Yakut alfabesi
Yakut alfabesi, Kiril alfabesi temel alınarak Yakutçanın (Sahaca) yazımında kullanılan alfabe. Yakutların 19. yüzyıl başlarına kadar bir yazı dili ve dolayısıyla alfabeleri yoktu,[1] Rusya'nın siyasi amaçlarını desteklemek amacıyla bölgeye gönderilen misyonerlerin ve devlet görevlilerinin ürettiği, resmi ve dini yazılar için özerk alfabeler geliştirilmeye başlanmıştır. Rus alfabesi dışında Saha dili için özel olarak oluşturulan ilk alfabe 1851 yılında Otto von Böhtlingk tarafından hazırlanmıştır. Bu alfabe 1899 yılında Eduard Karloviç Pekarskiy, 1908 yılında Vasili Radloff tarafından düzenlenmiştir. 1924 yılında mevcut alfabeye büyük harfler ve noktalama işaretleri eklendi. 1929 yılında Kiril temelli alfabe yerine Latin alfabesi temelli bir alfabeye geçildiyse de artan Rus baskısıyla Modern Saha Alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından kurulan bir komisyonla günümüzde de hala kullanılan Saha Kiril Alfabesi olarak son şeklini almıştır. Modern alfabeye daha sonradan "Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү" harfleri de eklenmiştir.
| Сахалыы Сурук-бичигэ Saqalıı Suruk-Biçige (Saha Alfabesi)[2] | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1819-1858
Alfabesi |
1851-1917
Alfabesi |
1858-1917
Alfabesi |
1917-1929
(Novgorodov) Alfabesi |
1929-1939
Alfabesi |
1939-Bugün
Modern Alfabe |
Harf Adı | IPA[4] | Not[5] | Türkçe Karşılığı[6] | |
| Аа | Аа | Аа | a | Aa | А а | а | /a/ | A a | ||
| Бб | Бб | Бб | b | Bʙ | Б б | бэ | /b/ | B b | ||
| Вв | – | – | – | – | В в | вэ | /v/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | V v | |
| Гг | Гг | Гг | g | Gg | Г г | гэ | /ɡ/ | G g | ||
| – | Ҕҕ | – | ʃ | Ƣƣ | Ҕ ҕ | ҕэ | /ɣ, ʁ/ | Ğ ğ | ||
| Дд | Дд | Дд | d | Dd | Д д | дэ | /d/ | D d | ||
| – | Џџ | Ԫԫ | з | Çç | Дь дь | дьэ | /ɟ/ | C c | ||
| Ее | – | Ее | – | – | Е е | е | /e, je/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Ye ye veya e | |
| – | – | – | – | – | Ё ё | ё | /jo/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Yo yo | |
| Жж | – | – | – | – | Ж ж | жэ | /ʒ/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | J j | |
| Зз | – | – | – | – | З з | зэ | /z/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Z z | |
| Ии,Іі | Іі | Ии | i | Ii | И и | и | /i/ | İ i | ||
| – | Јј | Йй | j | Jj | Й й | ый | /j, ȷ̃/ | Y y veya Ỹ ỹ | ||
| – | – | – | ɟ | – | – | – | /ȷ̃/ | |||
| Кк | Кк | Кк | k | Kk | К к | кы | /k/ | K k | ||
| Лл | Лл | Лл | l | Ll | Л л | эл | /l/ | L l | ||
| – | Ll | – | ʎ | Lj lj | – | – | /ʎ/ | |||
| Мм | Мм | Мм | m | Mm | М м | эм | /m/ | M m | ||
| Нн | Нн | Нн | n | Nn | Н н | эн | /n/ | N n | ||
| – | Ңң | Ҥҥ | ŋ | Ꞑꞑ | Ҥ ҥ | ҥэ | /ŋ/ | Nazal n (ng) şeklinde okunmaktadır. | Ñ ñ | |
| – | Н̕н̕ | – | ɲ | Njnj | Нь нь | ньэ | /ɲ/ | Yumuşak n (ny) şeklinde okunmaktadır. | Ny ny | |
| Оо | Оо | Оо | ɔ | Oo | О о | о | /o/ | O o | ||
| – | Ӧӧ | Ёё | ꭢ | Ɵɵ | Ө ө | ө | /ø/ | Ö ö | ||
| Пп | Пп | Пп | p | Pp | П п | пэ | /p/ | P p | ||
| Рр | Рр | Рр | r | Rr | Р р | эр | /ɾ/ | R r | ||
| Сс | Сс | Сс | s | Ss | С с | эс | /s/ | S s | ||
| – | һ | – | h | Hh | Һ һ | һэ | /h/ | H h | ||
| Тт | Тт | Тт | t | Tt | Т т | тэ | /t/ | T t | ||
| Уу | Уу | Уу | u | Uu | У у | у | /u/ | U u | ||
| – | Ӱӱ | – | y | Yy | Ү ү | ү | /y/ | Ü ü | ||
| Фф, Ѳѳ | – | – | – | – | Ф ф | эф | /f/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | F f | |
| Хх | Хх | Хх | q | Х х | хэ | /q~x/ | Q q (X x) | |||
| Цц | – | – | – | – | Ц ц | цэ | /ts/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Ts ts | |
| Чч | Чч | Чч | c | Cc | Ч ч | че | /c/ | Ç ç | ||
| Шш | – | – | – | – | Ш ш | ша | /ʃ/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Ş ş | |
| Щщ | – | – | – | – | Щ щ | ща | /ɕː/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Şş şş | |
| Ъъ | Ъъ | – | – | – | Ъ ъ | кытаанах бэлиэ | /◌./ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | " | |
| Ыы | Ыы | Ыы | ɯ | Ьь | Ы ы | ы | /ɯ/ | I ı | ||
| Ьь | Ьь | – | – | – | Ь ь | сымнатар бэлиэ | /◌ʲ/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | ' | |
| Ее | Ää | Ээ | e | Ee | Э э | э | /e/ | E e | ||
| Юю | Юю | – | – | – | Ю ю | ю | /ju/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Yu yu | |
| Яя | Яя | – | – | – | Я я | я | /ja/ | Sadece Rusça kökenli kelimelerde bulunur. | Ya ya | |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ M. Fatih Kirişçioğlu, Saha (Yakut) Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara,1999.
- ^ Петров, Н.Е. (1972). "Алфавит Якутского Языка". In Баскаков, Н.А. (ed.). Вопросы Совершенствования Алфавитов Тюркских Языков СССР (in Russian). Moscow: Академия наук СССР.
- ^ Saqa tьla: Maꞑnajgь oskuolaƣa yөrener kinige: Grammaatьka uonna Orpograapьja. Bastakь caaha (Саха тыла: Маҥнайгы оскуолаҕа үөрэнэр кинигэ: Граммаатыка уонна Орпограапыйа. Бастакы чааһа)/Учебник якутского языка: Для 1 и 2 класса начальной школы. Грамматика и орфография. Часть 1. Çokuuskaj: Sudaarьstьba Saqa Sirineeƣi Beceettiir Suuta (SSSBS). Siipsep M.K. 1935. s. 56. 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ Ilya Yevlampiev, Nurlan Jumagueldinov, Karl Pentzlin; Second revised proposal to encode four historic Latin letters for Sakha (Yakut) 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Universal Multiple-Octet Coded Character Set International Organization for Standardization Organisation Internationale de Normalisation, 2012.
- ^ Barakşov, P.P. "Yakutçada Ünsüzlerin Bazı Özellikleri", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1988 (2), s. 53-59.
- ^ Yuriy Vasiliev (Çargıstay), Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1995.