Türkmenler
.jpg) 20. Bağımsızlık Günü geçit töreninde geleneksel kostümlü Türkmenler, 2011 | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
9 milyon | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Türkmenistan | 6,120,854 (2022)[1] |
 İran | 1 milyon[2] |
 Afganistan | 1 milyon[3][4] |
 Özbekistan | 206,189[5] |
 Türkiye | 113,762[6] |
 Rusya | 41,328 (2021) |
 Tacikistan | 25.000 |
 Ukrayna | 7.709[7] |
 Pakistan | 166,000[8] |
 Amerika Birleşik Devletleri | 5.000 |
 Azerbaycan | 340[9] |
| Diller | |
| Din | |
Türkmenler (Türkmence: Türkmenler, Түркменлер, توركمنلر, [tʏɾkmønˈløɾ]) Orta Asya'da bulunan bir Türk etnik grubudur, ağırlıklı olarak Türkmenistan, kuzey ve kuzeydoğu İran ile kuzeybatı Afganistan bölgelerinde bulunurlar. Özbekistan, Kazakistan ve Kuzey Kafkasya'da (Stavropol Krayı) da oldukça büyük Türkmen grupları bulunur. Türk dillerinin Doğu Oğuz[10] kolunun bir parçası olarak sınıflandırılan Türkmen dilini konuşurlar.[11]
Çağdaş Türkmenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Modern Türkmenlerin tamamı, Orta Asya'nın büyük bir kesimini içine alan Batı Türkistan yöresindeki Oğuzların soyundan gelmektedirler. Oğuz kabileleri 7. yüzyılda Altay Dağları'ndan Sibirya stepleri üzerinden batıya hareket etmişler ve Güney Rusya ve İdil içlerine kadar girmişlerdir.[kaynak belirtilmeli]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]"Türkmen" kelimesi, İbn Kesir gibi bazı müelliflere göre imanlı Türk anlamına gelir.[12] İranlılar, Müslüman Oğuzları şamancı olanlardan ayırmak için Türkî iman (inanmış Türk) demekteydi. Başka kaynaklarda ise,[hangileri?] Türklerin şaman geleneklerinden kopup İslamiyete geçmelerinden sonra Araplar tarafından Terk-i iman (imanını terk etmiş) yani eski şaman inançlarını terk etmelerinden dolayı bu ismin verildiği söylenir.[13][kaynak güvenilir mi?] Bu da süreç içinde Türkman ve nihâyet Türkmen'e çevrilmiştir. Oğuzlar'a "Türkmen" veya "Turkoman" denir. Son zamanlarda Türkmen terimi Müslüman Türk demektir. Fransız Türkolog Jean Deny görüşüne göre ise “men” kuvvet ekidir ve Türkmen “Türkler'in de Türk'ü', soyca Türk ya da soyu Türk ve öz be öz Türk” anlamına gelmektedir.[kaynak belirtilmeli] Tarihi Türk dili'nde -men eki ile biten sözcüklerle mukayese edildiğinde Türkmen sözcüğünün anlamı hakkında daha netlik kazanıyor. Eski Uygur Türkçesi'nde kölmen: gölcük, su birikintisi anlamındadır. Buradaki -men eki küçüklük ifade eder. Buna dayanarak Türkmen sözünün anlamı Türk'ün küçük topluluğudur[14].
Türkmen adı Murat İliyev tarafından, Türk men “ben Türküm”, Türk men “Türk insanı”, Tyurkman, Tyurkban > Türkmen “Türkler'in yurdu”, Türk iman > Türkmen “İmanlı Türk”, Tirkeman > Türkmen “ok atıcı halk”, Türkmen “Türklerin esası, hakiki Türk”, Türk-manend > Türkmen “Türk'e benzer” gibi değişik anlamlarında açıklanmıştır.[15]
Türkmen dili
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkmence, Türkçenin Oğuz grubundan bir dildir. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.
Genetik
[değiştir | kaynağı değiştir]
Haplogrup Q-M242 genellikle Sibirya, Güneydoğu Asya ve Orta Asya'da bulunur. Bu haplogrup, Türkmenlerde en çok rastlanan baba soyudur.
