültürü".
- ^ "Torul Halk Oyunları". 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2025.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020.
- ^ "Eski Başkanlar | T.C. Torul Belediyesi". www.torul.bel.tr. 23 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2025.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Torul Nüfusu - Gümüşhane". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Gümüşhane Torul Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- YerelNET 24 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Torul Kaymakamlığı 25 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
