Tsiha, Ardanuç
Tsiha (Gürcüce: ციხა), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde yer alan eski bir yerleşimdir. Eskiden bağımsız bir köy olan Tsiha, günümüzde Kızılcık köyünün bir mahallesidir.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Gürcüce bir yer adı olan Tsiha veya Tsihe (ციხე), kale anlamına gelir.[2] Şavşat ilçesine bağlı Yoncalı köyünün eski adı olan Tsihia (ციხია) da benzer bir yer adıdır. Tsiha Osmanlıca kayıtlarda "Siha" (سخی veya سیخی) şeklinde geçer.[3][4] Ancak Osmanlıca yazılış biçimi "Sha" (სხა) şeklinde de okunmuştur.[5]
Tsiha köyünün bulunduğu Klarceti bölgesi, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan yerlerden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir.
Tsiha köyü, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 11 Hristiyan haneden oluşuyordu. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre ise, köyün nüfusu Hristiyan olarak kalmakla birlikte, 7 haneye düşmüştü.[6]
Tsiha köyü, Çıldır Eyaleti’nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde “Siha” (سخی) olarak geçer. Hicri 1137 (1705/1706) tarihinde Ardanuç livasının Ardanuç nahiyesine bağlı olan köyün hasılası 4.999 akçe idi.[7]
Osmanlı idaresinin sadece erkek nüfusunu tespit ettiği 1835 nüfus sayımında Tsiha veya Siha köyünde 12 hanede 32 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun yaklaşık 64 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[8] Bir hanede ise 6 Katolik erkek bulunuyordu.[9]
Tsiha köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresi 1886 nüfus sayımında köyü "Sha" veya "Tsiha" (Сха veya Циха) şeklinde kaydetmiştir. Bu sırada bu yerleşim, Artvin sancağının Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Unishevi nahiyesinin yedi köyünden biriydi. Nüfusu, 12'si erkek ve 13’ü kadın olmak üzere, 8 hanede yaşayan 25 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı “Türk” olarak yazılmıştı.[10]
Klarceti ve Şavşeti bölgelerinde 1904 yılında araştırma gezisi yapan Nikolay Marr, Tsiha’dan bir köy olarak söz etmiş, ama adını “Shu” şeklinde not emiştir. Yeni Rabat’a giderken "Shu" (Сху) ve "Unushev" (Унусхевъ) köylerinin solda kaldığını belirtmiş, sonra "Haraul" (Хараулъ) köyünden geçtiğini yazmıştır.[11]
Tsiha köyü, Rus ordusunun 1918 yılında bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması'yla da Türkiye'ye bırakıldı. Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde bir köy olarak geçmemiş olması, Tsiha'nın bir mahalle olarak Unishevi köyüne bağlandığını göstermektedir.[12] Tsiha veya Siha, günümüzde de "Sıka" adıyla Kızılcık köyünün bir mahallesidir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 190. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "ციხე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 20 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 687". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ Faruk Taşkın - Ali İrfan Kaya, Ardanuç Nüfus Defterleri (1835), Ankara, 2018, s. 224, ISBN 978-605-288-814-8
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 190. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 687". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2025.
- ^ Faruk Taşkın - Ali İrfan Kaya, Ardanuç Nüfus Defterleri (1835), Ankara, 2018, s. 66, ISBN 978-605-288-814-8
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 42 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1416". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Nikolay Marr, Дневник Поездки в Шавшетию и Кларджетию, Petersburg, 1911, s. 99
- ^ "Nurşen Gök "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi sayı. 41 |sayfa= 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.