UNESCO Öğrenen Şehirler Küresel Ağı Programı

UNESCO Öğrenen Şehirler Küresel Ağı (İngilizce: UNESCO Global Network of Learning Cities, GNLC), kentlerin ve yerleşim alanlarının herkes için hayat boyu öğrenme olanaklarını geliştirmesini amaçlayan uluslararası bir programdır. Ağ, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'ne (UNESCO) bağlı olarak faaliyet gösteren ve Almanya'nın Hamburg kentinde bulunan UNESCO Hayat Boyu Öğrenme Enstitüsü (UNESCO Institute for Lifelong Learning, UIL) tarafından yürütülmektedir.

Tarihçe

Programın temelleri, 2013 yılında Çin'in başkenti Pekin'de düzenlenen 1. Küresel Öğrenen Şehirler Konferansı ile atıldı. 2015 yılında ikinci küresel toplantı Meksika'da gerçekleştirildi. Program, 21. yüzyılda şehirlerin sürdürülebilir kalkınma, kapsayıcılık ve eğitimde eşitlik gibi alanlarda daha etkin rol almasını teşvik etmektedir.

Tanım ve amaç

Öğrenen şehir, mevcut kaynaklarını verimli biçimde kullanarak her bireyin öğrenme süreçlerine katılımını teşvik eden, aile, toplum ve işyerinde eğitim fırsatlarını geliştiren, modern teknolojilerden yararlanan ve yaşam boyu öğrenme kültürünü benimseyen kentlerdir. Bu yaklaşım, bireylerin bilgi ve beceri düzeyini artırmanın yanı sıra sosyal uyumu, ekonomik gelişmeyi ve kültürel çeşitliliği de güçlendirir.

Sürdürülebilir kalkınma amaçları ile ilişki

Öğrenen şehirler, bireylerin yaşam boyu öğrenme süreçlerine erişimini destekleyerek sosyal kapsayıcılık, ekonomik kalkınma, kültürel zenginlik, kişisel gelişim ve çevresel sürdürülebilirlik gibi çok boyutlu alanlarda ilerlemeyi amaçlar. Her bireyin öğrenme olanaklarına erişebildiği bu şehirler, sadece eğitim değil, aynı zamanda toplumsal uyum ve refahın da temel yapı taşlarından biridir.

Bu yaklaşım, Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA) ile doğrudan ilişkilidir ve özellikle şu iki hedefe doğrudan katkı sağlar:

• SDG 4: Kapsayıcı, eşitlikçi ve kaliteli eğitim ile herkes için hayat boyu öğrenme fırsatları
• SDG 11: Kapsayıcı, güvenli, dirençli ve sürdürülebilir şehirler

Ağ, bu hedefler doğrultusunda girişimciliği destekler, sağlıklı ve çevre dostu yaşam alanları oluşturur, fırsat eşitliğini teşvik eder.

Neden öğrenen şehirler inşa edilmeli?

Hayat boyu öğrenme, toplumsal, ekonomik ve çevresel açıdan sürdürülebilir kalkınma için temel bir zemin oluşturur. Değişim süreci bireyden başlar; bu nedenle vatandaşların, hızla değişen sosyal, ekonomik ve çevresel koşullarla başa çıkabilmeleri için gerekli bilgi, beceri ve tutumlarla donatılması önemlidir. Geniş öğrenme olanakları sunmak, bireylerin sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlayabilecek yetkinlikler kazanmalarına yardımcı olur.

Bu yaklaşımın etkili biçimde uygulanabileceği en uygun alan yerel düzeydir. Şehirler, vatandaşlara eğitim fırsatları sağlama ve bu alanda öncülük etme kapasitesine sahiptir. Hayat boyu öğrenme, insanlık tarihi boyunca tüm kültürlerde köklü bir yer edinmiş olup, günümüzün hızlı değişen dünyasında her zamankinden daha kritik bir hâle gelmiştir. Ekonomik ve siyasi normların sürekli olarak yeniden şekillendiği günümüzde, farklı bağlamlarda yeni bilgi ve beceriler edinen bireyler, değişime daha kolay uyum sağlayabilmektedir.

Son yıllarda “öğrenen toplum”, “öğrenen şehir” ve “öğrenen bölge” kavramlarının küresel ölçekte yaygınlaştığı görülmektedir. Bu kavramlar, gelişmiş ülkelerde köklü bir temele sahip olmakla birlikte, gelişmekte olan ülkelerde de giderek önem kazanmaktadır. Günümüzde, dünyanın çeşitli bölgelerinden bini aşkın şehir kendisini “öğrenen şehir” olarak tanımlamaktadır.

Türkiye’deki üyeler

2024 yılı itibarıyla Türkiye'den dokuz şehir UNESCO Öğrenen Şehirler Küresel Ağı'na üyedir. Bu şehirler, eğitimde yenilikçi yaklaşımları, toplumsal kapsayıcılığı artıran uygulamaları ve sürdürülebilir kalkınma odaklı projeleri ile öne çıkmaktadır.

