Ume Nehri
| Ume Nehri | |
|---|---|
 Umeå'daki nehir halicinin görünümü
| |
 | |
| Konum | |
| Ülke(ler) | İsveç |
| İl(ler) | Västerbotten |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Överuman |
| Kaynak rakımı | 525 m (1.722 ft) |
| Ağız | Umeå, Västerbotten, İsveç |
| Ağız rakımı | 0 m (0 ft) |
| Uzunluk | 470 km (290 mi)[1] |
| Havza alanı | 26.814,8 km2 (10.353,3 sq mi)[2] |
| Debi | 450 m3/s (16.000 cu ft/s)[1] |
Ume Nehri (İsveççe: Ume älv veya Umeälven) İsveç'in kuzeyindeki ana nehirlerden biridir. Yaklaşık 460 km (290 mil) uzunluğundadır ve İskandinav Dağları içinde Norveç sınırındaki Överuman gölünden güneydoğu yönünde akar. Büyük bir bölümünde, Blå Vägen (Mavi Rota) olarak da bilinen Avrupa E-yolu E12 yolunu takip eder.
Nehir, Vindelfjällen Doğa Koruma Alanı ve Storuman Gölü'nden geçerek İsveç'in doğu kıyısındaki küçük Holmsund kasabasında ve Umeå şehrinin bitişiğinde Botniya Körfezi'ne dökülür. Başlıca kolu, İsveç'teki en büyük kol nehri olan Vindel Nehri'dir. Ume ve Vindel nehirleri Vännas köyünde buluşur.
Nehrin ağzında, Botniya Körfezi ile buluştuğu yerde Obbolaön (Obbola Adası) yer almaktadır. Ada, nehri tam denize dökülürken iki akarsuya ayırmaktadır.
Erken tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İnsanlar en az beş bin yıldır Ume nehri vadisinde yaşamaktadır. Nehir boyunca uzanan büyük akıntıların bulunduğu Norrforsen'de M.Ö. 3.000'lerden kalma petroglifler bulunmaktadır.[3] Kaya oymaları avcı-toplayıcı kültüre aittir ve çoğunlukla kanada geyiği (kırk figür), bazı tekneler (on figür) ve bir insan ile bazı tanımlanamayan parça oymaları tasvir etmektedir.[4] Avcılığın yanı sıra balıkçılık da tarih öncesi çağlardan beri Ume nehri vadisi sakinleri için önemli bir faaliyet olmuştur.
Balıkçılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Ume Nehri ve kollarında başta somon olmak üzere çok sayıda balık türü yaşamaktadır. Ume Nehri ve onun ana kolu olan Vindel Nehri, Baltık Denizi'ndeki somon popülasyonu için çok önemli bir yaşam alanıdır. İlk yerleşimler 1200-1300'lü yıllarda somon balığı kaynağına yakın olmak için nehir boyunca inşa edilmiştir. 1700'lerin başlarında yerel halk nehir akıntılarına somon tuzakları kurmaya başladı, ancak ilkbahar taşkınları balıkçı kulübeleri ve tekneler için tehlike oluşturuyordu. Balıkçılık 19. yüzyıl boyunca önemli bir endüstri olmaya devam etmiştir.
Somon popülasyonları hem ekolojik açıdan hem de ekonomik faaliyet kaynağı olarak önemini korumaya devam etmektedir. Hidroelektrik döneminden önce Ume Nehri'nin ana kanalında somonlar, Vännäs kasabasının bir mil yukarısındaki Fällforsen'e kadar göç edebiliyordu. Vindel Nehri'nde ise somonlar çok daha uzağa, en azından Vindelgransele'ye, bazen de Sorsele'deki Stensundsforsen'e kadar gidebiliyordu. Stornorrfors'taki elektrik santralinin inşa edilmesiyle birlikte, burada inşa edilen somon merdiveni olmasaydı Vindel Nehri'ne somon göçü kapanmış olacaktı. Bu merdiven sayesinde somon balıkları, Baltık Denizi'ne ulaşan yavru balıkların neredeyse yarısının doğduğu Vindel Nehri'nin üst kısımlarında bulunan yumurtlama alanlarına ulaşabilmektedir. Ayrıca 1959 yılından bu yana Norrfors'ta yılda 100.000'den fazla balık yavrusunun bırakıldığı telafi edici bir balık çiftliği bulunmaktadır.
Endüstriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kereste endüstrisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kereste endüstrisi 19. yüzyılın başlarında Ume Nehri boyunca büyümeye başlamıştır. Baggböle Rapids'de 1813-14 yıllarında inşa edilen orijinal kereste fabrikası, burada inşaat izni alan Johan Unander, Eric Nyberg ve Johan Vikner arasındaki ortaklıktan kaynaklanıyordu. Baggböle çevresindeki endüstrinin gelişimi, 1830'larda İskoç-İsveçli kardeşler James ve Robert Dickson'ın gelişiyle devam etti, çünkü Büyük Britanya'da bir kereste pazarı ortaya çıkmıştı.[5] Dickson'lar Värmland eyaletinde kereste işi kurmuşlardı ancak 1820'lerde suyla çalışan iki büyük kereste fabrikası inşa ettiler. Baggböle'deki kereste fabrikası İsveç'te suyla çalışan en büyük fabrikaydı.[6] Yöntemleri o kadar ünlüydü ki, İsveççe'de “Baggböle” adından yeni bir kelime türetildi. İsveççe baggböleri kelimesi pervasızca ormansızlaşma için kullanılan aşağılayıcı bir terimdir. Kereste fabrikaları her yıl Mayıs'tan Ekim'e kadar çalışıyor, kadın ve çocuklar hariç 170 işçi istihdam ediyordu.[7]
Su gücüyle çalışan kereste fabrikası, 1849 yılında İsveç'in daha güneyindeki Tunadal'da buhar gücünün kullanılmaya başlanmasıyla tehdit altına girmiştir. On yıl içinde buhar gücüyle çalışan yirmi İsveç kereste fabrikası daha faaliyete geçti. Bu kereste fabrikaları genellikle limanların yakınında bulunuyordu ve su gücünün yakınında bulunan daha önceki kereste fabrikaları kapatıldı. Ume Nehri üzerindeki su gücüyle çalışan kereste fabrikası, 1884 yılında nehrin ağzındaki Holmsund'da buhar gücüyle çalışan bir fabrikanın kurulmasıyla kapanan son fabrikalardan biri oldu.[8]
Hidroelektrik
[değiştir | kaynağı değiştir]1899'da Umeå şehrine elektrik sağlayan buhar santralinin yerine, nehrin güney kıyısında Klabböle Kraftverk adında bir hidroelektrik santrali inşa edildi.[9] Santral Umeå'ya ilk kez 6 Aralık 1899'da elektrik sağladı, ancak aşırı soğutmanın buz tabakası ürettiği nehir kıyısındaki konumu nedeniyle sorunlar ortaya çıktı. Santral yine de 1958 yılına kadar elektrik sağlamış, bu tarihte yerini Norrforsen'de yeni inşa edilen devlete ait elektrik santraline bırakmıştır.
Eski Baggböle kereste fabrikası sahasında 1914 yılında inşa edilen genişleme alanı, 1947 yılında Umeå şehrine satılmıştır ve arazi Arboretum Norr adı verilen bir park ve arboretumdur.[7] Eski Klabböle Kraftverk fabrikası artık bir müzedir.[9]
1950'lerde hidroelektrik enerjinin geliştirilmesi İsveç genelinde rezervuarlar ve barajlar inşa edilmesini gerektiriyordu, ancak bu enerji santrallerinin çevresel etkileri konusunda endişeler dile getiriliyordu. Özellikle Ume Nehri ve Vindel Nehri üzerindeki gelişmeler hakkında hararetli tartışmalar yaşandı. Bu tartışmalar sonunda 1961 yılında Sarek Barışı (İsveççe: Freden i Sarek) adı verilen ve Vindel Nehri'ndeki bazı nehirlerin gelişimini engelleyen ve karşılığında Ume Nehri de dahil olmak üzere diğer nehirlerin gelişimine serbestlik tanıyan bir anlaşma imzalandı.
Ume Nehri o zamandan beri hidroelektrik enerji için yoğun bir şekilde işlenmektedir. Şu anda nehir üzerinde ikisi hariç hepsi 1950'lerin sonundan 1960'ların sonuna kadar kurulmuş olan on üç elektrik santrali bulunmaktadır. Stornorrfors'taki elektrik santrali, beş türbiniyle İsveç'teki diğer tüm hidroelektrik santrallerinden daha fazla elektrik üretmektedir.[10] Daha kuzeydeki Lule Nehri üzerinde bulunan Hårsprånget santralinden sonra güç çıkışı açısından ikinci büyük santraldir.[10]
Ume Nehri'nin adını taşıyan yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hollanda'daki Schiedam'da İsveç benzeri evler inşa edilmiştir ve caddelerden biri olan Umefors adını bu nehirden almıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Umeälven". Nationalencyklopedin (İsveççe). 8 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ "Län och huvudavrinningsområden i Sverige" (PDF) (İsveççe). İsveç Meteoroloji ve Hidroloji Enstitüsü. 31 Mart 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". www.europreart.net. 12 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ "Startar..." app.raa.se. 23 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ "isbn:0415671302 - Google'da Ara". www.google.com. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ "Baggböle herrgård - Västerbottens museum". vbm.se. 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ a b "Baggböle sågverk - Ume Älvdal". www.umea.se (İsveççe). 5 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ The Company town : architecture and society in the early industrial age. Internet Archive. New York : Oxford University Press. 1992. ISBN 978-0-19-507027-9.
- ^ a b "Klabböle - Ume Älvdal". www.umea.se (İsveççe). 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
- ^ a b "Power plants: Stornorrfors - Vattenfall". powerplants.vattenfall.com. 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
 | İsveç coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Akarsu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