Viola Grugni (ve diğerleri) 2012 yılında yaptığı çalışmasında, İran'ın Gülistan bölgesinden alınan Türkmen örneklerinde Q-M242 haplogrubunun sıklığını %42.6 (29/68) oranında bulmuştur.[16] Di Cristofaro (ve diğerleri, 2013), Cüzcan'dan alınan Türkmen örneklerinde Q-M25 sıklığını %31.1 (23/74), Q-M346 sıklığını %2.7 (2/74) oranında bulmuş ve İran Türkmenlerinde toplamda %33.8 (25/74) Q-M242 YDNA'sının olduğunu tespit etmiştir.[17] 2018 yılında yapılan başka bir araştırma, Türkmenistan Türkmenlerinden alınan örneklerde Q-M25 haplogrubunu %50 (22/44) oranında bulmuştur. Haplogrup Q, en yüksek sıklığa %73 oranında Karakalpakistan Türkmenlerinde (özellikle Yomut boyunda) ulaşmaktadır.[18]
Resimler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Yomud Türkmen geleneksel kıyafetleri, Cheliken, 20'ci yy'lın başlarında. -
Geleneksel elbiseli Türkmen kızı. -
_%D0%B2_%D0%94%D1%83%D1%88%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B5_(4).jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kafkas Türkmenleri
- Atal Türkmenleri
- Afganistan Türkmenleri
- Azerbaycan Türkmenleri
- Türkiye Türkmenleri
- Oğuzlar
- Türkler
- Türk dilleri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "State Committee of Turkmenistan on Statistics".
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Retrieved 2010-10-08. ^ Jump up to: a b
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
- ^ Alisher Ilhamov (2002). Ethnic Atlas of Uzbekistan. Open Society Institute: Tashkent.
- ^ "TÜİK Kurumsal".
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
- ^ https://www.joshuaproject.net/people_groups/15654/PK
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023.
- ^ "The Pavelic Papers | Documents: The Croatian National Resistance/HNO/Odpor/Otpor". web.archive.org. 20 Temmuz 2006. 20 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023.
- ^ "Turkmen". Center for Languages of the Central Asian Region (İngilizce). 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023.
- ^ "البداية والنهاية/الجزء الحادي عشر". 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015.
- ^ Dr. Hikmet Kıvılcımlı
- ^ Uygur Türkçesi,Prof. Dr. Aysu Ata, Doç. Dr. Mehmet Mahur Tulum,Ankara 2013, Anadolu Üniversitesi yayınları s.86
- ^ İlliyev, Murat (2010), Türk tarihinde şecere geleneği: Türkmen şecereleri örneği 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi Ve Sanatları (İslâm Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara, s.12
- ^ Grugni, Viola; Battaglia, Vincenza; Kashani, Baharak Hooshiar; Parolo, Silvia; Al-Zahery, Nadia; Achilli, Alessandro; Olivieri, Anna; Gandini, Francesca; Houshmand, Massoud; Sanati, Mohammad Hossein; Torroni, Antonio (18 Tem 2012). "Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians". PLOS ONE (İngilizce). 7 (7): e41252. doi:10.1371/journal.pone.0041252. ISSN 1932-6203. PMC 3399854
. PMID 22815981. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Haziran 2024.
- ^ Cristofaro, Julie Di; Pennarun, Erwan; Mazières, Stéphane; Myres, Natalie M.; Lin, Alice A.; Temori, Shah Aga; Metspalu, Mait; Metspalu, Ene; Witzel, Michael; King, Roy J.; Underhill, Peter A. (18 Eki 2013). "Afghan Hindu Kush: Where Eurasian Sub-Continent Gene Flows Converge". PLOS ONE (İngilizce). 8 (10): e76748. doi:10.1371/journal.pone.0076748. ISSN 1932-6203. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Haziran 2024.
- ^ "Gene pool of Turkmens from Karakalpakstan in their Central Asian context (Y-chromosome polymorphism)". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024.