Ülke	Resim	Kayıt Tarihi	Açıklama
Eskişehir		2016	Anadolu Üniversitesi, Eskişehir Teknik Üniversitesi ve Eskişehir Osmangazi Üniversitesi gibi önemli yükseköğretim kurumlarına ev sahipliği yapan Eskişehir, kuzeybatı Türkiye'de yer alır ve “öğrenci şehri” olarak tanınır. Kentin öğrenen şehir vizyonu, yaşam boyu öğrenme kültürünü yerleştirmek ve bireylerin topluma aktif biçimde katılım yollarını geliştirmek üzerine kuruludur. Bu kapsamda sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumları yaygın eğitimde önemli roller üstlenmekte, kırsal bölgelere ulaşmak için yeni yöntemler uygulanmaktadır. Hayat boyu öğrenme hedefleri, 2020–2024 Stratejik Planı'nda yer almakta olup belediye, “Şehir, Birlikte Öğrenmek İçin Bir Okuldur” sloganıyla kolay erişilebilir kamu hizmetlerini desteklemektedir.
Konya		2017	Gıda işleme, tekstil ve otomotiv gibi sektörlerde güçlü bir üretim altyapısına sahip olan Konya, aynı zamanda Türkiye'nin en büyük üniversitelerinden biri olan Selçuk Üniversitesi'ne ev sahipliği yapmaktadır. Şehir, kapsayıcı ve ücretsiz eğitim imkânlarını yaygınlaştırmayı hedeflemekte, hem yerli hem yabancı bireylere çeşitli kurs ve atölye programları sunmaktadır. Konya, özellikle SKA 4 ve SKA 11 doğrultusunda sürdürülebilir eğitim politikaları geliştirerek, Sürekli Eğitim Merkezi aracılığıyla vatandaşların ve göçmenlerin eğitim süreçlerine katkıda bulunmaktadır.
Hatay		2019	Türkiye'nin güneyinde yer alan Hatay, köklü tarihi ve zengin kültürel çeşitliliğiyle bilinir. Şehir, halkın her yaş grubuna yönelik eğitim faaliyetleriyle istihdamı artırmayı hedeflerken, toplumsal memnuniyetin yükselmesine odaklanmaktadır. Geleneksel el sanatlarının korunması ve kadınların istihdama katılımının teşvik edilmesi, Hatay'ın öğrenen şehir stratejisinin önemli parçalarındandır.
Afyonkarahisar		2020	Cumhuriyet dönemi boyunca ortaöğretim alanında önemli bir merkez olan Afyonkarahisar, eğitimde kapsayıcı ve bütünleştirici bir yaklaşımı benimsemektedir. Kent, bireylerin ilgi ve yetenekleri doğrultusunda akademik, sosyal, kültürel ve sportif gelişimlerini destekleyerek istihdam fırsatlarını artırmayı amaçlamaktadır. Bu vizyon, çevre yönetimi ve sürdürülebilir yaşam standartlarının geliştirilmesi hedefleriyle birleşmektedir.
Balıkesir		2020	Balıkesir'in eğitim vizyonu, bireylerin fiziksel, sosyal ve zihinsel gelişimini destekleyen yaşam boyu öğrenme fırsatlarını genişletmeyi hedefler. Şehir, dijital dönüşüm ve uzaktan eğitim teknolojilerini kullanarak öğrenmeye erişimi artırmakta, farklı geçmiş ve yeteneklere sahip bireylerin beceri ve yeterliliklerini geliştirebilmeleri için yaygın eğitim faaliyetlerine önem vermektedir.
İzmir		2020	Türkiye'nin üçüncü büyük kenti olan İzmir, yüksek ticaret hacmi ve gelişmiş altyapısıyla öne çıkar. Kentin eğitim stratejisi, yaşam boyu öğrenme yöntemlerini çeşitlendirmek ve erişimi genişletmek üzerine kuruludur. Kurs programlarının sayısı ve çeşitliliği artırılırken, bireylerin bilgi, beceri ve farkındalık düzeylerini yükseltmeye yönelik sosyal ve mesleki faaliyetler desteklenmektedir.
Bursa		2022	Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan Bursa, geçmişten günümüze önemli bir ticaret ve kültür merkezi olmuştur. Günümüzde Türkiye'nin dördüncü büyük kenti olan Bursa, otomotiv, tekstil, makine ve gıda sektörlerinde önemli bir konuma sahiptir. Şehir, dezavantajlı gruplar dâhil tüm bireylerin eğitime erişimini güvence altına almayı ve mesleki eğitimde yenilikçi modeller geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bursa'nın öğrenen şehir vizyonu, teknolojik gelişmelerle uyumlu ve ekonomik yapıya duyarlı bir yaşam boyu öğrenme sistemi oluşturmayı hedefler.
Sakarya		2022	İstanbul, Ankara ve Bursa arasında stratejik bir noktada bulunan Sakarya, kültürel çeşitliliği yüksek on altı ilçeden oluşur. Kentin öğrenen şehir stratejisi, özellikle mesleki eğitim yoluyla gençler ve yetişkinlerin sosyal sorunlarla başa çıkabilme becerilerini geliştirmeye odaklanır. Engelli bireylerin zihinsel ve fiziksel gelişimlerine katkı sağlamak da bu stratejinin bir diğer önemli unsurudur.
Yozgat		2022	Hititlerden günümüze uzanan köklü bir tarihe sahip olan Yozgat, Roma döneminden kalma tarihi hamamlarıyla dikkat çeker. Tarımın yanı sıra tekstil, metal işleme ve inşaat malzemeleri üretiminde faaliyet gösteren şehir, coğrafi konumu sayesinde Batı ve Doğu kültürlerinin kesişim noktasında yer alır. Yozgat, mesleki eğitim yoluyla istihdam oranlarını artırmayı, doğal yaşam alanlarının korunmasını ve iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasını hedefleyen bir öğrenen şehir stratejisi izlemektedir.