Yukon-Kuskokwim Deltası
Yukon-Kuskokwim Deltası (İngilizce Yukon–Kuskokwim Delta), ABD'nin Alaska eyaletinde Yukon ile Kuskokwim nehirlerinin Bering Denizi'ne döküldüğü alanda bulunur ve dünyanın en büyük nehir deltalarından biridir. Kapladığı alan 70.000 km² dir ve kabaca Oregon eyaletinin alanı kadardır. Çoğunlukla tundradan oluşan delta, Yukon Deltası Milli Yaban Hayatı Sığınağının bir parçası olarak korunmaktadır. Balık ve özellikle de kuşlarca zengindir.
Yerli halk
[değiştir | kaynağı değiştir]Deltanın 24.214[1] olan nüfusun %85 i Alaska Yerlilerinden oluşur. Ana yerli halk Yupiklerdir ve bölgenin tamamına yakınında bulunurlar. Deltanın ikincil yerli halkı Değinakça gibi Atabask dillerini konuşan Kızılderililerdir ve deltanın yukarı uç kısımlarında toplanmışlardır. Yupikçenin beş lehçesi/şivesi vardır ve bunlardan ikisi (deltanın güneybatısına düşen Nunivak adasındaki Nunivak Çupikçesi ile Bristol Bay'da soyu tükenen Egegik Yupikçesi) dışında geri kalan üçü (Kotlik kasabasındaki Unaliq-Pastuliq Yupikçesi, Chevak kasabasındak Çupikçe ve deltanın geri kalan bütün köy ve kasabalarında konuşulup de facto yazı dili olan Yukon-Kuskokwim Yupikçesi) Yupik-Kuskokwim Deltasında konuşulur. Deltanın merkez şehri Bethel'de (Yupikçe: Mamterilleq) 6.000 kişi ikamet eder ve bunların büyük çoğunluğu Yupiklerden oluşur. Bethel'den başka 49 kadar ufak köy de bulunur. Delta sakinlerinin geleneksel geçim ve yaşam tarzı bütün Eskimo halklarında olduğu gibi avcılık ve toplayıcılıktır ve fedaral yoksulluk sınırı yüzde 30'un üzerindedir. Yukon-Kuskokwim Miras Merkezi (Yukon Kuskokwim Heritage Center) deltadaki Yupiklerin kültürel mirasının korunması ve yaşatılması için çaba sarf eder.[2]
Bethel'de konuşlanan ve Yukon Kuskokwim Islah Merkezi (Yukon Kuskokwim Correctional Center) adını alan ıslahevi yöredeki en büyük mahkûm toplama merkezidir.[3]
Halk sağlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukon-Kuskokwim Deltası Servis Bölgesinde (Yukon-Kuskokwim Delta Service Area) kâr amacı gütmeyen (non-profit) kabile konsorsiyumu olan Yukon-Kuskokwim Sağlık Kurumunun (YKHC Yukon Kuskokwim Health Corporation) kararlarında etkili olan ve her biri bulunduğu yerleşim yerinin adıyla anılan 58 yerli kabile birliği bulunur ve bunlar büyük ölçüde Yupik Eskimolarından oluşur.[1] Yukon-Kuskokwim Sağlık Kurumu deltada yaşayan 22.000[4] kadar yerli halka sağlık hizmeti vermektedir. Bethel'de YKHC'ye bağlı Yukon-Kuskokwim Deltası Bölge Hastanesi (Yukon-Kuskokwim Delta Regional Hospital) bulunur.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Delta alanında neredeyse hiç yol yoktur ve ulaşım birkaç kişilik ufak motorlu uçaklarla (bush plane) havadan, yazın nehir botlarıyla akarsudan, kışın ise kar motosikletleriyle karadan sağlanır.
Doğal yaşam ve turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Deltada ilk kez 1909 yılında başkan Theodore Roosevelt tarafından dillendirilen Yukon Deltası Milli Yaban Hayatı Sığınağı (Yukon Delta National Wildlife Refuge) yer alır.[5] Ekoturizmin ilgisini çeken çok geniş ve el değmemiş doğası yaban hayatı bakımından eşsizdir ve özellikle çeşitli kuş türlerine evsahipliği yapmaktadır. Yukon nehrinin güneyi ile Kuskokwim nehrinin kuzeyinde kalan geniş deltada göl ve gölcüklerden oluşan sulak alanların yoğun olması burayı dünyadaki en büyük su kuşu toplanma alanı yapıyor.[6] Yupikçenin ayrıksı şivesi olan Çupikçenin dünyada konuşulduğu tek yer olan Chevak'ta ekoturizm ve etnoturizm çerçevesinde kuş ve kültür turları düzenlenir.[7]
Deltadaki Yupik Eskimoları ilk baharda kaz ve ördekler başta olmak üzere kuğu ve turnaları da avlarlar ve bunlar Yupik ekonomisinde önemli yer tutar.[8]
1995 yılından 2001 yılına kadarki dönemde yapılan gözlemlere göre deltadaki su kuşlarının (kaz, ördek, kuğu) yaşam döngüsü kabaca şöyle takvimlendirilebilir:[9]
| Mevsim | Tarih | Yaşam döngüsü |
| ilk bahar | 8 Nisan - 20 Mayıs | yaz göçünde geliş ve ön yuva hazırlığı |
| ilk yaz | 21 Mayıs - 24 Haziran | yuva kurma ve kuluçkaya yatma |
| orta yaz | 25 Haziran - 29 Temmuz | yavru büyütme |
| son yaz | 30 Temmuz - 31 Ağustos | tüy dökümü ve erken uçuş denemeleri |
| son bahar | 1 eylül - 15 Ekim | erginleşme ve kış göçünde gidiş |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Yukon-Kuskokwim Delta Service Area" (PDF). 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2012.
- ^ Yukon Kuskokwim Heritage Center Research Paper 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., July 2005
- ^ "Division of Institutions Yukon Kuskokwim Correctional Center". 13 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2012.
- ^ Yukon-Kuskokwim Delta Regional Hospital
- ^ Yukon Delta National Wildlife Refuge 14 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., U.S. Fish & Wildlife Service, February 2003
- ^ Yukon Kuskokwim Delta Tourism Development Initiative Overview 7 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., February 1, 2007
- ^ "Chevak Bird and Culture Tours" (PDF). 2 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ David R. Klein Waterfowl in the economy of the Eskimos on the Yukon-Kuskokwim Delta, Alaska 29 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Cynthia Wentworth (2007), Subsistence Migratory Bird Harvest Survey: Yukon - Kuskokwim Delta 2001 – 2005 4 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., U.S. Fish and Wildlife Service, Yukon Delta National Wildlife Refuge, July 2007
