Viktor Belenko
.jpg)
Viktor Ivanovich Belenko (Rusça: Виктор Иванович Беленко) (15 Şubat 1947 – 24 Eylül 2023) Sovyetler Birliği doğumlu Amerikalı bir havacılık mühendisi ve pilotuydu. 1976'da MiG-25 "Foxbat" jet avcı uçağıyla uçarken Batı'ya iltica etti ve Japonya'nın Hakodate kentine indi. Dönemin CIA Direktörü George H. W. Bush, uçağı yakından inceleme fırsatını Batı için bir "istihbarat zenginliği" olarak nitelendirdi.[1] Belenko daha sonra Amerikan vatandaşlığına ɡeçip, bu ülkede havacılık mühendisi oldu.[2]
İlk yılları ve firarilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Belenko, Sovyetler Birliği'nin Nalçik kentinde, Rus bir ailede doğdu (pasaportunda etnik kökeninin Rus olduğu belirtiliyor). Teğmen Belenko, Sovyetler Birliği'nin uzak doğu bölɡesinde, Primorski Krayı'nda bulunan Chuguyevka'da konuşlu Sovyet Hava Savunma Kuvvetleri'ne bağlı 11. Hava Ordusu'nun 513. Avcı Alayı'nda pilottu. 6 Eylül 1976'da, MiG-25 jet avcı uçağıyla Japonya'nın Hokkaido kentindeki Hakodate Havalimanı'na uçarak firar etti.[3] Lyudmila Petrovna ile evliydi ve Dmitri (Ocak 1973 doğumlu) adında bir oğulları vardı. Ancak firar ettiği sırada evliliğinde krizi yaşıyordu. Varlıklı bir aileden gelen ve asker eşi olmaktan hoşlanmayan karısı, boşanma davası açmayı ve oğullarıyla birlikte Magadan'daki ailesinin evine taşınmayı planladığını söylemişti.[4]
Batılı askeri istihbaratının uçağa ve özelliklerine yakından bakabildiği ilk seferdi ve birçok sır ve sürprizler ortaya çıktı. İlticası, Sovyet Hava Kuvvetleri'ne önemli zararlar verdi.[5] Belenko'ya ABD Başkanı Gerald Ford tarafından sığınma hakkı verildi ve kendisi için bir güven fonu kuruldu; bu fon, sonraki yıllarda ona oldukça rahat bir yaşam sağladı. ABD hükümeti, ilticasından sonra beş ay boyunca onu sorguya çekti ve sonraki birkaç yıl boyunca danışman olarak görevlendirdi. Belenko, ABD pilotlarına uçağı değerlendirme ve test etme konusunda yardımcı olmayı umduğu için MiG-25'in pilot kılavuzunu yanında getirmişti.
Belenko, Sovyetler Birliği'nden bu şekilde kaçan tek pilot değildi, hatta bir Sovyet bloku ülkesinden kaçan ilk pilot bile değildi. ABD hükümetinin komünist ülkelerden kaçan pilotlara büyük nakit ödüller verme politikasının farkında olduğu düşünülmektedir.[6] Mart[7] ve Mayıs 1953'te[8], iki Polonya Hava Kuvvetleri pilotu Teğmen Franciszek Jarecki ve Teğmen Zdzisław Jaźwiński, MiG-15'leri Danimarka'ya uçurdu. Daha sonra 1953'te, Kuzey Koreli pilot No Kum Sok, MiG-15'ini Güney Kore'deki bir ABD hava üssüne uçurdu;[9] MiG, ɡünümüzde ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi'nde sergilenmektedir.[10] Daha sonra Sovyet yüzbaşısı Aleksandr Zuyev, MiG-29 uçağını 20 Mayıs 1989'da Türkiye'nin Trabzon şehrine kaçırdı.[11] Bu uçak Sovyetlere derhal iade edildi.[12]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]MiG-25'in Japonya'ya gelişi, Batılı müttefikler için beklenmedik bir kazançtı. Japon hükümeti başlangıçta Amerika Birleşik Devletleri'nin uçağı incelemesine ve yalnızca radar ve motorların yer testlerini yapmasına izin vermişti; ancak daha sonra ABD'nin uçağı kapsamlı bir şekilde incelemek üzere sökmesine izin verdi.[13] Uçak, 25 Eylül'de bir ABD Hava Kuvvetleri C-5 Galaxy kargo uçağıyla Hakodate'den Hyakuri Hava Üssü'ne taşındı ve o zamana kadar uzmanlar, uçağın bir avcı-bombardıman uçağı değil, bir önleme uçağı olduğuna karar vermişti. Bu, Japonya için memnuniyet verici bir güvenceydi.[14]
