Vakaların saptanması

Vakaların saptanması (fact finding) yöntemi, atanmış bir tarafsız üçüncü kişi ya da kurul tarafından yürütülen, aksi kararlaştırılmadıkça bağlayıcı olmayan, araştırma yöntemleriyle uyuşmazlığı belirleyen ve açıklığa kavuşturan bir alternatif uyuşmazlık çözümü yöntemidir. tarafsız ön değerlendirme yönteminin aksine bu yönteme uyuşmazlığın ilerlemiş aşamalarında başvurulur. Vakıa saptayıcıların (fact finder) uyuşmazlığa doğrudan doğruya çözüm bulma sorumlulukları yoktur. Bu yöntemin amacı tarafların uyuşmazlık hakkında bilgi edinmelerini ve uyuşmazlığın sürmesi hâlinde karşılaşabilecekleri riskleri anlamalarını sağlamaktır. Bu özelliği nedeniyle vakıaların saptanması diğer alternatif uyuşmazlık çözümü yolları için tamamlayıcı rol oynayabilir. Vakıa saptayıcılar, taraflar arasındaki uyuşmazlığın esaslı unsurlarının tespitinde ve uyuşmazlıkla doğrudan ilgisi olmayan konuların elenmesinde rol oynarlar. Vakıa saptayıcılar çoğu zaman konunun uzmanı kişilerdir. Örneğin inşaat malzemelerinin kalitesi konusunda bir mühendis ya da sözleşmedeki yükümlülüklerin açıklığa kavuşturulması konusunda bir avukat bu işi üstlenebilir. Taraflar, bu yönteme sözleşmeyle kararlaştırarak ya da uyuşmazlığın ortaya çıkmasıyla birlikte başvurabilir ve vakıaları saptayacak kişileri kararlaştırabilirler.

Vakıa saptayıcılar, araştırmalarından sonra tarafların belirlediği ya da vakıa saptayıcısının belirleyeceği yönteme göre, öneri içeren ya da içermeyen objektif raporlar hazırlayabilirler. Rapor her iki taraf için ortak hazırlanabileceği gibi, ayrı ayrı ve her yanın kendine özgü zayıf ve güçlü taraflarını değerlendirecek şekilde de düzenlenebilir. Taraflar öneri içermeyen bu rapordaki tespitlere dayanarak, önyargılardan ve gereksiz verilerden arınmış bir zihinle, uzlaşmaz tutumlardan sıyrılma ve sorunlarını görüşerek çözüme kavuşturma imkânı bulurlar. Ayrıca vakıa saptayıcı, taraflardan edindiği bilgi ve görüşlerle kendi saptamadığı hususları birleştirerek yeni öneriler sunabilir. Bu öneriler aksi kararlaştırılmadıkça bağlayıcı değildir.

Birleşmiş Milletler Vakaların Saptanması Misyonu, anlatılan yöntemi kullanan uluslararası bir organizasyondur.