Virt (din)

Virt (Arapça: وِرْد), rutin hâlinde devamlı çekilen zikirdir.

Tasavvufta belirli sayıda Allah denilerek kalbin Allah'ı zikretmesi hedefleyen zikir çeşidine denir. Kalbin ilacı 'zikir', nefsin tezkiyesi (terbiyesi) zikir', Nakşibendî tarikatında gizli zikir esasken Kādirî tarikatı açıktan zikri tercih etmiştir. Sâdât-ı Kirâm'ın ismini ezberlemeden İhlas suresi zikri yapılır. İsimler ezberlendikten sonra günde 5.000'den başlayan kalp zikri, 21.000'den sonra letâif zikri, 101.000'den sonraysa nefy-u ispat zikrine başlanır, yani "la ilahe illallah" denir. Bazı kollarda nefy-u ispat zikrine geçmeden önce, bazılarında ise ondan sonra hatme-i tehlîl denilen "la ilahe illallah" zikri yapılır. Bu zikre genellikle hayat boyu devam edilir. Mürşitlerin vefatlarına kadar günde 30.000, 50.000 gibi yüksek sayılarda hatme-i tehlil yaptığı bilinmektedir.

Kalp zikri

Kalp zikrine 5.000 lafza-i celâl (Allah) diyerek başlanır, belirli zamanlarda 2.000 arttırılır. Bu zikirde dil damağa yapıştırılır, sükûnet içinde bulunularak ve sessiz olarak "Allah, Allah" denir. Bu zikirle ruhun güzel özellikleri ortaya çıkar, nefs yavaş yavaş ölür. Bu zikir yapılırken bazı şartlara riayet etmek gerekir. Bunlar, vukuf-u kalbî (dikkati kalp bölgesinde toplamak), vukuf-u adedî (zikrin sayısına riayet etmek), nigahdaşt-ı havâtır (kalbe gelen düşünceleri kovmak) ve bâz-ı geşt'tir (her 100 adette bir "ilahî ente maksudî ve rizake matlubî" demek). Kalp zikrinden letâif zikrine geçmenin çeşitli belirtileri vardır. Bunlardan en yaygını kalp bölgesinde sancı ve şiddetli yanma olmasıdır. Ancak bu belirtilerin olması, kişinin kendi kendisine letâif zikrine geçmesini gerektirmez, mutlaka mürşidin izni ve talimatıyla geçmek gerekir.

Letaif zikri, kalp dersi 5.000'de başlar ve her artırma dört ayda 2.000 olmak üzere 21.000'e kadar gelir. 21.000'den sonra 23.000'e atlanır ve letâif zikri başlar. Letâif zikri 101.000'de son bulur (düzenli olarak artırılırsa 3 yılda kalp zikrinden letaif zikrine geçilir ve düzenli olarak arttırılırsa letaif zikri de 13 yılda tamamlanarak toplam 16 yılda seyr-i sulük tamamlanır).

Kalp dersi yapılırken sağ el kalbin üzerinde durur. Letaif zikrinde ise kalp de dahil olmak üzere altı bölgede bulundurulur. Bu altı bölgeyi kısaca şöyle belirtebilir: Kalp, ruh, sır, hafa, ahfa ve nefstir. Bunların yerleri ise şöyledir: Kalp, sol memenin dört parmak altında, ruh sağ memenin dört parmak altında, sır sol memenin iki parmak üzerinde, hafa sağ memenin iki parmak üzerinde, ahfa gırtlak çukurunun iki parmak altında, nefs ise iki kaşın ortasındadır. Meselâ salik 37.000 çekiyor bu sayıyı altı letaifesi üzerinde tamamlar ve 101.000'e yaklaştığında bu letaifeler "Allah!" demeye, 101.000'e geldiğinde ise vücudunun her yeri "Allah!" diyerek zikretmeye başlar. Buna sultânî zikir denilir. Sultânî zikir hasıl olduktan sonra sâlike nefyu ispat zikri telkin olunur. Bu zikir şekli, Nakşibendî'nin Hâlidiye koluna aittir.

Nefy-u isbat zikri

Letâif zikrinde başarılı olan müride nefy-u ispat zikri tarif edilir. Bu zikir, zikirlerin en faziletlisi olan “lâ ilâhe illallah, muhammed-ür rasulullah” zikridir. Çekilişinde "lâ" derken göbekten yukarıya, "ilâhe" derken buradan sağ omza, "illallah" derken buradan da kalbe giden bir hat tasavvur edilir, nihayet lafza-i celâl kalbe vurulur. Nefy-u ispat zikri yaparken bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Haps-i nefes, vukuf-u adedî bunlardan bazılarıdır.