Tuğbay

Tuğbay, ülkeye göre kıdemi değişen bir askeri rütbedir. Rütbeye sahip bazı ülkelerde, albay rütbesinin üstünde yer alan bir üstsubay rütbesidir ve genellikle tuğgeneral veya tümamiral rütbelerine denktir. Bu rütbedeki kişiler genellikle birkaç bin askerden oluşan bir tugayın komutasını üstlenir. Bazı ülkelerde ise, astsubay kategorisine mensup bir rütbedir.

Kökeni ve Tarihi

Tuğbay (veya Brigadier) rütbesi ve kelimesi Fransa'dan gelmektedir. Fransız Ordusu’nda, Brigadier des Armées du Roi (Kralın Ordularının Tuğbayı), 1657 yılında oluşturulmuş bir general rütbesiydi. Bu rütbe, mestre de camp (albay muadili) ile maréchal de camp (tuğgeneral muadili) rütbeleri arasında yer alırdı.

Rütbe ilk olarak 8 Haziran 1657'de süvari birliklerinde, Mareşal Turenne’in girişimiyle oluşturulmuş; ardından 17 Mart 1668’de piyadede, 15 Nisan 1672’de ise dragonlarda kullanılmaya başlanmıştır. Barış zamanında, bir tuğbay kendi alayına komuta ederken; askerî tatbikatlarda ya da savaş dönemlerinde, kendi alayı da dahil olmak üzere iki, üç hatta dört alayı bir araya getirerek oluşturulan bir tugaya komuta ederdi. Zamanla bu rütbe, kendi alayı olmayan ancak terfi ettirilen yarbaylara da verilmeye başlandı.

Fransız Devrimi sırasında, brigadier des armées ve maréchal de camp rütbeleri kaldırılarak, yerlerine général de brigade (tugay generali) rütbesi getirilmiştir. 1788’de tuğbay rütbesi kaldırıldığında, bu rütbeyi simgeleyen tek yıldızlı apolet de kullanımdan kaldırılmıştır, ancak üst rütbelerin yıldız sayısında bir değişikliğe gidilmemiştir. Bu durum, Fransız ve Fransız rütbe sistemini kullanan ülkelerin general rütbe işaretlerinin diğer ülkelere göre bir yıldız daha fazla taşımasının sebebidir.

Tuğbay rütbesi, Üçüncü Cumhuriyet döneminde tekrar ortaya çıkmıştır. Rütbe, kendi alayını üstün başarılar ile komuta etmiş ve kendi alayı dahil birkaç alayın komutasını üstlenen albaylara verilirdi; ancak bu birlikler resmi bir tugay yapısı içinde bulunmazdı. Tuğbaylar, albay üniforması ve rütbe işaretleri taşırdı. Bu rütbe 1945’te kesin olarak kaldırılmıştır.

General Sınıfına Dahil Kullanım

• 
  Brigadeiro
  (Angola Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Avusturya Silahlı Kuvvetleri)
• 
  Brigadeiro
  (Yeşil Burun Adaları Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigader
  (Norveç Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadeiro
  (São Tomé ve Príncipe Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadir
  (Slovenya Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (İsviçre Silahlı Kuvvetleri)

Üstsubay Sınıfına Dahil Kullanım

Birleşik Krallık ve İngiliz Milletler Topluluğu

Birçok ülkede, özellikle eski Britanya İmparatorluğu'na bağlı olanlarda, tuğbay (brigadier) ya en yüksek üstsubay (field officer) rütbesi ya da en düşük general rütbesi olarak kullanılır ve genellikle bir tugayın komutasını üstlenir. Bu rütbe, albay ve tümgeneral rütbelerinin arasında yer alır.

Bu rütbe, Birleşik Krallık Ordusu, Kraliyet Deniz Piyadeleri, Avustralya Kara Kuvvetleri, Bangladeş Kara Kuvvetleri, Hindistan Kara Kuvvetleri, Sri Lanka Kara Kuvvetleri, Yeni Zelanda Kara Kuvvetleri, Pakistan Kara Kuvvetleri ve daha birçok ülkede kullanılmaktadır. Her zaman bir general rütbesi olarak kabul edilmese de, çoğu ülkedeki tuğgeneral (brigadier general) ya da tugay generali (brigade general) rütbeleriyle eşdeğer sayılır. NATO rütbe listelerinde OF-6 seviyesinde yer alır.