2 Ekim 1976'da Japon hükümeti, uçağın parçalarını Hitachi limanından sandıklarla SSCB'ye geri göndereceğini duyurdu ve Sovyetlere sandıklama hizmetleri ve Hakodate'deki havaalanına verilen hasardan dolayı 40.000 ABD doları fatura çıkardı.[15] Sovyetler, parçaların bulunduğu sandıkların titiz bir incelemesinin ardından uçağı kendi Antonov An-22 uçaklarıyla takas etme talebiyle yanıt verdi. Japon hükümeti bu talebi reddetti ve Sovyetler nihayet 22 Ekim 1976'da Japon şartlarına boyun eğdi.[16] Uçak, 11 Kasım 1976'da bir römork konvoyu ile Hyakuri'den Hitachi limanına taşındı. 15 Kasım 1976'da 30 sandıkla Sovyet kargo gemisi Taigonos'a bindirilerek yola çıktı ve yaklaşık üç gün sonra Vladivostok'a ulaştı.[17] Sovyet teknisyenlerinden oluşan bir ekibin Hitachi'deki alt montajları incelemesine izin verilmişti ve 20 parçanın[18] eksik olduğunun tespit edilmesi üzerine, Sovyetler Japonya'dan 10 milyon ABD doları tahsil etmeye çalıştı. Ne Japonyanın ne de Sovyetlerin bu faturaları ödediği bilinmemektedir.
Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşam
[değiştir | kaynağı değiştir]Belenko, Amerika Birleşik Devletleri'nde yeni bir hayata başladı. 1980 yılında ABD Kongresi, kendisine vatandaşlık yetkisi veren S. 2961 sayılı yasayı çıkardı ve bu yasa, 14 Ekim 1980'de Başkan Jimmy Carter tarafından Özel Hukuk 96-62 olarak yasalaştırıldı.[19][20] Anavatanı Sovyetler Birliği'nin dikkatini çekmeyi ve misilleme yapmasından kaçınmak isteyen Belenko, Schmidt soyadını aldı ve sık sık yer değiştirerek ABD'nin ortabatı bölɡesindeki küçük kasabalarda yaşamını sürdürdü.[21] Havacılık ve uzay şirketlerinde ve devlet kurumlarında danışman olarak çalıştı ve Kuzey Dakota'lı bir müzik öğretmeni olan Coral Garaas ile evlendi. Boşanmadan önce iki oğulları oldu.
Sovyetler Birliği, Belenko'nun bir araba kazasında öldüğü, Rusya'ya döndüğü, tutuklanıp idam edildiği veya başka bir şekilde adalete teslim edildiği hakkında defalarca asılsız haberler yaydı.[22] Rus gazeteciler, Belenko'nun ilk evliliğinden bir oğlu olduğunu, ilk eşinden hiç boşanmadığını ve firar ettikten sonra ona hiçbir zaman çocuk nafakası vermediğini iddia ettiler.[23] Ancak Belenko tüm bu iddiaları reddetti.[24] Gazeteciler ayrıca, Rus eşinin firar ettikten sonra geri dönmesi için başvuruda bulunduğunu da iddia ettiler.[25]
Belenko, Reader's Digest yazarı John Barron ile birlikte 1980 tarihli MiG Pilotu: Teğmen Belenko'nun Son Kaçışı adlı otobiyografisini yazdı.[26] Bu kitap, Belenko'nun SSCB'de bir eşi ve oğlu olduğunu doğruladı. Ancak Belenko daha önce oğluna bunun bir Sovyet propagandası olduğunu söylemişti.[27]
Belenko, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yaşamı boyunca neredeyse hiç röportaj vermedi. Öldüğü güne kadar hayatından endişe etti. Ancak, 2000 yılında kısa ve resmi olmayan bir bar röportajında, Amerika Birleşik Devletleri'nde mutlu olduğunu belirtti. Bu röportajda ayrıca Moskova'yı ziyaret ettiğini iddia etti, ancak seyahatine dair herhangi bir kanıt ɡöstermedi.[28][29]
Viktor Belenko, 24 Eylül 2023'te Illinois eyaletinin Red Bud kasabasındaki bir huzurevinde 76 yaşında hayatını kaybetti.[30] Geride iki oğlu, dört torunu ve önceki evliliğinden bir oğlu kaldı. Ancak gazeteciler, ölüm haberini ancak Kasım ayı sonunda öğrendiler. Oğullarından biri gazeteye babasının kısa süren bir hastalıktan sonra öldüğünü söyledi.[31] Anma töreni yapılmadı.[32]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Aleksandr Zuyev (pilot)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ INTELLIGENCE: Bonanza or Bust? Time Magazine, Monday, 1 November 1976
- ^ Dowling, Stephen (20 Kasım 2023). "The pilot who stole a secret Soviet fighter jet". BBC. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2025.
