Vaveyla (dergi)
Vaveyla, I. Dünya Savaşı'nda Sibirya'daki Krasnoyarsk esir kampında bulunan Türk askerlerin 1915-1918 yıllarında çıkardığı, Arap harfleriyle elle yazılan, haftalık dergi.
Yaklaşık üç yıl boyunca, toplam 101 sayı çıkarılmış; hazırlanan tek nüsha, kampta dolaştırılarak okuyuculara ulaşmıştır. Derginin adı "çığlık" anlamına gelir. Şiir, roman tefrikası, hikâye, tiyatro, manzum metin, bilmece, makale, mektup, seyahat anısı; dinî, tarihî ve fikrî metinler içerir.
Arkaplan
[değiştir | kaynağı değiştir]Rus esaret kamplarındaki Osmanlı subayları esaret günlerinde Altay, Kurtuluş, Vâveylâ, Niyet (Rusçadaki ‘yok’ anlamına gelen "Net" sözünden), Şimal Yağı isimleriyle gazeteler çıkarmıştır. Söz konusu gazeteler esirlerin birbirleriyle irtibat kurmalarını, dünyada olup bitenlerden haberdar olmalarını ve morallerin yüksek tutmalarını sağlamaktaydı.[1]
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Krasnoyarsk, Sibirya’da Türk esirlerinin yerleştirildiği esir kamplarından birisidir. Yenisey nehri kıyısınaki Krasnoyarsk şehri yakınındadır. 9. kolordu ve fırkaları, Sarıkamış Harekâatı'nda esir düşen ordu mensupları bu kampa sevk edilmiştir. Türk esir grubunun en kıdemlisi, 1915'in Şubat ayında getirilen, 9. Ordu'nun 29. Tümen Kumandanı Kurmay Albay Arif Bey idi.
Alman, Macar ve Avusturya askerleri ile Alman sivil askerlerinin de bulunduğu Krasnoyarsk kampında, Türk esirlerin gazino, yemekhane ve barakaları diğerlerinden ayrı idi.[2] Vaveyla, kampta bulunan 400-500 civarında Türk subay ve 100-150 kadar er tarafından 10 Aralık 2015'ten itibaren düzenli olarak her hafta çıkarılmıştır.[3]
Derginin amacı imkanlar dahilinde Türk esirlerini eğitmekti. 12 sayfalık dergi, elle yazılmış; kâğıt ve mürekkep kıtlığı yüzünden çoğaltılamamıştı. Dergide esirlerin ürettiği her türlü eser, mizahi yazılar, bilmeceler ve bulmacaların yanısıra Rus gazetelerinden çeviriler de yayımlanmıştır.[2] Tek nüsha olarak hazırlanan dergi, pavyonlarda dolaştırılarak okuyan ve dinleyen her esirden 2 kapik toplanmıştır.[3] Dergi yaklaşık 3 yıl çıkarıldı ve 101. sayıya ulaştı. Son sayısı 1 Mart 1918'de yayımlandı. Tek nüsha Vaveyla, günümüzde TBMM Kütüphanesinde açık erişimde bulunur.
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk harflerine çevirilerek Krasnoyarsk Esirlerinin Sesi: Vâveylâ Gazetesi Dizini (2021) adıyla kitap olarak yayımlanmıştır. Dergi ile ilgili olarak Yerli Düşünce Derneği tarafından Vaveyla: Sibirya'daki Türk Esirlerin Çığlığı (2025) adlı bir belgesel film hazırlanmıştır.[4]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Sibgatullina, Alfına (27 Ocak 2022). "Krasnoyarsk Esirlerinin Sesi: Vâveylâ Gazetesi Dizini. Haz. Dr. Merve Üner, Post Yayınevi, 2021, 112 s". Bilig (100): 247-252. doi:10.12995/bilig.10010. ISSN 1301-0549.
- ^ a b Akkor, Mahmut (2006). "I. Dünya Savaş'ında çeşitli ülkelerdeki Türk esir kampları". Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ a b Üner, Merve (2016). "1.Dünya Savaşı ve sonrasında Rusya'daki Türk esir kampları (Sibirya örneği) /". Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi.
- ^ Eylül Aşkın Akçay. ""VAVEYLA: Sibirya'daki Türk Esirlerin Çığlığı" belgesel filmi Ankara'da gösterildi". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 24 Aralık 2025.