Tuğgeneral rütbesi, ilk olarak Kral II. James döneminde İngiliz ordusunda kullanılmaya başlanmıştır. 1705 tarihli bir kararname bu rütbeyi tümgeneralin hemen altına yerleştirmiştir. Ancak bu rütbe, kalıcı değil, geçici bir atama olarak kullanılmıştır. Tuğgeneral rütbesine sahip kişilerin bir general mi yoksa bir üstsubay mı olarak sayılacağı konusunda İngilizler arasında uzun süre bir netlik sağlanamamıştır.

Tuğgeneral (brigadier-general) rütbesinin 1922'de kaldırılması ile birlikte eski rütbenin yerini alması için albay-komutan (colonel-commandant) rütbesi tahsis edilmiştir. Rütbe, teknik olarak kıdemli bir albayı tanımlamakta olup general sınıfına dahil edilmemiş ve altı yıl içinde hoş karşılanmadığı için uygulamadan kaldırılarak yerini tuğbay (brigadier) rütbesine bırakmıştır. Albay-komutan rütbesi yalnızca tugay, depo ya da eğitim birimi komutanlarına verilmiştir; benzer düzeyde idari görevdeki subaylara kurmay albay (colonel-on-the-staff) denmiştir. Her iki rütbede daha sonra tuğbay rütbesiyle özdeşleşen bir taç ve üç yıldız (pip) taşıyan apoletlerle temsil edilmekteydi.

II. Dünya Savaşı sonrasına kadar, tuğbay rütbesi esasen albaylara verilen geçici bir atamaydı (tıpkı deniz kuvvetlerinde komodor unvanının albaylara geçici olarak verilmesi gibi) ve kalıcı bir rütbe değildi.

İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde ve birçok Arapça konuşan ülkede (bu ülkelerde rütbe amîd olarak anılır), tuğbay apoletinde bir taç (ya da ulusal bir sembol) ve üç yıldız bulunur. Bu yıldızlar genellikle üçgen biçiminde yerleştirilir. Tuğbay üniformasında ayrıca kırmızı yaka işareti (gorget patch) bulunabilir. Rütbe işareti dışında üniforması albay üniformasıyla büyük benzerlik gösterir; albay apoleti bir taç ve iki yıldızdan oluşur.

Kanada Kara Kuvvetleri, 1968’de Kanada Silahlı Kuvvetleri’nin birleştirilmesine kadar tuğbay (brigadier) rütbesini, Britanya geleneğine uygun biçimde kullanmıştır. 1968 sonrası bu rütbe tuğgeneral (brigadier-general) olarak değiştirilmiş ve apoleti, Aziz Edward'ın Tacı’nın altında çapraz yerleştirilmiş bir kılıç ve asa ile onun altındaki bir altın akçaağaç yaprağı sembolüyle değiştirilmiştir.

İspanya

Tuğbay (brigadier) rütbesi İspanya’da, V. Felipe tarafından 1702 yılında, albay ile general rütbeleri arasında bulunacak şekilde oluşturulmuştur. Bu rütbe, bazı İberoamerikan ülkelerinde bağımsızlık sonrası dönemde de kullanılmaya devam etmiştir. İspanya’da, tuğbaylar 1871 itibarıyla general sınıfına alınmış ve 1889 yılında isimleri tugay generali (general de brigada) olarak değiştirilmiştir. Yine de bu isim, İspanyol Deniz Harp Okulu’nda hâlen bir öğrenci rütbesi olarak yaşamaya devam etmektedir.

Latin Amerika

Güney ve Orta Amerika’daki birçok ülke, tarihsel olarak İspanyol İmparatorluğu ya da Portekiz İmparatorluğu (özellikle Brezilya) egemenliğinde olduğundan, rütbe sistemleri büyük ölçüde İber kökenlidir. Bu ülkelerde, tuğgeneral (brigadier-general) rütbesi genellikle standart tugay komutanı rütbesi olarak kullanılır (örneğin Kolombiya, Şili). Ancak birçok Latin Amerika ülkesinde bunun yerine tugay generali (general de brigada) rütbesi tercih edilir. Örneğin Meksika’da tuğgeneral rütbesi, tugay generali rütbesinin hemen altında yer alır; her iki rütbe de albay ile tümen generali (general de división) arasında konumlanır.