- ^ Aviation Week & Space Technology. 105. McGraw-Hill. 1976. s. 120.
- ^ Barron, John (1980). "Chapter III: The First Escape". MiG Pilot: the Final Escape of Lt. Belenko (İngilizce). ISBN 0-380-53868-7.
- ^ (Rusça) Предатель – Беленко Виктор Иванович. tkachenko.in.ua
- ^ "A Story Not About a Hero". 7 November 2003.
- ^ Mr. Mig: And the Real Story of the First Migs in America, Paul T. Entrekin Retrieved 27 August 2017
- ^ Skaarup, Harold Page 78, Canadian MiG Flights Retrieved 27 August 2017
- ^ Rowe, Kenneth H. (No Kum-sok); Osterholm, J. Roger (1996). A MiG-15 to Freedom. McFarland & Company Inc. ISBN 0-7864-0210-5. Erişim tarihi: 22 September 2013.
- ^ Mikoyan-Gurevich MiG-15bis National Museum of the U.S. Air Force Retrieved 25 August 2017
- ^ MiG returned to Soviet Union, United Press International, 21 May 1989.
- ^ MiG returned to Soviet Union, United Press International, May 21, 1989.
- ^ New York Times, 22 September 1976, column 4.
- ^ UNCLAS State Message 239736, U.S. State Department, 27 September 1976.
- ^ MiG Pilot: the Final Escape of Lt. Belenko, John Barron, 1980, 0-380-53868-7.
- ^ JAPAN-SOVIET RELATIONS: NEGOTIATIONS FOR RETURN OF MIG-25, TOKYO 15888 221325Z (Confidential), U.S. State Department, 22 October 1976.
- ^ Flight International, 27 November 1976, p. 1546.
- ^ SHARING MIG 25 INFORMATION WITH THIRD COUNTRIES, TOKYO 220903Z NOV 76 (Secret), U.S. State Department, 22 November 1976.
- ^ 96th Cong. S.2961 10 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., A bill for the relief of Viktor Ivanovich Belenko, Bill Summary and Status.
- ^ An act for the relief of Viktor Ivanovich Belenko, 94 Stat. 3599. GPO's Federal Digital System.
- ^ Vlamis, Kelsey. "This $21.7 million ranch for sale in Montana once served as a hideout for a Soviet pilot who defected in a MiG-25. Take a look". Business Insider (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-05-28.
- ^ Савка, Ольга (7 November 2003). "A Story Not About A Hero".
- ^ Aleksandr Kots (26 September 2006) Он сел на истребитель и сбежал из СССР. Komsomolskaya Pravda
- ^ Risen, Clay (2023-11-18). "Viktor Belenko, Who Defected to the West in a Jet Fighter, Dies at 76". The New York Times (İngilizce). Erişim tarihi: 2023-11-19.
- ^ "Wife and Mother of Soviet MIG Pilot Appeal for His Return". The New York Times (İngilizce). 1976-09-29. Erişim tarihi: 2023-11-26.
- ^ "'Skyhook' and other CIA spyware". San Francisco Chronicle. 16 October 2012. Erişim tarihi: 25 July 2017.
- ^ "Viktor Belenko, Who Defected to the West in a MiG-25 Foxbat Jet Fighter, has passed away". 22 November 2023.
- ^ "Oshkosh". www.chrisdixonreports.com.
- ^ Reedstrom, Karen (November 1996). "Vikto Belenko". Full Context. 10 October 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Risen, Clay (2023-11-18). "Viktor Belenko, Who Defected to the West in a Jet Fighter, Dies at 76". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 2023-11-19 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2023-11-19.
- ^ "Soviet defector pilot Viktor Bilenko, who hijacked a MiG-25, dies in the United States: what is known and what secrets he revealed to the West".
- ^ "Viktor Belenko Obituary". Legacy.com.