Arjantin Hava Kuvvetleri ve Brezilya Hava Kuvvetleri gibi bazı kuvvetlerde ise, tuğbay terimiyle türetilmiş rütbeler tüm general sınıfı için kullanılır. Arjantin’de bütün general rütbeleri bu şekilde adlandırılırken, Brezilya’da ise çoğu general rütbesi bu kalıptadır. Bu uygulamanın kökeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, özellikle Arjantin'de, Hava Kuvvetleri'nin bağımsız bir kuvvet olmadan önce ordu içindeki hava birliklerinin tugay generalleri tarafından komuta edilmiş olmasıyla ilgili olabileceği düşünülmektedir.

Türkiye

18 Haziran 1935 tarihli ve 3031 sayılı Ordu Dahili Hizmet Kanununa göre tugay komutanlığı yapan albaylara tuğbay denme kararı alınmıştır fakat 17 Temmuz 1945 ve 6059 sayılı Ordu İç Hizmet Kanununun 3387 Sayılı Kanunla Değişen 2'nci Maddesinin Değiştirilmesine Dair Kanunda bu cümle kaldırılmıştır.

Galeri

• 
  Brigadier
  (Avustralya Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadir
  (Bosna Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Botswana Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Şili Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Fiji Piyade Alayı)
• 
  Brigadier
  (Guyana Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  ब्रिगेडियर}
  (Hindistan Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Jamaika Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Kenya Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Malawi Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Malta Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Yeni Zelanda Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  بریگیڈیئر
  (Pakistan Army)
• 
  Brigadier
  (Papua Yeni Gine Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Şeyseller Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Sierra Leone Army)
• 
  Brigadier
  (Sri Lanka Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Tongo Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Esvatini Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Uganda Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (Birleşik Krallık Ordusu)
• 
  Brigadier
  (Zimbabwe Ulusal Ordusu)

Subay Sınıfına Dahil Kullanım

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık Kraliyet Muhafız Süvari Alayı'nda tuğbay (brigadier) ve astuğbay (sub-brigadier) rütbeleri eskiden subay rütbeleri arasında yer almaktaydı.

Astsubay Sınıfına Dahil Kullanım

Tuğbay (brigadier) aynı zamanda bir astsubay rütbesi olarak da kullanılmaktadır. Bu kullanım, brigade sözcüğünün bir takım ya da birlik anlamına gelmesinden kaynaklanır; bu, İngiliz dilinde ara sıra rastlanan work brigade (iş takımı) kullanımına benzer.

Fransa

Silahlı Kuvvetler

Fransa’da veya silahlı kuvvetleri Fransa modeli esas alınarak yapılandırılmış bazı ülkelerde süvari bazlı sınıflar ve jandarmalarda kullanılmaktadır.

Ulusal Jandarma ve Kara Kuvvetlerin'de kullanılan tuğbay rütbeleri aşağıda verilmiştir:

	OR-4		OR-3
	Kara Kuvvetleri	Jandarma	Kara Kuvvetleri	Jandarma
Apolet
Kamuflaj
	Brigadier-chef		Brigadier

Polis

Ulusal Polis'de kullanılan tuğbay rütbeleri aşağıda belirtilmiştir:

• Sous-brigadier
• Brigadier
• Brigadier-chef
• Brigadier-major

Endonezya

Endonezya Ulusal Polis teşkilatında, rütbe constable (polis memuru) sınıfına dahildir. Silahlı kuvvetlerdeki çavuş rütbesine eşdeğerdir. Polis tuğbay rütbeleri aşağıda gösterilmiştir:

• Brigadir Polisi Kepala, kısaltması Bripka
• Brigadir Polisi
• Brigadir Polisi Satu, kısaltması Briptu
• Brigadir Polisi Dua, kısaltması Bripda

İtalya

İtalyan Carabinieri ve Guardia di Finanza’da, yardımcı tuğbay (vice brigadier), tuğbay (brigadier) ve baş tuğbay (brigadiere capo) rütbeleri, kabaca çavuş temelli ordu rütbelerine denktir.

Hollanda

Tuğbay (brigadier) geleneksel olarak Hollanda polisi, örneğin Ulusal Polis Gücü içinde en yüksek astsubay altı rütbedir. Royal Marechaussee bu rütbeyi kullanmaz.

İspanya

İspanya’da, tuğbay (brigada) NATO rütbe kodu olarak OR-8’e eşittir.

Galeri

• 
  Brigadier
  (Burkina Faso Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigada
  (Ekvator Ginesi Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigadier
  (French Army)
• 
  Brigadier
  (Monaco Kara Kuvvetleri)
• 
  Brigada
  (İspanyol Kara Kuvvetleri)